تمهیدات تربیتی پیش از بارداری

    

بسم الله الرّحمن الرّحیم

تمهیدات تربیتی پیش از بارداری

   

درس گفتارهایی از: مسعود بسیطی

با اهتمام: سمیه حسینعلی؛ زهرا مرادی

   

دوره‌ی «تمهیدات تربیتی پیش از بارداری» یکی از سلسله مباحث «حس خوبِ فرزندپروری» است که طی شش جلسه برای علاقمندان به این موضوع ارائه‌‌ می‌گردد. در این درسنامه به نکات مهمِ تربیت فرزند که به پیش از بارداریِ مادر ارتباط دارد، اشاره‌‌ می‌گردد.

   

درس چهارم: نکات تربیتی پیش از انعقاد نطفه

در درس سوم به این نتیجه رسیدیم که بستر تربیتیِ فرزند، از پیش از ازدواج پدر و مادرش شکل‌ می‌گیرد. گفتیم خصوصیات خُلقی نیز همچون خصوصیات خَلقی از پدر و مادر به فرزند به ارث‌ می‌رسد. بنابراین، هر کس خواهانِ داشتن فرزندی صالح است، باید ابتدا اخلاق، نیّات و رفتارش را در مسیر درست، اصلاح نماید؛ و در مرحله‌ی بعد، چنانچه هنوز ازدواج نکرده، هنگام انتخاب همسر به این موضوع توجه داشته باشد که شریک زندگی او، در آینده، پدر یا مادر فرزندش‌ می‌شود و صفات، روحیات و تربیت او به فرزندشان منتقل خواهد شد.

در این جلسه با فرضِ لحاظ نمودن مقدمات و شرایطی که از ابتدای دوره به آن اشاره شد، به والدین توصیه‌ می‌کنیم پیش از انعقاد نطفه، چند نکته‌ی مهم را انجام دهند. برخی از این موارد، مربوط به مسایل پزشکی و بهداشتی است و برخی دیگر به طور مستقیم به مقوله‌ی «تربیت» ارتباط دارد. از آنجا که محوریت بحث در این دوره، مسایل تربیتی است، لذا در باب مسایل پزشکی تنها به ذکر چند مورد اکتفا‌ می‌کنیم:

-    همچنانکه در جلسه‌ی دوم اشاره شد، ممکن است نیاز باشد مادر، پیش از بارداری دارو یا واکسن خاصی استفاده نماید یا تحت مراقبت پزشکی ویژه‌‌‌‌ای قرار بگیرد. سهل انگاری در این موارد‌ می‌تواند باعثِ به خطر افتادن جان مادر و کودک شود و انرژی خانواده به جای آنکه صرف مقوله‌ی تربیت و رشد فرزند گردد، در راه درمان و مراقبت از بیمار مصرف شود. لذا حتما پیش از انعقاد نطفه به پزشک مراجعه فرمایید.

-    چنانچه مادر، عفونتی در دستگاه تناسلی خود دارد، باید پیش از بارداری نسبت به درمان آن اقدام نماید. در غیر این صورت ممکن است این سهل انگاری منجر به سقط جنین گردد.

-    همچنین، توصیه‌ می‌شود مادر حتما قبل از اقدام به بارداری به دندانپزشک مراجعه کند و از سلامت دندان‌‌های خود مطمئن گردد. چراکه مشکلات دهان و دندان در بارداری‌ می‌توانند بسیار اذیت کننده باشند. خصوصا اینکه بعضی اقدامات دندانپزشکی را به دلیل خطری که برای جنین دارد،‌ نمی‌توان در زمان بارداری انجام داد.

