بسم الله الرحمن الرحیم
نماز، پیوند با ملکوت
درس‌گفتارهایی از: مسعود بسیطی
با اهتمام: زهرا مرادی
در دوره‌ی «نماز، پیوند با ملکوت»، با معنای نماز و فقرات آن، چرایی به جا آوردن نماز و ارتباطش با عقل آشنا می‌شویم؛ جایگاه نماز را نزد خداوند متعال بیان می‌کنیم؛ و به سوالات و شبهات مطرح در این حوزه پاسخ می‌دهیم. این مبحث، در 13 گفتار ارائه می‌گردد.
درس سیزدهم: پاداش نمازگزار و تعقیبات نماز
در جلسات گذشته درباره‌ی نماز، اهمیت آن، معنای عبارات و معارف ارزشمندی که اهل بیت علیهم السلام درباره‌ی فرازهای مختلف نماز بیان فرموده‌اند، صحبت شد. در این جلسه که آخرین درس از این مجموعه است، به پاداش ویژه‌ای که خداوند برای فردی که فرمان او را اطاعت کرده و نماز را با توجه و صحیح به پا داشته، اشاره خواهیم نمود. همچنین برخی تعقیبات نماز را معرفی می‌کنیم که به جا آوردن آنها علاوه بر تاثیرات عمیق و عجیبی که برای نمازگزار به همراه دارند، موجبِ جبران کاستی‌های احتمالی در نماز و قبولیِ آن می‌گردند.
پاداش نمازگزار
با آنکه عبودیت خداوند، ابتدایی‌ترین وظیفه‌ی عبد در مقابل معبود است، و با وجودی که نماز خواندن و نخواندن ما هیچ سود یا ضرری به خالق متعال نمی‌رساند[1]، خداوند مهربان از روی فضل و رحمتش، پاداش‌های ویژه و ارزشمندی برای نمازگزار در نظر گرفته است. در ادامه به چند مورد از آنها اشاره می‌گردد:
- پاکی از همه‌ی گناهان:
یکی از آثار و نتایج نماز، یا به بیان دیگر، یکی از پاداش‌های نمازگزار، پاک شدن او از گناهان است. رسول رحمت می‌فرمایند:
"اگر در کنار خانه‌ی شما نهری باشد و در روز، پنج مرتبه خود را در آن شست و شو دهید، آیا بر بدن شما چیزی از آلودگی باقی می‌ماند؟! [البته که نه] نماز نیز مثل مهر جاری و روانی است که هر گاه برپا می‌شود، گناهان را می‌شوید و از بین می‌برد."[2]
و در جای دیگر فرموده‌اند:
"هنگامی که بنده برای نماز می‌ایستد، اگر همه‌ی توجهش و حضور قلبش به سوی خدا باشد، در حالی نمازش تمام می‌شود که مثل روزی است که از مادر متولد شده (بدون هیچ گناهی)."[3]
- رشد عقل:
بنده‌ای که با گفتن تکبیرة الاحرام، به چیره بودن خداوند بر همه چیز و همه کس اقرار می‌کند و همه‌ی دل مشغولی‌ها و چالش‌ها را در برابر عظمت و خواست او ناچیز می‌بیند، برای رفع مشکلاتش به هر کار غیر عاقلانه ای متوسل نمی‌شود.
بنده‌ای که با گفتن بسم الله الرحمن الرحیم، به این نکته‌ی عظیم متذکر می‌شود که هیچ کاری جز با خواست و اراده‌ی او به سرانجام نمی‌رسد، نه به دستاوردهایش مغرور می‌شود و نه از ناکامی‌هایش، نا امید. که هر دوی اینها (غرور و نا امیدی) نشانه‌ی جهلند و در مقابل عقل!
بنده‌ای که با گفتن الحمدلله رب العالمین، خدا را به سبب بنده‌نوازی و قدرتش می‌ستاید و به سبب نعمت‌های بیکرانش شکر می‌گوید، از غفلت و ناشکری که عین جهل و در تقابل عقل هستند، فاصله می‌گیرد.
بنده‌ای که در نمازش خداوند را مالک یوم الدین می‌خواند، در واقع به خود یادآوری می‌کند این دنیای زودگذر، ارزش آن را ندارد که خواسته‌های نفس را بر روشنگری‌های عقل، ترجیح دهد و در روزی که مالک روز جزا، اعمال همگان را بر پایه‌ی عقلانیت‌شان می‌سنجد،[4] دست خالی و پشیمان، حاضر شود.
بنده‌ای که با سجده در مقابل آفریننده‌ی آسمان‌ها و زمین، به تسلیم بودن خود در مقابل خالق و هر حقی اقرار می‌کند، بر خلاف ندای عقل، حقی را پایمال نمی‌کند، دروغی را راست جلوه نمی‌دهد، در امانتی خیانت نمی‌کند، ...
اگر اینها عین عقلانیت نیستند، پس چیستند؟!
