ماه رمضان

    

نویسنده: زهرا مرادی ( کارشناس ارشد MBA ؛  این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت داریداین آدرس پست الکترونیک توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید )

    

ماه مبارکِ «رمضان»، از چنان جایگاه و شرافتی برخوردار است که رسول خاتم، آن را «ماه خدا» نامیده‌اند[1]. ماهی که در آن درهای رحمت الهی، باز؛ و خوان نعمت خدایی گسترده است.

اهل بیت ^{علیهم السلام}، همگی در بزرگداشت این ماه عظیم، توصیه‌های ارزشمندی به مردم نموده‌اند و دعاهای گران‌سنگی را به یادگار گذاشته‌اند.

یکی از این دعاها، فراز چهل و چهارم از کتاب سترگ «صحیفه سجادیه» اثر امام سجاد ^{علیه السلام}، - چهارمین هدایتگر و جانشین پس از رسول خدا – است. [2]

    

این دعا، از چهار بخش کلی تشکیل شده است:

    

بخش نخست: حمد و ثنای الهی

بخش آغازینِ این دعا نیز - مانند سایر فرازهای صحیفه سجادیه و همچنین بسیاری از دعاهای رسیده از خاندان نور - با حمد و ستایش خدای متعال آغاز می‌شود.

نخستین عبارتی که سرور عبادت کنندگان – امام سجّاد ^{علیه السلام} – از آن استفاده می‌کنند، جمله ی تأمل برانگیزی است. ایشان می‌فرمایند:

    

«الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی هَدَانَا لِحَمْدِهِ»

حمد و سپاس، مخصوص خداوندی است كه ما را به «حمد» خود رهنمون گردید.

      

یعنی: این مسئله که خداوند، ما را هدایت کرده و به ما فهمانده که باید حمدش را به جا آوریم، خود، نعمت بزرگی است که نیاز به شکرگزاریِ ویژه دارد!

نعمت دیگری که در ادامه، امام سجّاد به آن تذکر می‌دهند و خدا را بابت آن نعمت، حمد می‌کنند، نعمت توفیق شکرگزاری است. [3]

بنابراین، در همان جمله‌ی نخست، این مربی الهی به ما می‌آموزند: هم معرفت شکرگزاری و هم توفیق شکرگزاری، هر دو از نعمت های بزرگ خداوند است که نصیب مخلوق می‌شود. لذا باید شکرِ این شکر را به جای آورد!

امام سجّاد این مدح را تا آنجا ادامه می‌دهند که خدا را به دلیل وجود ماه مبارک رمضان و برکات آن می‌ستایند. از این قسمت به بعد، وارد بخش دوم دعا - یعنی توصیف ماه رمضان - می‌شویم.

      

بخش دوم: توصیف ماه مبارک رمضان

در این قسمت، امام سجّاد به برخی شرافت‌های این ماه عظیم اشاره می‌فرمایند. مانند اینکه این ماه، ماه رهایی از گناهان، شب زنده‌داری و نزول قرآن است؛ و ماهی است که در آن، شب قدر – شب تقدیر بندگان - که برترین شب‌هاست قرار گرفته است.

     

بخش سوم: مراتب روزه‌داری

بخش سوم، با صلواتی بر محمد و آل محمد آغاز می‌شود. در این قسمت از دعا، امام ضمن آموزش مراتب روزه‌داری و چگونگی حفظ حُرمت این ماه پر فضیلت، از خداوند متعال درخواست می‌کنند تا توفیق انجام اعمال این ماه را نصیب‌شان فرماید. این درخواست‌ها با این دعا آغاز می‌شود که: پروردگارا فضیلت و حُرمت این ماه را بر ما الهام فرما و معرفت درک عظمت این ماه شریف را عطای‌مان ساز. [4]

از جمله‌ی مواردی که امام سجاد ^{علیه السلام} در مراتب روزه‌داری بر می‌شمارند، عبارتند از:

حفظ اعضا و جوارح خود از گناه، دوری از خشم، ریا و حرام، احسان به خویشان، بخشش به همسایگان، رعایت انصاف و ...

