شیعه پژوهی

نویسنده خانم خزایی

جغرافیای طبیعی و انسانی تاجیکستان
جمهوری تاجیکستان با 100/143 کیلومتر مربع وسعت، از شرق با چین، از شمال و شمال شرقی با قرقیزستان و ازبکستان و از جنوب با افغانستان هم مرز می باشد.
تاجیکستان از ذخایر آبی غنی برخوردار می باشد. از برف های دائمی و یخچال های کوهسار آن، رود خانه های پرآب به سوی دشت جاری می گردد. تعداد رودهای کوچک و بزرگ به 947 می رسد. شبکه رودخانه های تاجیکستان به سه حوزه اصلی رودخانه بزرگ جیحون و سیحون و زرافشان مربوط می باشد.
تعداد دریاچه های سرزمین تاجیکستان نسبت به دیگر کشورهای آسیای میانه بیشتر و حدود 1300 دریاچه کوچک و بزرگ است .
آب و هوا: قاره‌اي، تابستان گرم، زمستان ملايم، در مناطق پامير نيمه خشك تا قطبي. به عبارت دیگر جمهوری تاجیکستان دارای آب و هوای بری است که در آن تفاوت بین گرمای شب و روز و تابستان و زمستان قابل ملاحظه است.
منابع طبيعي: بيش از 1300 درياچه با مجموع وسعت 705 کيلومتر مربع، منابع فراوان آب، اورانیوم، جیوه، نقره، طلا، تنگستن، آنتیموان، روی، زغال سنگ.
مناطق کوهستانی و کوهپایه ای: 59/92% از کل مساحت کشور
مناطق زراعی: 89. % از کل مساحت کشور
مناطق کویری: 52/6% از کل مساحت کشور
   

جمعیت
نفوس این جمهوری در سال 1999، حدود 6 میلیون نفر اعلام شد، که 28% شهرنشین و 72% ساکن روستا می باشند.
ترکیب اقوام در این کشور به صورت ذیل است:
تاجیکان: 4/68%، ازبک ها: 8/24% و بقیه روس ها، تاتارها، ترکمن ها، قرقیزها و ... هستند.
زبان اصلی دولتی تاجیکستان زبان فارسی تاجیکی است و زبان روسی به عنوان زبان دوم این کشور می باشد.
خط رسمی تاجیکستان در حال حاضر سیریلیک است.
واحد پولی سامانی و هر سامانی معادل هزار روبل است و هر 65/2 سامانی در ماه ژوئن سال 2001 با یک دلار معاوضه شد.
اکثریت مردم تاجیکستان (90%) مسلمان و بقیه پیرو ادیان مسیحی و تعداد کمی کلیمی می باشند.
   

وضعیت مذهبی مردم
مذهب اکثر مردم تاجیکستان سنی و از شاخه های حنفی می باشند و ابوحنیفه را تحت عنوان امام اعظم می شناسند. گروه کوچکی از شیعیان اسماعیلی در کوه های پامیر در منطقه بدخشان زندگی می کنند. تعدادی مسلمان شافعی مذهب نیز در تاجیکستان زندگی می کنند. اهل سنت تاجیکستان به اهل بیت و ائمه شیعه و به ویژه برای امام علی علیه السلام و امام حسین علیه السلام و امام جعفر صادق علیه السلام احترام خاصی قائلند و بسیاری آرزوی زیارت مرقد امام رضاعلیه السلام را دارند. در حال حاضر گروهی از اهل تسنن خود را به خاندان اهل بیت علیهم السلام منسوب می دانند. این گروه را صوفی می نامند و رهبران آنان لقب «ایشان » دارند.
مسلمانان بدخشان تاجیکستان پیروان مذهب اسماعیلیه به رهبری آقاخان می باشند. شرق و جنوب شرقی تاجیکستان محل اقامت این دسته از تاجیکان است. در حال حاضر 90% شیعیان ساکن بدخشان شیعه اسماعیلی و 10% نیز اثنی عشری هستند.
گروهی از اقلیت های مسیحی، زرتشتی و یهودی در تاجیکستان وجود دارند. مسیحیان دارای کلیسا و گورستان معروفی در دوشنبه هستند. اکثریت آن ها را روس ها و مهاجران آلمانی تبار تشکیل می دهند. قبل از جنگ های داخلی در تاجیکستان، در شهر دوشنبه 15000 یهودی زندگی می کردند که به دنبال تغییرات سیاسی و اجتماعی تاجیکستان این سرزمین را ترک گفته، به اسراییل مهاجرت نمودند. در حال حاضر در دوشنبه حدود 5000 یهودی باقی مانده است.
   