بنابراین، نمازی که صحیح، با توجه و از روی معرفت ادا شود، باعث رشد و شکوفایی عقل نمازگزار می‌گردد. به دنبال این شکوفایی عقل است که نماز می‌تواند «تَنْهَى عَنِ الْفَحْشَآءِ وَالْمُنكَرِ»[5] یعنی بازدارنده از فحشاء و منکر شود. نمازی که از روی عادت یا تظاهر یا بدون توجه و معرفت خوانده شود، نمی‌تواند حجاب‌های عقل را کنار بزند و عقل را شکوفا کند. به همین دلیل به دوری از فحشاء و منکر نمی‌انجامد. گواه این مطلب، وجود این همه نمازگزار است که عقلانی زندگی نمی‌کنند و از پایمال نمودن حقوق دیگران، خیانت در امانت، تهمت، دروغ، غیبت، بدرفتاری با خانواده، ... پروایی ندارند. یادآوریِ این کلامِ امام صادق علیه السلام خالی از لطف نیست که فرمودند:
«هر کس دوست دارد بداند نمازش قبول شده یا نه، ببیند که آیا نماز او را از گناه و زشتی باز داشته یا نه. پس به هر اندازه که نمازش او را از گناه بازداشته، به همان اندازه قبول شده است!»[6]
- یک دعای مستجاب:
پس از نماز، خداوند رحمان و رحیم، از روی فضل و رحمت خود، یک دعای مستجاب برای نمازگزار در نظر گرفته است.[7] شایسته است از این فرصت استثنایی بهترین بهره را جسته و پرخیرترین دعایی را که می‌توانیم در حق خود و عزیزان مان و همه‌ی مردم جهان و حتی جمیع مخلوقات داشته باشیم، از خداوند متعال طلب کنیم. دعایی که موجب برطرف شدن گرفتاری همه‌ی گرفتاران، شفای همه‌ی بیماران و خوشبختی همه‌ی آدمیان گردد. دعایی که با استجابتش، جمیع بلایا، بیماری ها، فسادها، ظلم‌ها و نا امنی‌ها از جهان رخت بر می‌بندد و جای خود را به سلامت و امنیت و عدالت می‌دهد. دعا برای ظهور نجات بخش عالمیان!
تعقیبات نماز
مستحب است پس از نماز، ادعیه و اذکار خاصی که اصطلاحا به آنها تعقیبات نماز می‌گویند، خوانده شود. این تعقیبات، سبب زیاد شدن روزی،[8] بخشش گناهان و افزایش درجات،[9] دوری از بلایا و بیماری‌ها،[10]جبران کاستی‌های نماز،[11] ... می‌گردد. به منظورِ جلوگیری از طولانی شدن درسنامه، مخاطبان گرامی را برای آشنایی با اذکار تعقیبات نماز، به کتاب مفاتیح الجنان ارجاع می‌دهیم و در ادامه تنها به چند مورد از مهم ترین تعقیبات مشترک در نمازهای واجب اشاره می‌کنیم:
- تسبیحات حضرت زهرا سلام الله علیها
تسبیحات حضرت زهرا سلام الله علیها ذکری شامل 34 بار الله اکبر، 33 بار الحمدلله و 33 بار سبحان الله است که باید با همین ترتیب ادا شود. از آنجا که این ذکر را رسول رحمت برای رفع سختی‌ها و گشایش مشکلات، به حضرت زهرا سلام الله علیها آموختند، به این نام یعنی تسبیحات حضرت زهرا مشهور است. این ذکر در عین سادگی دارای اثرات و برکات عظیمی است و جزو مشهورترین تعقیبات نماز شمرده می‌شود. چنانچه به فرموده‌ی امام باقر علیه السلام اگر عملی بهتر از آن بود، رسول خدا آن را به دخترشان عطا می‌کردند.[12]
امام صادق علیه السلام در اهمیت این تسبیح فرموده‌اند:
"ما کودکان خود را همانطور که به نماز امر می‌کنیم، به تسبیح حضرت زهرا سلام الله علیها نیز سفارش می‌کنیم. پس بر این ذکر مداومت کن؛ زیرا هر بنده‌ای بر آن مداومت کند، تیره بخت نمی‌شود."[13]
و باز فرموده‌اند:
"هرکه بعد از نمازهای پنجگانه‌ی خود، پیش از آنکه از جا برخیزد [و حالت نماز را به هم بزند] تسبیحات حضرت زهرا را بگوید، خداوند او را بیامرزد[14] و بهشت را بر او واجب کند.[15]"
- سجده‌ی شکر
یکی دیگر از تعقیبات نماز که بسیار به آن سفارش شده‌ایم و به فرموده‌ی امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف، از لازم‌ترین و واجب‌ترین سنتهاست،[16]سجده‌ی شکر پس از اتمام نماز است. ذکر این سجده، می‌تواند گفتنِ سه مرتبه شکراً لِلّه[17] و پس از تسبیحات حضرت زهرا سلام الله علیها باشد. نمازگزار با به جای آوردن سجده، در تعقیب نماز خود، در واقع از خداوند متعال به سبب جمیع نعمتهایش خصوصا نعمت توفیقِ انجام فرائض و واجباتش تشکر می‌کند؛ بدین وسیله اگر نقصی در نمازش بوده باشد، جبران می‌شود.[18]
در اهمیت و ارزش سجده‌ی شکر پس از نمازهای واجب، اشاره به این کلام گهربار امام صادق علیه السلام کفایت می‌کند که فرمودند:
"سجده‌ی شکر [در تعقیب نماز] بر هر مسلمانی واجب است.