    

بخش چهارم: درود بر رسول خاتم و خاندان پاکش

خداوند حکیم، محمد ^{صلی الله علیه و آله} و اهل بیتش را باب خود قرار داده و همگان را به توجه و مراجعه به ایشان امر فرموده است. لذا یکی از عوامل استجابت دعا، توجه به این برگزیدگان الهی و اقرار به جایگاه ایشان نزد خدای متعال است.

هنگامی که بر پیامبر و هدایتگران پس از او صلوات می‌فرستیم، در حقیقت بدیشان توجه می‌کنیم (صلوات از ریشه‌ی «صلی» و به معنای قصد و توجه است)؛ و از خداوند مهربان هم می‌خواهیم توجه، درود و برکات خود را بر این خاندان بیافزاید. این توجه و صلوات بر سفیران برگزیده‌ی خدا، از مصادیق شکر گزاری از ایشان است؛ چراکه اگر این مربیان الهی نبودند، به آنچه رضای خداوند است، نمی توانستیم پی ببریم.

از این رو در دعاهایی که خاندان نور به مردم آموخته‌اند، مضمون صلوات، بسیار دیده می‌شود. صحیفه سجادیه نیز مالامال از درود و صلوات بر پیامبر خاتم و خاندان پاکش است. اما تعبیری که در این فراز از دعا درباره‌ی صلوات استفاده شده، در ادعیه‌ی دیگر، کمتر یافت می‌شود.

امام سجّاد ^{علیه السلام} در این دعا پس از چندین بار که بر پیامبر و آلش درود می‌فرستند، در نهایت می‌فرمایند:

    

«اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، فِی كُلِّ وَقْتٍ وَ كُلِّ أَوَانٍ وَ عَلَى كُلِّ حَالٍ عَدَدَ مَا صَلَّیتَ عَلَى مَنْ صَلَّیتَ عَلَیهِ، وَ أَضْعَافَ ذَلِكَ كُلِّهِ بِالْأَضْعَافِ الَّتِی لَا یحْصِیهَا غَیرُكَ»

خدایا، در هر وقت و در هر زمان و در هر حال، بر محمد و خاندانش درود فرست؛ به شمار درودهایی كه بر دیگران فرستاده‌ای، و چندین برابرِ همه‌ی آنها؛ چندان كه جز تو كسی آنها را شماره نتواند كرد

   

ایشان، از لفظ «أضْعَاف» استفاده می‌کنند و از خداوند حکیم می‌خواهند که چندین برابرِ همه‌ی درودها و برکاتی را که تاکنون به احدی فرستاده است، به محمد و آلش اختصاص دهد؛ آنگونه که هیچ کس جز خدا نتواند آن را محاسبه کند!

    

ایام ماه مبارک رمضان را غنیمت شمرده، روح و جان خویش را با این نیایش زیبا از زینت عبادت کنندگان، طراوت می بخشیم:

    

به نام خداوند بخشنده مهربان

حمد و سپاس، مخصوص خداوندی است كه:

ما را به «حمد» خود رهنمون گردید،

و ما را از اهلش قرار داد تا از شكر گزارانِ احسان او باشیم،

و بواسطه‌ی این [شکرگزاری]، به ما پاداش نیكوكاران دهد.

    

حمد و سپاس، مخصوص خداوندی است كه:

دین خود را به ما عطا فرمود،

و ما را به آیین خود ویژه گردانید،

و به راه‌های احسان خویش پویا ساخت تا به فضل نعمت او به سوی خشنودی‌اش روانه شویم؛ ستایشی كه آن را از ما قبول كند و به سبب آن از ما راضی شود.

    

حمد و سپاس، مخصوص خداوندی است كه:

ماه خود، ماه رمضان، را از جمله راه‌های احسان قرار داد،

كه ماه روزه، ماه اسلام، ماه پاكیزگی از آلودگی‌ها، ماه رها شدن از گناهان و ماه شب زنده‌داری است؛

ماهی كه قرآن در آن نازل گردیده؛ قرآنی كه راهنمای مردم و نشانه‌ی آشكار هدایت و جدا كننده‌ [حق از باطل] است.

      

پس به سبب حرمت‌های فراوان و فضیلت‌های نمایان كه برای این ماه مقرّر داشت، برتری آن را بر دیگر ماه‌ها عیان فرمود.