همان طور که گفته شد، پیش از انعقاد نطفه، یک سری اقدامات تربیتی نیز باید مورد توجه قرار گیرد. در ادامه به این موارد اشاره‌ می‌کنیم:

    

ملاحظات تربیتی پیش از انعقاد نطفه

      

الف) دعا

«دعا» موهبت ارزشمندی است که در مکتب تربیتی اهل بیت ^{علیهم السلام}، با عنوان «سلاح مومن» از آن یاد شده است.[1] به راستی در شرایطی که صدها اتفاق ناخوشایند‌ می‌تواند سلامتیِ جسم و روح فرزندمان را به خطر بیاندازد، چه چیز جز اسلحه‌‌‌‌ای قدرتمند از جانب خداوند مهربان،‌ می‌تواند نسل مان را از خطاهای بشری و بلاهای شیطانی حفظ کند؟

پس، از چنین ابزار اثربخشی در این امر مهم غافل نشویم و پیش از اقدام به فرزندآوری دعا کنیم تا خداوند مهربان، فرزندانی سالم و صالح و ذریه‌‌‌‌ای پاک به ما عطا فرماید؛ فرزندانی که مایه‌ی رضایت خدا، مباهات رسول خدا و خوشنودیِ حجت خدا (امام زمان ^{علیه السلام}) شوند.

می توانیم از ادعیه‌ی قرآنی استفاده کنیم[2] تا نورانیت و شفای موجود در کلام وحی، زمینه‌ی استجابت دعای‌مان را بیشتر فراهم نماید. یا اینکه از کلام پر برکت و اثربخش اهل بیت ^{علیهم السلام} کمک بگیریم و ادعیه‌‌‌‌ای که ایشان در این زمینه سفارش نموده‌اند را با توجه بخوانیم.[3]

همچنین‌ می‌توانیم با همین زبان مادری با خلوص نیت و توجه کامل، خالق آسمان‌‌ها و زمین را به یاری بطلبیم و او را به حُرمت بهترین و عزیزترین بندگانش - یعنی پیامبر رحمت و اهل بیت پاکش - قسم دهیم تا فرزندانی سالم و صالح به ما عطا کند و ما را در تربیت آنها موفق گرداند.

به یاد داشته باشیم دعایی به اجابت نزدیک‌تر است که بنده در اوج خضوع و توجه، در درگاه خالق قدرتمندش، به فقر و ضعف خود و قدرت و کرم آفریدگارش اقرار نماید؛ بابت داشته‌هایش شکر کند؛ از خطاهایش پوزش بخواهد؛ خواسته‌هایش را با این باور که همه‌ی هستی تحت اراده و قدرت پروردگار بلندمرتبه است، طلب کند و ایمان داشته باشد اگر خدا بخواهد،‌ می‌شود و اگر نخواهد‌ نمی‌شود!

بدیهی است هرچه آداب و شرایط استجابت دعا را بهتر رعایت کنیم، دعای‌مان به اجابت نزدیک‌تر است، ان‌شاءالله.[4]

     

ب) تغذیه

پرورش و داشتن فرزندی خوب و یا اصطلاحا با تربیت، در گروِ چهار عامل بسیار مهم است. این عوامل عبارتند از: وراثت، تغذیه، محیط و شیوه‌ی تربیت.

با این وجود، هنگامی که سخن از تربیت به میان‌ می‌آید، عموم افراد فقط عامل چهارم را مورد توجه قرار‌ می‌دهند. در حالی که سه عامل قبلی‌ می‌توانند بستر تربیتی را آنچنان تحت تاثیر قرار دهند که اقدامات تربیتیِ بعدی را کم تاثیر و یا حتی بی‌فایده نمایند.

به عنوان نمونه، همان طور که در جلسه‌ی گذشته اشاره شد، فرزندان، یک سری صفات و ویژگی‌‌های اخلاقی و روحی را ناخواسته از والدین‌‌شان به ارث‌ می‌برند. این صفات، سبب گرایش و تمایل فرزند به خصلت یا رفتاری خاص‌ می‌شود و به همین دلیل‌ می‌تواند کار تربیتی بر روی کودک را آسان‌‌‌تر یا سخت‌‌‌تر نماید.

