نویسنده: زهرا مرادی ( کارشناس ارشد MBA؛ این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید)
معرفی خطابه‌ی غدیر
«خطابه‌ی غدیر»، سخنرانیِ رسول خاتم – که درود خداوند بر او و خاندان پاکش باد - در آخرین سال حیات‌شان است كه هنگام مراجعت از مناسك حج (حجة الوداع) در مکانی به نام «غدیر خُم» ایراد گردید. این مکان، بیابانی وسیع با آبگیری زلال بود که درست پیش از جدایشِ مسیر کاروان‌های عبوری از مکه قرار داشت. پیامبر خاتم، در بازگشت از مکه، پیش از آنکه کاروان‌های حاجیان، از یکدیگر جدا شوند و به سوی دیار خود رهسپار گردند، دستور توقف در منطقه‌ی غدیر را دادند. سپس به امر خدا خطابه‌ی غدیر را در حضور صد و بیست هزار نفر ایراد فرمودند.
رسول خاتم، در این سخنرانی - که حدودا یک ساعت به طول انجامید - به مباحث مهم و حیاتیِ مورد نیاز مردم جهت دستیابیِ ایشان به سعادت و خوشبختی پرداختند؛ و هدایتگرانِ پس از خود را تا قیام قیامت، به مردم شناساندند. در انتهای خطبه از همگان خواستند با صدای بلند به آنچه از پیامبر خویش شنیدند، اقرار کنند و در محضر خدای متعال با او و هدایتگران پس از او بیعت ببندند.
پس از اتمام خطابه‌ی پیامبر و بیعتِ زبانیِ مردم، همگان، به بیعت تک به تک با پیامبر و جانشینِ پس از او – علی، امیر مومنان – دعوت شدند. این مراسم، سه روز به طول انجامید.
نزول آیه‌ی اِکمال دین (اَلیَومَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دینَكُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَیكُمْ نِعْمَتی)[1] در روز غدیر، نشانه و حجتی بود تا همگان به اهمیت موضوع «معرفی جانشینان و هدایتگرانِ پس از رسول خاتم»، نزد خدای یگانه آگاه شوند.
علاقمندان به آشنایی با این خطبه‌ی مهم و سرنوشت‌ساز می‌توانند متن عربی، و ترجمه‌ی فارسی و انگلیسی خطابه‌ی غدیر را در بخش مناسبت‌های سایت محمد (ص)؛ عید غدیر مشاهده فرمایند. در ادامه، سرفصل‌های مطرح شده در خطبه ارائه می‌گردد:
سرفصل‌های مطرح شده در خطابه‌ی غدیر [2]
محتوای صحبت‌های رسول خاتم در خطبه‌ی غدیر را می‌توان در یازده بخش دسته بندی نمود:
1) حمد و ثناى خداوند
رسول خاتم صحبت‌های خود را با حمد و ثنای خداوند آغاز نمودند و معارفی ناب از خداشناسی و توحید را به مردم یادآور شدند. مانند:
- خداوند، بر همه چیز احاطه دارد و تمامی مخلوقات تحت سیطره او هستند؛
- آغاز کننده‌ی همه چیز اوست و همه‌ی امور به سوی او باز می‌گردد؛
- چشمها او را نمى بینند اما همه چشمها در زیر نظر او است؛
- رحمتش همه مخلوقات را فراگرفته؛
- از درونها آگاه است و چیزی بر او پوشیده نیست؛
- به وصف در نمى آید و همتا و همانندی ندارد؛
- دائم و زنده است و به قسط و عدل قائم است؛
- در تقدیر امورش شریک و یاوری ندارد؛
- نه زاده شده و نه می‌زاید؛
- می میراند و زنده می‌کند؛
- سپاس و شكر در سختى و راحتى از آنِ او است؛
- باید تسلیم قضاى او و راضى به رضاى او بود.