به وسیله‌ی آن، نمازت تمام می‌شود (اگر نقص و ایرادی در نمازت بوده، به واسطه‌ی این سجده، جبران می‌شود)
و پروردگارت را از خودت راضی می‌کنی و ملائکه را متعجب می‌سازی.
همانا وقتی بنده‌ای نماز می‌خواند و سپس سجده شکر به جا می‌آورد ... خداوند خطاب به فرشته‌ها می‌فرماید: «ای ملائکه‌ام؛ به این بنده‌ی من نگاه کنید که واجب خود را ادا کرد و عهد خود را با من تمام نمود و پس از آن هم در مقابل نعمت‌هایی که به وی داده‌ام، برایم سجده‌ی شکر به جا آورد. پس پاداش او نزد من چیست؟ ملائکه پاسخ می‌دهند: «رحمت توست ای پروردگار ما».
خداوند می‌فرماید: «پس از آن چه؟» ملائکه پاسخ می‌دهند: «بهشت تو».
باز خداوند می‌فرماید: «و دیگر چه؟» ملائک می‌گویند: «کفایت کردن همه‌ی امور او».
بار دیگر خداوند می‌پرسد: «بعد از آن چه؟» باز ملائکه خیری را پیشنهاد می‌کنند و این سوال و جواب تکرار می‌شود تا هیچ خیری نمی‌ماند مگر آنکه ملائک آن را به خداوند پیشنهاد می‌دهند.
با این وجود، خداوند باز می‌پرسد: «و دیگر چه؟» ملائک می‌گویند: «پروردگارا؛ دیگر نمی‌دانیم».
اینجاست که خداوند متعال می‌فرماید: من از او تشکر می‌کنم همان طور که او از من تشکر کرد! و با فضل خود به وی روی می‌آورم و رحمتم را به او نشان می‌دهم."[19]
- آیت الکرسی
یکی از تعقیبات بسیار سفارش شده، قرائت آیت الکرسی است. رسول رحمت در این باره چنین سفارش فرموده اند:
"کسی که پس از هر نماز واجب، آیت الکرسی بخواند، چیزی جز مرگ بین او و ورود به بهشت، فاصله نمی‌اندازد (با مردنش وارد بهشت می‌شود) و به جز انسان صدّیق و عابد کسی بر قرائت آن مداومت نمی‌کند و هر کس هنگام خواب آن را بخواند، خداوند متعال، او و همسایه‌اش و همسایه‌ی همسایه‌اش و خانه‌های اطراف‌شان را ایمن می‌دارد."[20]
به فرموده‌ی رسول رحمت، خداوند به عزت و جلال خود سوگند یاد کرده کسی که پس از نماز، سوره‌ی حمد، آیت الکرسی و آیات 18 و 26 سوره آل عمران را بخواند، هر روز هفتاد بار به او نظر ویژه کند و هفتاد حاجتش را برآورده سازد و در نزد دشمنانش عزیز و پیروز گردانَد![21]
چه نیکوست قرائت آیت الکرسی پس از نماز را به نیت سلامتی امام زمان‌مان انجام دهیم تا علاوه بر دریافت پاداش‌های یاد شده، بلاها و آسیب‌های احتمالی را نیز از وجود مبارک امام مهربان‌مان دور کرده باشیم. این کار، باعث پیوند عاطفی عمیق‌تر بین ما و امام زمان می‌شود و همچنین، توجه و دعای ویژه‌ی ایشان و پدران و مادران بزرگوارشان را در حق ما به همراه خواهد داشت.
- سوره توحید
همانطور که در درس یازدهم اشاره شد، قرائت سوره توحید پس از نمازهای واجب، موجب نزول خیر و برکت، افزایش رزق مادی و معنوی، طولانی شدن عمر، رهایی از عذاب قبر، راه یابی به بهشت، آمرزش شخص و حتی والدین و فرزندانش، حفاظت توسط صد هزار ملک و جمیع خیر دنیا و آخرت می‌شود.[22]
پس همانطور که رسول رحمت نیز فرموده‌اند، «خوشا به حال خواننده‌ی سوره توحید»[23]!