عامل بسیار بسیار مهم دیگر که‌ می‌تواند زمینه‌ی تربیتی را به شدت تحت تاثیر قرار دهد و رغبت فرد را نسبت به خوبی‌‌ها یا برعکس، نسبت به اعمال ناشایست بیشتر کند، «تغذیه» است. البته مبحث تغذیه از دو زاویه‌ می‌تواند مهم باشد:

-    خواص خوراکی‌‌ها و تاثیرات آن بر روحیات فرزند (مثلا مصرف خرما سبب صبوری و کاهش پرخاشگری‌ می‌شود)

-    پاک و حلال بودن غذایی که والدین پیش از انعقاد نطفه خورده‌اند، یا مادر در زمان بارداری و شیردهی مصرف‌ می‌کند و یا بعدا کودک از آن تغذیه‌ می‌شود.

درباره‌ی خواص خوراکی‌‌ها و تاثیرات آن، در بخش «نکاتِ تربیتیِ مرتبط با بارداری» به مواردی اشاره خواهیم نمود. اما آنچه در این جلسه مورد تاکید است و در امر تربیت، اهمیت فوق العاده‌‌‌‌ای دارد، «پاک و حلال» بودنِ غذاست.

در حالی که علم روانشناسی درباره‌ی تاثیر تغذیه از جهت پاک و حلال بودن بر روح و روان آدمی، سخنی نگفته، اهل بیت ^{علیهم السلام} به عنوان برترین مربیان که هیچ کس در شناخت روان آدمی به پای ایشان‌ نمی‌رسد، به این عامل مهم تربیتی – اخلاقی بسیار بها داده‌اند.  

اهل بیت ^{علیهم السلام} صریحا تاکید نموده‌اند مال حرام در نسل و ذریه‌ی فرد، تاثیر مخرّب‌ می‌گذارد.[5]

این مسئله آنقدر تلخ و شوک آور است که برخی به آن، اشکال وارد‌ می‌کنند و‌ می‌گویند مگر‌ می‌شود خداوند نسل‌‌های بعد را به دلیل خطای والدین، مجازات کند؟

در پاسخ به این سوال باید بگوییم این مجازاتی نیست که خداوند مهربان آن را برای بندگانش خواسته باشد؛ بلکه گرفتاری‌‌‌‌ای است که خود انسان‌‌ها برای خود و نسل‌‌شان ایجاد‌ می‌کنند. مانند نوزادانی که به دلیل غفلت والدین‌‌شان معتاد به دنیا‌ می‌آیند یا از بدو تولد، به ویروس ایدز مبتلا هستند. آیا این، خواسته‌ی خدا بوده یا سهل انگاری و خطای پدر و مادر؟

پس به جای پاک کردن صورت مسئله، بهتر است به توصیه‌ی خداوند حکیم و فرستادگان دلسوزش گوش دهیم و با لقمه‌ی حرام، نسل‌مان را آلوده و گرفتار نسازیم. البته خبر خوش اینجاست که بر خلاف ویروس ایدز یا بیماری‌‌های مادرزادی صعب العلاج، چنانچه خود شخص اراده کند‌ می‌تواند بر نواقص مادرزادیِ روحیِ خود فایق آید!

یعنی لقمه‌ی حرام یا خصلت‌‌های ناپسندی که از والدین به فرزند به ارث‌ می‌رسد، هیچ کدام برای فرزند جبر ایجاد‌ نمی‌کند که حتما به راه نادرست کشیده شود. قدرت اراده و نعمت انتخاب، از هیچ کس سلب نشده و فارغ از اینکه والدین یا محیط چه تاثیر تربیتی‌ای‌ می‌توانند روی فرزندشان بگذارند، این فرزند است که انتخاب‌ می‌کند چگونه و در چه مسیری گام بردارد. اما این موضوع، ذره‌‌‌‌ای از وظیفه و مسوولیت ما در قبال تربیت فرزندان‌مان کم‌ نمی‌کند. همانطور که پیش‌‌‌تر نیز گفته شد، وراثت، تغذیه، محیط و شیوه‌‌های تربیتی روی تمایل، گرایش و اراده‌ی فرد تاثیر قابل توجهی دارند و‌ می‌توانند تقیّد به رفتار عاقلانه در او را بسیار دشوار سازند.