2) فرمان الهى برای ادای مطلبى مهم
رسول مهربانی، در این بخش از خطابه، به فرمان خداوند على بن ابیطالب را به عنوان جانشین پس از خود به همگان معرفی می‌کنند:
- اقرار به عبودیت و شهادت به ربوبیت؛
- اعلان وحی الهی و قرائت آیه ابلاغ برای مردم: «یا أَیهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَیكَ مِنْ رَبِّكَ وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ»[3]؛
- تاکید بر اینکه ابلاغ نکردنِ سرپرستی، مساوى است با عدم انجام رسالت؛
- تاکید بر اینکه خداوند حکم فرموده تا به همگان اعلان شود علی بن ابیطالب، صاحب اختیار مردم پس از رسول خداست؛
- بیان جایگاه امیر مؤمنان به فرمان خدا با تاکید بر شئونی چون: برادر، وصیّ، ولیّ، امام، جانشین رسول خدا بر امت
- معرفی على علیه السلام به عنوان مصداق آیه «إِنَّما وَلِیكُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذینَ آمَنُوا الَّذینَ یقیمُونَ الصَّلاةَ وَ یؤتُونَ الزَّكاةَ وَ هُم راكِعُونَ»[4]؛
- تذکر به مردم مبنی بر اکراه پیامبر از ابلاغ این پیام به خاطر كمى متقین و كثرت منافقان؛
- بیان صفات منافقان: عدم یكى بودن قلب و زبان، آزار بسیار پیامبر و ...؛
3) اعلان رسمی سرپرستی و امامت دوازده هدایتگر الهی
پیامبر خاتم، در این بخش دوازده هدایتگر پس از خود را به مردم معرفی کردند و فضایل امیرمومنان را یادآور شدند. مهم‌ترین مطالب این بخش عبارت است از:
- امامت على علیه السلام بر هر همگان – روستایی و شهری، عرب و عجم، پیر و جوان، سیاه سفید - لازم است؛
- مخالفانِ علی از رحمت خدا به دورند و تبعیت كنندگان او مورد رحمت الهی قرار می‌گیرند؛
- تذكر به این كه این آخرین سخنرانى پیامبر در چنین اجتماعی است؛
- صاحب اختیاران و هدایتگرانِ پس از علی بن ابیطالب، همگی از نسل امیر مومنان هستند؛
- علم حلال و حرام را پس از خدا و رسولش، امامان (علی و فرزندانش) علیهم السلام مى دانند؛
- على علیه السلام «امام المتقین» است و هیچ علمی نیست که نداند؛
- علی علیه السلام همان «امام مبین» در کلام خداوند است که می‌فرماید «كُلَّ شَیئٍ أَحْصَینَـٰهُ فِی إِمَامٍ مُّبِینٍ»[5]
- على علیه السلام اولین ایمان آورنده به خدا و رسول و اولین نمازگزار است و بارها جان خود را برای رسول خدا و راه او به خطر انداخته است؛
- على علیه السلام بر دیگران فضیلت دارد و این فضیلت و انتصاب از جانب خداوند است؛
- هر کس در یکی از امامان شک کند گویا در همه آنها شک کرده است و جایگاه شک کننده درباره هدایتگران الهی آتش است؛
- علی علیه السلام همان «جنب الله» در کلام خداوند است که می‌فرماید «أَنْ تَقُولَ نَفْسٌ یا حَسْرَتَا عَلَى مَا فَرَّطْتُ فِی جَنْبِ اللَّهِ»[6]
- پس از پیامبر، تنها مبیِّن و مفسّر حقیقیِ قرآن علی علیه السلام است؛
- بیان عبارت مشهور «هر کس من صاحب اختیار اویم، این علی صاحب اختیار اوست»؛
- بیان حدیث مشهور «ثقلین» و تذکر به جدا نبودن قرآن و عترت تا قیام قیامت؛
- اعلان اینکه علی علیه السلام، «امیر مومنان» است و این شأن برای احدی جز علی حلال نیست.
4) معرفی و بلند کردن امیر مومنان به دست پیامبر خاتم
در این قسمت از خطابه، رسول خاتم بازوی علی علیه السلام را گرفت و آنچنان او را بلند کرد که همگان جانشین پیامبر و هدایتگر پس از او را به خوبی ببینند. سپس در همین حال، به صحبت‌های شان ادامه دادند و به مواردی از جمله نکات زیر اشاره کردند:
- اعلان مجدد جمله‌ی معروف «من كنت مولاه فهذا على مولاه» (هر کس من صاحب اختیار اویم، این علی صاحب اختیار اوست)؛
- دعا برای دوستداران و یارى كنندگان علی و لعنِ دشمنان و پشت کنندگان به او؛
- تاکید مجدد بر برخی شئون على علیه السلام مانند: برادر، وصیّ، جامع علم و جانشین پیامبر، امیر مومنان، امام هدایت کننده از سوی خداوند، ...
- بیان آیه‌ی اكمال دین: «اَلیَومَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دینَكُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَیكُمْ نِعْمَتی ...» [7] و تذکر به اینکه بدون مشخص شدن هدایتگرانِ پس از رسول خدا و معرفی سرپرستان الهی مردم، دین کامل نمی‌شد.