- صلوات
با توجه به اینکه همه‌ی معارفی که در این درسنامه درباره‌ی نماز متذکر شدیم، به سبب دلسوزی‌ها و تلاش‌های رسول رحمت و اهل بیت علیهم السلام به ما رسیده، کمترین تشکری که می‌توانیم از ایشان به عنوان واسطه‌ی این نعمات و معارف داشته باشیم، ذکر صلواتی بر محمد و آل محمد پس از نماز است. از آنجا که این چهارده برگزیده، نزد خدای متعال، ارج و قرب منحصر بفردی دارند، خداوند مهربان نیز برای کسی که ایشان را با فرستادن صلوات گرامی داشته، پاداش‌های ویژه ای منظور می‌فرماید. یک نمونه از آن پاداش ها، استجابت صد حاجت برای اوست! امام کاظم علیه السلام می‌فرمایند:
"هر کس بعد از نماز صبح و نماز مغرب قبل از آنکه بلند شود یا با کسى صحبت کند، بگوید «إِنَّ اللَّهَ وَ مَلاَئِكَتَهُ يُصَلُّونَ عَلَى النَّبِيِّ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ ءَامَنُوا صَلُّوا عَلَيْهِ وَ سَلِّمُوا تَسْلِيماً» را بخواند، و سپس صلوات بفرستد (بگوید اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ ذُرِّيَّتِه) خداوند صد حاجت او را برآورده می‌کند که هفتاد حاجت در دنیا و سى حاجت دیگر در آخرت براى او برآورده می‌شود."[24]
در انتهای درسنامه مجددا یادآور می شویم نماز بدون معرفت، توجه و حضور قلب، نه مقبول خداوند متعال قرار می‌گیرد[25] و نه برای نمازگزار، آثار منحصربفردی را که در طول این جلسات به آنها اشاره شد، به ارمغان می آورد. پس از روی اشتیاق – نه با کسالت و بی میلی – و اولِ وقت – نه در آخرین لحظاتی که نماز در حالِ قضا شدن است – به ادای این عبادتِ پر خیر بشتابیم. سید بن طاووس این نکته را اینگونه تذکر می دهد:
"اى بنده ناتوانى كه ندانسته فراموش مىكنى، و ناآگاهانه مغلوب خواب مىگردى، و ناخواسته بیمار و مسنّ مىگردى، و ناآگاهانه به گرفتاریهاى سخت مبتلا مىشوى، و ناخواسته به واسطه از دست رفتن امور دلخواهت دردمند مىشوى، و سرانجام ندانسته جان مىسپارى! چه چیزى تو را بر سوء ادب نسبت به پادشاه عالمیان، توانا و گستاخ گردانیده است، كه نداى تلویحى او را كه براى قیام به عبودیت و بندگىاش فرا مىخواند، مكرّر مىشنوى، ولى آن را كوچک شمرده و توجّه به دعوتش نمىكنى، تا اینكه تصریحا ندایش را اعاده نموده و مكرّر در اذان و اقامه مىفرماید: «حىّ على الصّلاة، حىّ على الفلاح، حىّ على خیر العمل»
اى بیچاره، و این همه در حالى است كه با دو گوش خویش آن را مىشنوى و هیچ اقدامى در پاسخ آن نمىكنى. اگر یهود و نصارى آن را مىشنوند و التفاتى به آن ندارند، و تو نیز چنین مىكنى، پس واقعا فرق میان تو آنان چیست؟ ...
واى بر تو، اگر از اهل بصیرت بودى، احتمال اینكه این ندا از سوى پادشاه اوّلین و آخرین باشد، كافى بود كه با شتاب بپا خاسته و نسبت به خواطر و باطن خویش اهتمام ورزى؛ زیرا اگر ندایى از پشت خانه خویش بشنوى و گویندهاى كه از صدق گفتارش با خبر نیستى به تو بگوید كه این صداى فلان خلیفه و پادشاه، و یا صداى كسى است كه به بخشش او امید دارى، آیا كارهایت را رها نمىكردى و براى پاسخ دادن به آن ندا بر نمىخاستى؟
بنابراین، نداى تمام پیامبران و اوصیا علیهم السّلام و تمام دعوتكنندگان به سوى پادشاه زمین و آسمان در نزد تو بىاهمیتتر از گفتار یک شخص است كه یقینا از راستگویى او بىخبرى ...
پس هنگامى كه این ندا را شنیدى، مبادا به آن پشت كنى، بلكه همچون كسى كه مژده دادهاند و مولایش به او اجازه ملاقات داده كه در محضر گفتگو و توجّه و پذیرش او وارد شود و به او خوشامد گفته است، بپا خیز، كه من در مقام خیر خواهى و مهربانى، عذرى براى تو نمىبینم."[26]
این کلام خداوند را همواره به یاد داشته باشیم که فرمود:
"یَا ابْنَ آدَم
خود را برای پرستش و عبادت من فارغ گردان تا قلبت را از بی‌نیازی پرکنم و تو را به تلاش و تقاضای خودت وا مگذارم و بر عُهده‌ی من است که کمبود و ناداری تو را برطرف کنم و دلت را از خوف خودم سرشار سازم [تا به دنیا مشغول نشوی]
اما اگر خود را برای پرستش من فارغ نسازی، قلبت را به دنیا مشغول کنم سپس نیازت را برطرف نکرده و تو را به جستجو و تلاش خودت واگذارم."[27]
بار خدایا؛ به حق حبیبت محمد مصطفی صلی الله علیه و آله و سلم که این معارف به طفیلی وجود او به ما رسیده
و به حق امیر مومنان که حقیقت نماز است،[28]
ما و نسل ما را همواره در مسیر معرفت خود و محبت و پیروی از اهل بیت علیهم السلام نگاه دار؛
به دنیا و سرگرمی‌های آن مشغول و گرفتارمان نساز؛
چشم بر هم زدنی از صراط مستقیم خودت دور نکن؛
و با تعجیل در ظهور امام زمان‌مان، طعم شیرین عبودیت حقیقی را به همه‌ی بندگانت بچشان.