خداوند متعال نیز به انسان‌ها تذکر داده مراقب باشند جسم و روح‌شان را با چه تغذیه می‌کنند:

«فَلْینْظُرِ الْإِنْسانُ إِلی‏ طَعامِهِ»[6]

پس انسان به خوراکش نگاه کند.

همچنین، در قرآن کریم به دفعات به این نکته تاکید شده که گرایش، رفتار و عملکرد ما انسان‌‌ها با تغذیه‌ای که داریم، مرتبط است:

-    رابطه‌ی عمل صالح و تغدیه:

«كُلُوا مِنَ‏ الطَّیباتِ‏ وَ اعْمَلُوا صالِحا»[7] یعنی: از غذاهای پاک [و حلال] بخورید و عمل صالح انجام دهید.

در واقع این آیه به ما هشدار‌ می‌دهد بین عمل صالح و تغذیه ارتباط معناداری وجود دارد. لقمه‌ی پاک و حلال بخور تا بتوانی عمل صالح انجام دهی!

-    رابطه‌ی تقوا و تغذیه:

«كُلُوا مِمَّا رَزَقَكُمُ‏ اللَّهُ‏ حَلالًا طَیباً وَ اتَّقُوا اللَّهَ ...‏»[8] یعنی: از آنچه خداوند از حلال و پاک رزق‌‌تان کرده بخورید و تقوای الهی را پیشه سازید.

تغذیه‌ات را درست کن تا بتوانی از خطا پرهیز کنی!

-    رابطه‌ی شکرگزاری و تغذیه:

«كُلُوا مِنْ طَیباتِ ما رَزَقْناكُمْ وَ اشْكُرُوا لِلَّه‏ ...»[9] یعنی: از غذاهای پاک [و حلال] که خدا روزی‌‌تان نموده، بخورید و شکر خدا را به جای آورید.

خوراک که پاک و حلال نباشد، روحیه‌ی شکرگزاری کم‌ می‌شود.

در کنار تمامیِ این تاکیدات، توجه به این نکته، مهم است که بدانیم حلال یا حرام بودن لقمه، به شدت بر حق پذیریِ آدمی تاثیر‌ می‌گذارد. کسانی که روح و جان‌‌شان از مال حرام آلوده شده باشد، حق پذیری‌‌شان به شدت کاهش‌ می‌یابد و در نتیجه، کلامِ حق و تربیت صحیح را پس‌ می‌زنند. از همین روست که اشخاصی که مراقب حلال خواریِ خود نبوده‌اند، در برابر انجام اعمال صالح و کارهای مورد تایید عقل، احساس سختی یا بی میلی‌ می‌کنند و در مقابل، کشش ویژه‌‌‌‌ای به سمت کارهای ناشایست دارند. تا زمانی که تغذیه‌ی این افراد درست نشود و شکم ها‌ی‌‌شان از حرام، پاک نشود، کارهای تربیتی روی ایشان تاثیر چندانی نخواهد داشت؛ حتی اگر تربیت کننده‌ی آنها برترین و دلسوزترین مربی دنیا و شخصیتی همچون حسین بن علی ^{علیهما السلام} باشد!

گواه این مطلب، کلام امام حسین است که دلیل امتناع مردم از پذیرش سخن حق‌شان را در روز عاشورا، لقمه‌ی حرام معرفی فرمودند و خطاب به سپاهیان دشمن گفتند: کلامم را‌ نمی‌پذیرید چون شکم‌هاتان از حرام پر شده است![10] و اینچنین بود که تلخ‌ترین فاجعه‌ی خلقت، رقم خورد.

آری؛ اگر در مخزن سوختِ هواپیما به جای بنزین، روغن بریزید، بهترین خلبان‌‌ها هم‌ نمی‌توانند آن را به پرواز در آورند. اگر به جای آب، پای نهال‌‌تان آهک بریزید، ماهرترین باغبان‌‌ها هم‌ نمی‌توانند از آن درخت، میوه به عمل آورند. اگر شکم‌‌های مردم از حرام پر شده باشد، بهترین تربیت کنندگان آسمانی هم‌ نمی‌توانند آنها را برای پیروی از حق متقاعد سازند. پس چگونه انتظار داشته باشیم فرزندی که با غذای حرام، ناپاک یا شُبهه‌ناک تغذیه شده، تحت تاثیر تربیت پدر و مادر، شکوفا گردد، روحش اوج بگیرد و در برابر حق خاضع باشد؟