5) تأكید بر توجه امت به مسئله امامت
در این بخش از خطابه رسول خاتم به اهمیت موضوع امامت تاکید می‌کنند و مجددا به مردم تذکر می‌دهند که خداوند بهترین بنده‌ی خود را به عنوان سرپرست و هدایتگر شما در نظر گرفته است. برخی از مطالب بیان شده در این بخش عبارتند از:
- تذکر به اینکه دین با امامت امیر مومنان کامل می‌شود؛
- تاکید بر اینکه امامان و ذریه‌ی پیامبر از نسل علی هستند؛
- هشدار به اینکه شرط قبولى اعمال، پذیرش سرپرستی علی است؛
- علی علیه السلام یاری کننده‌ترین، سزاوارترین و نزدیک‌ترین فرد نسبت به رسول خداست؛
- خدا و رسولش از او راضی هستند؛
- خدا و پیامبرصلى الله علیه وآله وسلم از او راضى اند؛
- تمامیِ آیاتِ قرآن کریم که مدحی را به کار برده، درباره‌ی اوست. به عنوان نمونه در سوره «هَلْ أَتَى عَلَى الْإِنسَانِ ...» شهادت به بهشت درباره‌ی علی است و خداوند کسی غیر از او را مدح نکرده است؛
- پیامبر اسلام بهترین پیامبر و وصیّ او بهترین وصیّ و فرزندان او بهترین اوصیاء هستند؛
- منع مردم از حسادت به علی و هشدار به اینکه حسادت به او باعث از بین رفتن اعمال می‌گردد؛
- سوره «وَالعَصر» در حق علی علیه السلام نازل شده است و قسم به عصر انسان در زیان است مگر علی که ایمان آورد و به حق و صبر راضی شد؛
- شاهد گرفتن خدا بر ابلاغ مطالب توسط رسول.
6) اشاره به كارشكنى هاى منافقان
در این بخش، پیامبر به کارشکنی‌های منافقان – از جمله «اصحاب صحیفه» که عهد بسته بودند خلافت رسول خدا به اهل بیتش نرسد - اشاره می‌کند و به همگان درباره‌ی فتنه‌های ایشان هشدار می‌دهد و می‌فرماید:
- نور هدایت از جانب خداوند در رسول خدا و سپس در علی بن ابیطالب و بعد در نسل او تا مهدی قائم نهاده شده است؛
- هوشیار باشید که در مقابلِ امامان هدایت، امامانی هستند که مردم را به گمراهی و آتش دعوت می‌کنند؛
- پیام غدیر را حاضران به غایبان و پدران به فرزندان تا قیامت برسانند؛
- پس از رسول خاتم، امامت با ظلم و زور غصب می‌شود؛
- آیات عذاب و لعن که در قرآن بیان شده، در مورد افرادی است که پیام غدیر را نادیده می‌گیرند و كارشكنى مى كنند (اشاره به برخی از این آیات)؛
- هدایت، در گرو پیروی از علی و جانشینان اوست که علم امر و نهی نزد ایشان است.
7) پیروان اهل بیت علیهم السلام و دشمنان ایشان
رسول خاتم در این قسمت از کلام شان ویژگی‌ها و جایگاه پیروان هدایتگران آسمانی و همچنین دشمنان ایشان را بیان می‌کنند. نکات مهم این بخش از خطابه عبارتند از:
- صراط مستقیم، رسول خدا، امیر مومنان و یازده هدایتگر از نسل او هستند؛
- سوره‌ی حمد درباره‌ی رسول خدا و دوازده هدایتگر الهی نازل شده است؛
- ویژگی پیروان اهل بیت: ایمان دارند، به شرك نیافتاده اند، هدایت شده اند، بهشت برای آنان است، در پنهانی از پروردگار خویش می‌ترسند، ...؛
- ویژگی دشمنان اهل بیت: مورد خشم خدای متعال قرار می‌گیرند، مورد لعن اند، ...؛
- رسول خدا «نذیر» و «منذر» است و امیر مومنان، «بشیر» و «هاد»
8) معرفی «مهدی» به عنوان هدایتگر موعود
در این بخش از خطابه، رسول خاتم به تفصیل از هدایتگر عصر ما «مهدی» سخن می‌گوید. همان مصلح موعودی که همگان به آمدنش بشارت داده اند. آخرین پیامبر خدا درباره‌ی آخرین هدایتگر چنین می‌فرماید:
- آخرین هدایتگر الهی - «مهدی» - از اهل بیت علیهم السلام است؛
- مهدی، حقوق پایمال شده را احیاء می‌کند؛
- مهدی، یارى كننده دین خدا، برگزیده‌ی خدا، حکم کننده‌ی خدا بین خلق و امین خدا بر نهان و آشکار است؛
- مهدی، وارث همه‌ی علوم است؛
- پس از مهدی، حجتى نیست؛
9) مطرح كردن بیعت
پیام آور رحمت، به مردم اعلام می‌کند که پس از پایان صحبت‌هایش همگان را به بیعت با خود و جانشینش فرا خواهد خواند. در این بخش به موضوعات زیر اشاره گردید:
- اتمام حجت با مردم مبنى بر بیان و تفهیم مطالب؛
- دعوت به بیعت با رسول خدا و امیر مومنان؛
- هشدار به مردم مبنی بر اینکه این بیعت، در واقع بیعت با خداست و هر كه بیعت خود را بشكند بر ضرر خود عمل كرده است.