به رحمت واسعه‌ات، ای مهربان‌ترین مهربانان
نکات مهم این جلسه:
- با آنکه عبودیت خداوند، ابتدایی ترین وظیفه‌ی عبد در مقابل معبود است، خداوند مهربان از روی رحمتش، پاداش‌های ارزشمندی برای نمازگزار در نظر گرفته است. مانند:
O پاکی از همه‌ی گناهان
O رشد عقل
O یک دعای مستجاب
- تعقیبات نماز، سبب زیاد شدن روزی، بخشش گناهان و افزایش درجات، دوری از بلایا و بیماری‌ها، جبران کاستی‌های نماز، ... می‌گردد. از جمله‌ی این تعقیبات می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
O تسبیحات حضرت زهرا سلام الله علیها
O سجده‌ی شکر
O آیت الکرسی
O سوره توحید
O صلوات
- نماز بدون معرفت، توجه و حضور قلب، نه مقبول خداوند متعال قرار می‌گیرد و نه برای نمازگزار، آثار منحصربفردی را که در طول این جلسات به آنها اشاره شد، به ارمغان می آورد.
[1] امیر مومنان می‌فرمایند: "فَإِنَّ اللَّهَ سُبْحَانَهُ وَ تَعَالَى خَلَقَ الْخَلْقَ حِينَ خَلَقَهُمْ غَنِيّاً عَنْ طَاعَتِهِمْ آمِناً مِنْ مَعْصِيَتِهِمْ لِأَنَّهُ لَا تَضُرُّهُ مَعْصِيَةُ مَنْ عَصَاهُ وَ لَا تَنْفَعُهُ طَاعَةُ مَنْ أَطَاعَه" یعنی: همانا خداوند پدیده‌ها را در حالی آفرید که از اطاعت آنها بی نیاز و از نافرمانی‌شان در امان بود، زیرا نه معصیت گناهکاران به خدا زیانی رساند و نه اطاعت مؤمنان برای او سودی دارد: نهج البلاغه، خطبه 193، ص 303.
[2]"لَوْ كَانَ عَلَى بَابِ دَارِ أَحَدِكُمْ نَهَرٌ فَاغْتَسَلَ فِي كُلِّ يَوْمٍ مِنْهُ خَمْسَ مَرَّاتٍ أَ كَانَ يَبْقَى فِي جَسَدِهِ مِنَ الدَّرَنِ شَيْءٌ قُلْنَا لَا قَالَ فَإِنَّ مَثَلَ الصَّلَاةِ كَمَثَلِ نَهَرِ الْجَارِي كُلَّمَا صَلَّى صَلَاةً كَفَّرَتْ مَا بَيْنَهُمَا مِنَ الذُّنُوب": وسائل الشیعه، ج 4، ص 12.
[3]"إِذَا قَامَ الْعَبْدُ إِلَى الصَّلَاةِ فَكَانَ هَوَاهُ وَ قَلْبُهُ إِلَى اللَّهِ تَعَالَى انْصَرَفَ كَیوْمَ وَلَدَتْهُ أُمُّه": بحارالانوار، ج 81، ص 261.
[4] امام صادق علیه السلام می‌فرمایند: "اِنَّ الثَوابَ عَلَی قَدرِ العقلِ" یعنی: همانا ثواب [کارها] به اندازه عقل (آدمی) است: وسائل الشیعه، ج ۱، ص ۴۰.
[5]قرآن کریم، سوره عنکبوت، آیه 45.
[6] "مَنْ أَحَبَّ أَنْ يَعْلَمَ أَ قُبِلَتْ صَلَاتُهُ أَمْ لَمْ تُقْبَلْ فَلْيَنْظُرْ هَلْ مَنَعَتْهُ صَلَاتُهُ عَنِ الْفَحْشَاءِ وَ الْمُنْكَرِ فَبِقَدْرِ مَا مَنَعَتْهُ قُبِلَتْ مِنْه": بحارالانوار، ج 79، ص 198.
[7]امیر مومنان می‌فرمایند: "مَنْ صَلَّى لِلَّهِ سُبْحَانَهُ صَلَاةً مَكْتُوبَةً فَلَهُ فِي أَثَرِهَا دَعْوَةٌ مُسْتَجَابَةٌ" یعنی: هر کس برای خدا نماز واجبی را به جا بیاورد، در پیِ آن دعایی مستجاب دارد: بحارالانوار، ج 82، ص 324.
[8]امام صادق علیه السلام می‌فرمایند: "التَّعْقِيبُ أَبْلَغُ فِي طَلَبِ الرِّزْقِ مِنَ الضَّرْبِ فِي الْبِلَاد" یعنی: دعای پس از نماز برای جلب رزق، از پیمودن شهرها موثرتر است: بحارالانوار، ج 82، ص 315.
[9]رسول رحمت می‌فرمایند: "مَنْ جَلَسَ فِي مُصَلَّاهُ ثَابِتاً رِجْلَهُ وَكَّلَ اللَّهُ بِهِ مَلَكاً فَقَالَ لَهُ ازْدَدْ شَرَفاً تُكْتَبُ لَكَ الْحَسَنَاتُ وَ تُمْحَى عَنْكَ السَّيِّئَاتُ وَ تُبْنَى لَكَ الدَّرَجَاتُ حَتَّى تَنْصَرِف" یعنی: کسی که در جایگاه نمازش بنشیند و به به تعقیبات بپردازد، خداوند فرشته‌ای را بر او مامور می‌کند که به وی می‌گوید: [ای نمازگزاری که مشغول دعا هستی،] به شرافت خود بیفزا (یعنی به دعا کردنت ادامه بده) که از برای تو حسنات ثبت می‌گردد و بدی هایت محو می‌شود و تا وقتی [از دعا] فارغ شوی، درجاتت بالا و بالاتر می‌رود: بحارالانوار، ج 82، ص 323.