وقتی مال حلال با سهل انگاری والدین یا حرص و طمع ایشان، به حرام، آلوده شود، طبع و طینت بچه نیز تغییر‌ می‌کند. بدیهی است کودک یا نوجوانی که به دلیل سهل انگاری والدین و در اثر لقمه‌ی ناپاک و حرام به سوی بدی‌ها گرایش و تمایل بیشتری دارد، بیشتر در معرض خطر و لغزش خواهد بود و متعاقبا تربیت و هدایت او دشوارتر می‌گردد.

بنابراین، چنانچه تاکنون نسبت به این موضوع، بی توجه یا کم اهمیت بوده‌اید، حال که تصمیم گرفته‌اید صاحب فرزند شوید، این ظلم را در حقّش مرتکب نشوید که نطفه‌ی او را از مال حرام ببندید یا در دوران بارداری با حرام تغذیه‌اش کنید یا از شیری که از حرام شکل گرفته، سیرابش نمایید و بعد هم شکمش را از حرام انباشته سازید.

فرصت را مغتنم شماریم و همنوا با امام زنده‌ی زمان، خداوند مهربان را چنین بخوانیم:

«اللّهمَ ... طَهِّرْ بُطُونَنَا مِنَ الْحَرَامِ وَ الشُّبْهَة»[11]

خداوندا اندرون ما را از [غذاهای] حرام و شُبهه‌ناک پاک فرما.

توجه داشته باشید که ورود مال حرام به زندگی، لزوما از راه دزدی یا ربا صورت‌ نمی‌گیرد. بلکه گاه، سهل انگاری‌هایی سبب می‌شود پاکیِ مال و لقمه مان از بین برود.

-    راننده‌ی تاکسی که به بهانه‌ی نداشتن پول خرد، مابقی کرایه‌ی مسافر را نمی‌دهد و اینچنین توجیه می‌کند که مسافران، خود باید پول خرد داشته باشند؛

-    کارمندی که تماس‌های شخصی خود را از طریق تلفن اداره انجام می‌دهد و این کار را امری عادی و همگانی می‌پندارد؛

-    میوه فروشی که میوه‌های مانده و لک دار را لا به لای میوه‌های تازه و سالم مخفی می‌کند و به قیمت میوه‌ی درجه یک می‌فروشد؛

-    مربی مهد کودکی که برای نگهداری فرزندان من و شما از داروی خواب استفاده می‌کند؛

-    پزشکی که در بیمارستان، بیمارانش را سَرسَری معاینه می‌کند و به بهانه‌ی ازدحام جمعیت و کمیِ وقت، ایشان را برای بررسی‌های دقیق‌تر به مطبّ خصوصی‌اَش دعوت می‌کند؛

-    معلم مدرسه‌ای که برای یادگیری دانش آموزان در کلاس درس تلاشی نمی‌کند و نکات کلیدی را برای شاگردان خصوصی که خارج از ساعت مدرسه پول پرداخت می‌کنند، نگاه می‌دارد؛

-    دانش آموزی که از گچ مدرسه برای لِی لِی بازی عصرگاهی در کوچه استفاده می‌کند؛

-    مراجعه کننده‌ای که از خودکار بانک برای کار شخصی و غیر بانکی خود استفاده می‌کند؛

-    فروشنده‌ی اتومبیلی که عیب خودروی خود را مخفی می‌کند و در پاسخ به سوال خریدار که «آیا این ماشین مشکل خاصی ندارد؟» وجدان خود را با گفتن این جمله راحت می‌کند که: «ظاهر و باطن همین است»!

-    سازنده‌ای که برای ساخت مِلکش از کابل دیگران برق می‌گیرد؛

-    گرفتاری که برای حل مشکلات مالیِ خود وام‌هایی در ظاهر، قرض الحسنه ولی با بهره‌های مشخص می‌گیرد؛

-    ...