برای بزرگداشت آن، چیزهایی را كه در ماه‌های دیگر حلال كرده بود، در این ماه حرام گردانید؛

و خوردنی‌ها و آشامیدنی‌ها را غدغن كرد؛

و برای آن زمانی معین قرار داد، كه نه اجازه می‌دهد آن زمانِ معین پیش انداخته شود، و نه می‌پذیرد كه به تأخیر افتد.

    

آن گاه یكی از شب‌های این ماه را بر شب‌های هزار ماه دیگر برتری داد و نام آن را «شب قدر» نهاد؛

شبی كه در آن، فرشتگان و روح به فرمان پروردگارشان بر هر یك از بندگان او كه بخواهد، با تقدیرِ بی‌تغییر الاهی كه برای هر كاری در نظر گرفته شده، فرود می‌آیند.

    

خدایا، بر محمد و خاندانش درود فرست و ما را بیاموز كه:

چگونه فضیلتِ این ماه را بشناسیم و حرمتش را بزرگ بشماریم؛

و از آنچه مَنع‌مان فرموده‌ای خودداری كنیم؛

و یاری كن تا با نگه داشتن اعضا و جوارح خود از گناه و به كار گماشتن آنها در آنچه سبب خشنودی توست، روزهای آن را روزه بداریم؛

آن سان كه به سخنان بیهوده گوش نسپاریم؛

و چشم خود را به سوی بازیچه‌ها ندوانیم؛

و به حرام‌ها دست نگشایی؛

و به سوی ناشایسته‌ها قدم بر نداریم؛

و شكم‌هایمان جز آنچه تو حلال كرده‌ای در خود جمع نكند؛

و زبان‌مان جز آنچه تو فرموده‌ای، نگوید؛

و جز در آنچه ما را به ثواب تو نزدیك می‌سازد، خود را به زحمت نیاندازیم؛

و جز آن كار كه ما را از عقاب تو حفظ می‌كند، به كار دیگر نپردازیم؛

آن گاه به لطف خود، همه‌ی این اعمال را از ریای ریاكاران، و آوازه‌جویی آوازه‌جویان، بپیرای، تا كسی را در عبادت خود با تو شریك نگیریم و جز تو منظور و مرادی نجوییم.

    

خدایا، بر محمد و خاندانش درود فرست؛

و ما را در این ماه بر اوقات نمازهای پنج گانه آگاهی ده؛ با احكام و شرایط آن كه مقرّر فرموده‌ای، و واجباتش كه لازم گردانده‌ای، و وظایفی كه به آنها موظّف كرده‌ای، و هنگامه‌هایی كه برای آنها قرار داده‌ای.

ما را در نماز، با كسانی برابر ساز كه:

مراتب بلند آن را دریافته‌اند و اركان آن را حفظ می‌كنند و آن را در وقت خود، به شیوه‌ی بنده و فرستاده‌ی تو ـ كه درودهای تو بر او و خاندانش باد ـ در ركوع و سجود و همه‌ی فضیلت‌های آن با كامل‌ترین وضو و در نهایت خشوع به جای می‌آورند.

    

توفیق‌مان ده كه در این ماه، با نیكی و احسان، به سوی خویشان خود رویم؛

و با بخشش و عطایا از همسایگان خود دل‌جویی كنیم؛

و دارایی‌های خود را از حقوق مردم بپیراییم؛

و با جدا كردن زكات، پاكیزه نماییم؛

و با كسی كه از ما دوری گزیده آشتی كنیم؛

با آن كه بر ما ستم نموده، با انصاف رفتار کنیم؛

و با آن كه با ما دشمنی ورزیده صلح كنیم؛

مگر كسی كه در راه تو و برای تو با او دشمن شده‌ایم، كه او دشمنی است كه با وی دوستی نمی‌كنیم، و از حزبی است كه با آن یكرنگ و یكدل نمی‌شویم.