[10]به عنوان نمونه، رسول رحمت فرموده اند: "فَإِذَا صَلَّيْتَ الصُّبْح فَقُلْ عَشْرَ مَرَّاتٍ سُبْحَانَ اللَّهِ الْعَظِيمِ وَ بِحَمْدِهِ وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِيِّ الْعَظِيمِ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ يُعَافِيكَ بِذَلِكَ مِنَ الْعَمَى وَ الْجُنُونِ وَ الْجُذَامِ وَ الْفَقْرِ وَ الْهَرَمِ" یعنی: پس از نماز صبح، ده مرتبه بگو سُبْحَانَ اللَّهِ الْعَظِيمِ وَ بِحَمْدِهِ وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِيِّ الْعَظِيمِ (پاک و منزه است خدای بزرگ و سپاس و ستایش از آن اوست و هیچ نیرو و توانی نیست جز آنکه به خدای بلند مرتبه با عظمت وابسته است) خداوند تو را از کوری و دیوانگی و جذام و فقر و ماندن زیر آوار و تباهی عقل به هنگام پیری در امان می‌دارد: بحارالانوار، ج 83، ص 19. ؛ امام صادق علیه السلام نیز می‌فرمایند: "مَنْ قَالَ فِي دُبُرِ صَلَاةِ الْفَجْرِ وَ فِي دُبُرِ صَلَاةِ الْمَغْرِبِ سَبْعَ مَرَّاتٍ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِيِّ الْعَظِيمِ دَفَعَ اللَّهُ عَنْهُ سَبْعِينَ نَوْعاً مِنْ أَنْوَاعِ الْبَلَاءِ أَهْوَنُهَا الرِّيحُ وَ الْبَرَصُ وَ الْجُنُونُ وَ إِنْ كَانَ شَقِيّاً مُحِيَ مِنَ الشَّقَاءِ وَ كُتِبَ فِي السُّعَدَاء" هرکس پس از نماز صبح و مغرب، هفت مرتبه بگویدبِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِيِّ الْعَظِيمِ (هیچ نیرو و توانی نیست مگر آنکه به خدای بلند مرتبه و با عظمت وابسته است)، خداوند هفتاد نوع از بلاها را که آسان‌ترین آنها ریح (یک نوع بیماری معده) و پیسی (نوعی بیماری پوستی) و دیوانگی است از او برطرف سازد، و اگر شقی باشد، نامش از دفتر اشقیاء محو و در دیوان سعادتمندان ثبت می‌شود: بحارالانوار، ج 83، ص 132.
[11]بنگرید به پاورقی‌های شماره 18 و 19.
[12]"مَا عُبِدَ اللَّهُ بِشَيْءٍ مِنَ التَّحْمِيدِ أَفْضَلَ مِنْ تَسْبِيحِ فَاطِمَةَ ع- وَ لَوْ كَانَ شَيْءٌ أَفْضَلَ مِنْهُ لَنَحَلَهُ رَسُولُ اللَّهِ ص فَاطِمَةَ ع" یعنی: خداوند با حمدی برتر از تسبیح حضرت فاطمه عبادت نشده؛ اگر عملی بهتر از آن بود، رسول خدا همان را به حضرت فاطمه عطا می‌کرد: وسائل الشیعه، ج 6، ص 443.
[13]"إِنَّا نَأْمُرُ صِبْيَانَنَا بِتَسْبِيحِ فَاطِمَةَ ع- كَمَا نَأْمُرُهُمْ بِالصَّلَاةِ فَالْزَمْهُ فَإِنَّهُ لَمْ يَلْزَمْهُ عَبْدٌ فَشَقِي": وسائل الشیعه، ج 6، ص 441 و 442.
[14]"مَنْ سَبَّحَ تَسْبِيحَ فَاطِمَةَ ع مِنْكُمْ قَبْلَ أَنْ يَثْنِيَ رِجْلَهُ مِنَ الْمَكْتُوبَةِ غُفِرَ لَه": وسائل الشیعه، ج 6، ص 440.
[15]"مَنْ سَبَّحَ تَسْبِيحَ فَاطِمَةَ فِي دُبُرِ الْمَكْتُوبَةِ مِنْ قَبْلِ أَنْ يَبْسُطَ رِجْلَيْهِ أَوْجَبَ اللَّهُ لَهُ الْجَنَّة": بحارالانوار، ج 82، ص 332.
[16] یکی از شیعیان خاص به نام حمیری به امام زمان نامه‌ای می‌نویسد و درباره‌ی سجده‌ی شکر پس از نماز واجب، از ایشان سوال می‌کند. حمیری در نامه به این نکته اشاره می‌کند که عده‌ای می‌گویند این سجده‌ی شکر، بدعت است. امام زمان در پاسخ، می‌نویسند: "سَجْدَةُ الشُّكْرِ مِنْ أَلْزَمِ السُّنَنِ وَ أَوْجَبِهَا" یعنی سجده شکر [بعد از نماز] از لازم‌ترین و واجب‌ترین سنتهاست: بحارالانوار، ج 83، ص 194.