همه‌ی اینها مصادیقی از ورود مال حرام یا شُبهه‌ناک به زندگی‌های ماست. همانگونه که امام صادق ^{علیه السلام} نیز هشدار داده بودند، در اثر سهل انگاریِ مردم در آخرالزمان، مال حلال کمیاب می‌شود و دستیابی به آن دشوار می‌گردد.[12] همین امر، مسوولیت والدین را در دقت و توجه ایشان نسبت به دستیابیِ مال حلال بیشتر می‌کند.

خلاصه آنکه: اگر نگران تربیت فرزندتان هستید پیش از انعقاد نطفه، مال‌‌تان را از حرام پاک کنید؛ خُمس دارایی‌‌تان را که از حقوق الهی است، پرداخت نمایید؛ از هر کسی هر لقمه‌ای را نگیرید؛ در هر جایی غذا میل نکنید (چه بسیار رستوران‌ها و اغذیه فروشی‌هایی که رعایت پاکی و نجاست را نمی‌کنند و غذایی ناپاک دست مشتری می‌دهند!)؛ ... توجه به این نکات، ممکن است دشواری‌ها و مشقّاتی را برای والدین به همراه داشته باشد، اما ثمره‌ی این جدّ و جهد را در آینده برداشت خواهند نمود ان‌شاءالله.

     

ج) مراقبه

شایسته است زن و مرد پیش از اقدام به بارداری، چند روزی را به صورت خاص و با توجهِ ویژه به عبادت و راز و نیاز با خداوند متعال بپردازند. مثلا نمازهای خود را با حضور قلب و توجه بیشتری بخوانند، از درگاه الهی بابت خطاهای گذشته پوزش بطلبند و عاجزانه طلب کنند تا کوتاهی‌‌ها و اشتباهاتی که مرتکب شده‌اند، گریبان نسل‌‌شان را نگیرد.[13]

والدین‌ می‌توانند به تأسی از رسول رحمت که پیش از بسته شدن نطفه‌ی حضرت زهرا، چهل روز روزه گرفتند و در خلوت به عبادت پرداختند، یک مراقبه‌ی چهل روزه داشته باشند. خودِ «روزه گرفتن» پیش از انعقاد نطفه، موضوعیت دارد. چراکه انسان، چند روزی را که روزه است، بیشتر مراقب چشم و زبان و افکار و رفتارش است و همین نکته در تعالیِ روح او و نطفه‌ی فرزندش تاثیرگذار خواهد بود.

پس از اینکه پدر و مادر با نماز و روزه و دعا و استغفار، احساس کردند روح‌‌شان سبک شده و دل‌‌شان جلا یافته، با توکل بر خدا برای بچه دار شدن اقدام نمایند.

در جلسه‌ی آینده نکات مهمی که باید حین انعقاد نطفه رعایت شود را بیان‌ می‌کنیم.

     

 نکات مهم این جلسه:

-    پیش از انعقاد نطفه، مادر به پزشک زنان و دندانپزشک مراجعه نماید.

-    نکات مهم تربیتی که پیش از انعقاد نطفه باید توسط والدین لحاظ شوند:

O    دعا برای داشتن فرزندی سالم و صالح و توفیق تربیت صحیح فرزند

O    پاک و حلال کردن مال و لقمه

*   لقمه‌ی حرام روی نسل تاثیر‌ می‌گذارد.

*   به تایید قرآن کریم، تغذیه بر روی گرایش، رفتار و عملکرد ما اثر دارد.

*   لقمه‌ی حرام به شدت حق پذیریِ فرد را کاهش‌ می‌دهد.

*   لقمه‌ی حرام، گرایش فرد را نسبت به بدی‌‌ها افزایش و میل و رغبتش را به سمت خوبی‌‌ها کاهش‌ می‌دهد.

*   مصادیق مال حرام، تنها دزدی، ربا یا کم فروشی نیست. مراقب حق الناس و حق الله باشیم.

O    مراقبه

   

منبع: خانه کودک و نوجوان بنیاد محمد (ص) 

          

---