    

ما را موفق كن كه در این ماه با انجام دادن كارهای نیك و پسندیده خود را به تو نزدیك‌تر سازیم؛ اعمالی كه با آنها گناهان‌مان را بیامرزی و ما را از شروع به ناشایسته‌ها نگاه داری، آنگونه که هیچ یك از فرشتگان تو بیش از طاعت‌های گوناگونِ ما نزد تو طاعت نیاورند، و در انواع سبب‌های تقرّب، به پای ما نرسند.

    

خدایا، من از تو می‌خواهم كه:

به حق این ماه، و به حق هر فرشته‌ای كه او را مقرّب خود ساخته‌ای،

و هر پیامبری كه او را به رسالت فرستاده‌ای،

و هر بنده‌ی صالحی كه برگزیده‌ای و او از آغاز تا انجام این ماه در عبادتت كوشیده است،

بر محمد و خاندانش درود فرستی

و ما را شایسته‌ی آن كرامت كنی كه به دوستان خود وعده فرموده‌ای؛

و از آنچه برای بندگان كوشا در اطاعت خود قرار داده‌ای، برخوردارمان سازی؛

و به رحمت خود ما را در صف آنانی درآوری كه بالاترین مرتبه‌های بهشت را سزاوارند.

     

خدایا، بر محمد و خاندانش درود فرست؛

و چنان كن كه ما از كج‌روی در مسأله‌ی توحید تو،

و كوتاهی در بزرگداشت تو،

و شك در دین تو، و گم كردنِ راه تو،

و غفلت از حرمتگذاری تو،

و فریب خوردن از دشمن تو - شیطانِ رانده شده - بركنار مانیم.

    

خدایا، بر محمد و خاندانش درود فرست؛

و هرگاه در هر یك از شب‌های این ماه بخشایش تو جمعی از بندگانت را از بند عذاب رهایی بخشد و گذشت تو ایشان را ببخشاید، ما را از جمله‌ی این بندگان قرار ده؛

و در شمار بهترین كسانی درآور كه با این ماه به سر برده‌اند و با آن همراهی كرده‌اند.

    

خدایا، بر محمد و خاندانش درود فرست؛

و چون هلال این ماه ناپدید شود، گناهان ما را نیز محو نما؛

و چون روزهای آن به پایان رسد، آلودگی‌های ما را نیز از میان بردار؛

تا در حالی آن را پشت سر گذاریم كه تو ما را از هر خطا پیراسته‌ای و از هر گناه پاكیزه ساخته‌ای.

     

خدایا، بر محمد و خاندانش درود فرست؛

و اگر در این ماه میانه‌روی پیشه نكرده‌ایم، ما را به راه میانه آور؛

و اگر از راه راست گردیده‌ایم، به راه راستمان بدار؛

و اگر دشمن تو – شیطان - ما را احاطه كرده است، از چنگ او رهایی‌مان بخش.

    

خدایا، این ماه را با عبادت ما آكنده ساز؛

و لحظه‌هایش را با طاعت ما بیارای؛

و ما را یاری كن كه روزهایش را روزه بداریم؛

و شب‌هایش را با نماز و نیاز و فروتنی و اظهار خاكساری در برابر تو به صبح آوریم؛

تا هیچ روزِ آن بر غفلت ما، و هیچ شبِ آن بر كوتاهی ما گواه نباشد.

    

خدایا، ما را در ماه‌ها و روزهای دیگر، و تا زنده‌ایم، این چنین قرار ده؛

و از آن بندگان شایسته‌ی خود گردان كه بهشت را به میراث می‌برند و در آن جاودانه می‌مانند؛ آنان كه آنچه باید [در راه خدا] بدهند، می‌دهند، و در حالی به سوی پروردگارشان باز می‌گردند كه دل‌هایشان هراسان است؛‌ آنان كه در كارهای نیك شتاب می‌ورزند و هم ایشان در آنها بر یكدیگر سبقت می‌گیرند.

    

خدایا، در هر وقت و در هر زمان و در هر حال، بر محمد و خاندانش درود فرست،

به شمار درودهایی كه بر دیگران فرستاده‌ای، و چندین برابرِ همه‌ی آنها؛

چندان كه جز تو كسی آنها را شماره نتواند كرد، زیرا تو هر چه خواهی همان كنی. [5]

      

منبع: پایگاه علمی فرهنگی محمد (ص)