[17]امام رضا علیه السلام فرموده اند: "السَّجْدَةُ بَعْدَ الْفَرِيضَةِ شُكْراً لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَى مَا وَفَّقَ لَهُ الْعَبْدَ مِنْ أَدَاءِ فَرْضِهِوَ أَدْنَى مَا يُجْزِي فِيهَا مِنَ الْقَوْلِ أَنْ يُقَالَ شُكْراً لِلَّهِ شُكْراً لِلَّهِ شُكْراً لِلَّهِ ثَلَاثَ مَرَّات" یعنی: سجده بعد از نماز واجب، تشکر از خداوند به سبب آن که به بنده توفیق ادای نماز واجبش را عطا فرموده، به جا آورده می‌شود و کمترین عبارتی که در آن می‌توان گفت این است که سه مرتبه بگوید شُکراً لِلّه: وسائل الشیعه، ج 7، ص 6.
[18]امام رضا علیه السلام در پاسخ به این سوال که معنای سجده‌ی شکر چیست، فرمودند: "هَذِهِ السَّجْدَةُ مِنِّي شُكْراً لِلَّهِ عَلَى مَا وَفَّقَنِي لَهُ مِنْ خِدْمَتِهِ وَ أَدَاءِ فَرْضِهِ وَ الشُّكْرُ مُوجِبٌ لِلزِّيَادَةِ فَإِنْ كَانَ فِي الصَّلَاةِ تَقْصِيرٌ لَمْ يَتِمَّ بِالنَّوَافِلِ تَمَّ بِهَذِهِ السَّجْدَة" یعنی: این سجده‌ی من برای تشکر از خداوند است به سبب توفیقی که من در خدمتش و ادای واجبش داده. و شکر، موجب فزونی نعمت می‌شود و چنانچه نقصی در نماز یاشد، به وسیله‌ی این سجده جبران می‌شود: همان.
[19]"سَجْدَةُ الشُّكْرِ وَاجِبَةٌ عَلَى كُلِ مُسْلِمٍ تُتِمُّ بِهَا صَلَاتَكَ وَ تُرْضِي بِهَا رَبَّكَ وَ تَعْجَبُ الْمَلَائِكَةُ مِنْكَ وَ إِنَّ الْعَبْدَ إِذَا صَلَّى ثُمَّ سَجَدَ سَجْدَةَ الشُّكْرِ فَتَحَ الرَّبُّ تَعَالَى الْحِجَابَ بَيْنَ الْعَبْدِ وَ بَيْنَ الْمَلَائِكَةِ فَيَقُولُ يَا مَلَائِكَتِي انْظُرُوا إِلَى عَبْدِي أَدَّى فَرْضِي وَ أَتَمَّ عَهْدِي ثُمَّ سَجَدَ لِي شُكْراً عَلَى مَا أَنْعَمْتُ بِهِ عَلَيْهِ مَلَائِكَتِي مَا ذَا لَهُ قَالَ فَتَقُولُ الْمَلَائِكَةُ يَا رَبَّنَا رَحْمَتُكَ ثُمَّ يَقُولُ الرَّبُّ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى ثُمَّ مَا ذَا لَهُ فَتَقُولُ الْمَلَائِكَةُ يَا رَبَّنَا جَنَّتُكَ فَيَقُولُ الرَّبُّ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى ثُمَّ مَا ذَا فَتَقُولُ الْمَلَائِكَةُ يَا رَبَّنَا كِفَايَةُ مُهِمِّهِ فَيَقُولُ الرَّبُّ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى ثُمَّ مَا ذَا قَالَ فَلَا يَبْقَى شَيْءٌ مِنَ الْخَيْرِ إِلَّا قَالَتْهُ الْمَلَائِكَةُ فَيَقُولُ اللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى يَا مَلَائِكَتِي ثُمَّ مَا ذَا لَهُ فَتَقُولُ الْمَلَائِكَةُ يَا رَبَّنَا لَا عِلْمَ لَنَا قَالَ فَيَقُولُ اللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى أَشْكُرُ لَهُ كَمَا شَكَرَ لِي وَ أُقْبِلُ إِلَيْهِ بِفَضْلِي وَ أُرِيهِ وَجْهِي": بحارالانوار، ج 83، ص 205.
[20]"مَنْ قَرَأَ آيَةَ الْكُرْسِيِ فِي دُبُرِ كُلِّ صَلَاةٍ مَكْتُوبَةٍ لَمْ يَمْنَعْهُ مِنْ دُخُولِ الْجَنَّةِ إِلَّا الْمَوْتُ وَ لَا يُوَاظِبُ عَلَيْهَا إِلَّا صِدِّيقٌ أَوْ عَابِدٌ وَ مَنْ قَرَأَهَا إِذَا أَخَذَ مَضْجَعَهُ آمَنَهُ اللَّهُ عَلَى نَفْسِهِ وَ جَارِهِ وَ جَارِ جَارِهِ وَ الْأَبْيَاتِ حَوْلَه": بحارالانوار، ج 73، ص 196.