10) دستور به مردم مبنی بر مراجعه به اهل بیت برای فراگیری احکام دین
در این قسمت از خطابه، رسول خاتم درباره‌ی برخی احکام دین مانند حج، نماز، زکات و ... صحبت می‌کنند؛ و به مردم تذکر می‌دهند حلال و حرام و احکام الهی بیش از آن هستند که پیامبر بتوانند در یک جلسه به تبیین همه‌ی آنها بپردازند. لذا همگان باید برای فراگیریِ احکام دین به هدایتگران پس از رسول خاتم مراجعه کنند. نکات مهم این بخش عبارتند از:
- بیان برخی احكام حج و عمره و اهمیت آنها نزد خدای متعال؛
- سفارش به انجام حج، نماز، زكات، امر به معروف و نهی از منکر؛
- تأكید بر یادگیرىِ احکام الهی از دوازده هدایتگر پس از رسول خدا؛
- تأكید بر بیعت با رسول خدا مبنی بر پذیرش سرپرستی امیر مومنان و هدایتگران از نسل او تا مهدی علیهم السلام؛
- تأكید بر امر به معروف و نهی از منکر و تذکر به این مطلب مهم که برترین امر به معروف پذیرش پیام غدیر و توصیه‌ی دیگران به پایبندی به آن است؛
- تأكید مجدد بر اینکه خداوند امامت را در نسل امیر مومنان قرار داده و هر کس به قرآن و امامان متمسّک شود، هرگز گمراه نمی‌شود؛
- تذكر به رعایت تقوا و در نظر داشتن مرگ، معاد و حسابرسی.
11) بیعت گرفتن رسمى
در بخش انتهاییِ خطبه، رسول رحمت از مردم دعوت می‌کنند تا همگان بر آنچه پیامبر از جانب خدا درباره‌ی هدایتگران و سرپرستان پس از خود فرمودند، اقرار کنند و با خدا، رسول خدا، امیر مومنان، حسن، حسین و هدایتگران بعدی که از نسل حسین هستند بیعت ببندند.
- امر خدا مبنى بر اقرار زبانى درباره‌ی سرپرستیِ امیر مومنان و هدایتگران از نسل او؛
- امر به بیعت با قلب و جان، با زبان و با دست؛
- امر به پایبندی بر پیام غدیر تا قیامت؛
- پیمان بستنِ مردم مبنی بر رساندن پیام غدیر به غایبان و آیندگان؛
- هشدار به اینکه این بیعت، بیعت با خدا محسوب می‌شود و هرکه عهد شکنی کند به ضرر خود رفتار کرده است؛
- تأکید ویژه بر شأن «امیرالمومنینی» علی بن ابیطالب؛
- حمد و شکر خدا به سبب اینکه هدایتگران و سرپرستان الهی پس از رسول خدا را شناساند؛
- یادآوریِ فضایل بیشمار علی بن ابیطالب؛
- تذکر به اینکه رستگاریِ مردمان در گروِ پذیرش سرپرستی هدایتگران الهی و پیروی از ایشان است؛
- تشویق مردم به سبقت گرفتن بر هم در بیعت با امیر مومنان؛
- طلب آمرزش براى ایمان آورندگان [به پیام غدیر] و غضب بر انکار کنندگانِ كافر.
منبع: پایگاه علمی فرهنگی محمد (ص)