[21]"لَمَّا أَرَادَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ أَنْ يُنْزِلَ فَاتِحَةَ الْكِتَابِ وَ آيَةَ الْكُرْسِيِ وَ شَهِدَ اللَّهَ (سوره آل عمران، آیه 18) وَ قُلِ اللَّهُمَّ مالِكَ الْمُلْكِ إِلَى قَوْلِهِ بِغَيْرِ حِسابٍ (سوره آل عمران، آیه 26) تَعَلَّقْنَ بِالْعَرْشِ لَيْسَ بَيْنَهُنَّ وَ بَيْنَ اللَّهِ حِجَابٌ فَقُلْنَ يَا رَبِّ تُهْبِطُنَا إِلَى دَارِ الذُّنُوبِ وَ إِلَى مَنْ يَعْصِيكَ وَ نَحْنُ مُتَعَلِّقَاتٌ بِالطَّهُورِ وَ الْقُدْسِ فَقَالَ سُبْحَانَهُ وَ عِزَّتِي وَ جَلَالِي مَا مِنْ عَبْدٍ قَرَأَكُنَّ فِي دُبُرِ كُلِّ صَلَاةٍ إِلَّا أَسْكَنْتُهُ حَظِيرَةَ الْقُدْسِ عَلَى مَا كَانَ فِيهِ وَ إِلَّا نَظَرْتُ إِلَيْهِ بِعَيْنِيَ الْمَكْنُونَةِ فِي كُلِّ يَوْمٍ سَبْعِينَ نَظْرَةً وَ إِلَّا قَضَيْتُ لَهُ فِي كُلِّ يَوْمٍ سَبْعِينَ حَاجَةً أَدْنَاهَا الْمَغْفِرَةُ وَ إِلَّا أَعَذْتُهُ مِنْ كُلِّ عَدُوٍّ وَ نَصَرْتُهُ عَلَيْهِ وَ لَا يَمْنَعُهُ مِنْ دُخُولِ الْجَنَّةِ إِلَّا الْمَوْت" یعنی: وقتی که خداوند تعالی اراده فرمود تا سوره حمد و آیت الکرسی و دو آیه 18 و 26 سوره آل عمران را نازل کند ... فرمود: به عزت و جلالم قسم اگر بنده‌ای از بندگان من این آیات را بعد از هر نمازی قرائت کند من او را در حظیرة القدس و آنچه که در آن است ساکنش می‌کنم و در هر روز هفتاد بار او را نظر می‌کنم به نگاه خاصی ... و در هر روز هفتاد حاجت او را که کمترینش مغفرت و عفو من باشد برای او برآورده می‌کنم و در نزد تمام دشمنانش عزیز و نصرتش می‌دهم و هیچ چیزی مانع دخولش در بهشت نیست جز مرگ (با مردنش وارد بهشت می‌شود): بحارالانوار، ج 89، ص 261.
[22]بنگرید به پاورقی‌های شماره 4 و 5 درس یازدهم از درسنامه نماز، پیوند با ملکوت.
[23] "... فَطُوبَى لِقَارِئِهَا ...": بحارالانوار، ج 89، ص 361.
[24] "مَنْ قَالَ فِي دُبُرِ صَلَاةِ الصُّبْحِ وَ صَلَاةِ الْمَغْرِبِ قَبْلَ أَنْ يَثْنِيَ رِجْلَيْهِ أَوْ يُكَلِّمَ أَحَداً إِنَ اللَّهَ وَ مَلائِكَتَهُ يُصَلُّونَ عَلَى النَّبِيِّ يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَيْهِ وَ سَلِّمُوا تَسْلِيماً (سوره احزاب، آیه 56.) اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ ذُرِّيَّتِهِ قَضَى اللَّهُ لَهُ مِائَةَ حَاجَةٍ سَبْعِينَ فِي الدُّنْيَا وَ ثَلَاثِينَ فِي الْآخِرَةِ": بحارالانوار، ج 91، ص 58.
[25] بنگرید به درس چهارم و درس هشتم از همین درسنامه.
[26]ادب حضور (ترجمه فلاح السائل)، ص 273 و 274.
[27] "يَا ابْنَ آدَمَ تَفَرَّغْ لِعِبَادَتِي أَمْلَأْ قَلْبَكَ غِنًى وَ لَا أَكِلْكَ إِلَى طَلَبِكَ وَ عَلَيَّ أَنْ أَسُدَّ فَاقَتَكَ وَ أَمْلَأَ قَلْبَكَ خَوْفاً مِنِّي وَ إِنْ لَا تَفَرَّغْ لِعِبَادَتِي أَمْلَأْ قَلْبَكَ شُغُلًا بِالدُّنْيَا ثُمَّ لَا أَسُدَّ فَاقَتَكَ وَ أَكِلْكَ إِلَى طَلَبِك": بحارالانوار، ج 67، ص 252.
[28] امیر مومنان در معرفی خود به مردم چنین فرموده‌اند: "أَنَا صَلَاةُ الْمُؤْمِنِ أَنَا حَی عَلَى الصَّلَاةِ أَنَا حَی عَلَى الْفَلَاحِ أَنَا حَی عَلَى خَیرِ الْعَمَل" یعنی: نماز مومن من هستم؛ حی علی الصلاه من هستم؛ حی علی الفلاح من هستم، حی علی خیر العمل، من هستم: الفضائل (ابن شاذان قمی)، ص 84.