تشکیلات و رهبران مذهبی
امروزه با استقلال کشورهای آسیای میانه، انجام فرایض دینی آزاد شده است، منتها سیاست دولت تاجیکستان بر جدایی دین از سیاست استوار است. در زمان اتحاد جماهیر شوروی، رسیدگی به امور مذهبی مسلمانان 5 جمهوری آسیای مرکزی به اداره روحانی مرکزی در ازبکستان محول گردید. مرکز این اداره در شهر تاشکند بود و زبان رسمی آن ازبکی اعلام شده است. در راس این اداره مفتی قرار داشت و نماینده این اداره در هر یک از 5 جمهوری را قاضی می گفتند که در راس «اداره قاضیات » انجام وظیفه می کرد.
رهبر اسماعیلیان بدخشان کریم آقاخان است که رهبر تمام اسماعیلیان در سطح جهان می باشد. تا قبل از استقلال تاجیکستان، اسماعیلیان ارتباطی با رهبر خود نداشتند. لیکن در سال های 3-1992 که تاجیکستان در جنگ های داخلی غوطه ور بود و وضع اقتصادی کشور اسف بار شده بود و ارتباط ناحیه کوهستانی بدخشان با پایتخت قطع شده بود و خطر قحطی و مرگ و میر در منطقه قوت داشت، کریم خان به کمک پیروان خود در کوه های پامیر می رود و با گشودن راه ها، مواد غذایی را به آن ها می رساند. این حرکت موجب بیشتر شدن علاقه اسماعیلیه به رهبر خود گردیده.
علاقه مردم به اهل بیت علیهم السلام و نزدیکی به فرهنگ ایران
به علت 70 سال سلطه کمونیسم بر آسیای مرکزی و تاجیکستان و تبلیغات آن ها، اعتقادات مذهبی در میان مردم رنگ باخته است. البته افراد سالخورده و میان سال از روحیه مذهبی و فرهنگ اسلامی برخوردارند و فرهنگ ایرانی در تمام شؤون زندگی فردی و اجتماعی و خصوصیات اخلاقی آن ها متجلی است. به رغم تمام تبلیغات گسترده بر ضد اسلام و آیین آن توسط حکومت کمونیستی، بعضی از مراسم مذهبی مانند ازدواج، تدفین وختنه توسط تمام اهالی مسلمان آسیای مرکزی حتی کادرهای بالای حزب کمونیست انجام می شد. امروزه با استقلال این جمهوری ها و آزادی انجام فرایض دینی، علاقه زیادی به قرآن و کتب مذهبی در میان تاجیکان به چشم می خورد. مردم این جمهوری از نظر مذهبی وابستگی عمیقی به ایران دارند و آداب و سنن مذهبی آنان در اغلب موارد منطبق با آداب و سنن مذهبی در ایران است. نام علی علیه السلام در تاجیکستان نام مقدسی است و بیشترین نامی که برای فرزندان ذکور انتخاب می شود، علی می باشد. آنان برای فرزندان ذکور دوقلو تنها نام های حسن و حسین، و برای اناث، فاطمه و زهرا را استفاده می کنند. مراسم نام گذاری فرزندان و درج نام آنان در پشت جلد قرآن مجید، مراسم ازدواج، مراسم تدفین، برگزاری مراسم فوت، ختم و شب هفت و چهلم و سال و نوع عزاداری زنان و غیره به شکل اسلامی ایرانی است.
   

فعالیت های ادیان و مذاهب
مسیحیت
مسیحیان از مراکز واتیکان، کانادا، امریکا، سوئد، فنلاند، نروژ و دیگر کشورهای غربی پشتیبانی می شوند. با توجه به آن که حدود 80% مردم زیر خط فقر زندگی می کنند، گروه های مسیحی از این موقعیت استفاده کرده، با مقداری کمک به سرعت در بین مردم نفوذ می کنند. بعضی از کمک های آن ها از این قرار است:
- منازلی را که بر اثر جنگ ویران شده، بازسازی و یا تعمیر می کنند.
- به افراد نیازمند غذای رایگان می دهند.
- در بین افراد نیازمند آرد، شکر و روغن توزیع
   

اسماعیلیه
درباره اسماعیلیان در بدخشان مطالبی مطرح گردید، لیکن درباره فعالیت های آن ها باید گفت: به دلیل آنکه «آقاخان » رهبر آن ها در انگلستان و فرانسه زندگی می کند و مورد حمایت همه جانبه و عامل انگلیس می باشد، با هماهنگی کامل انگلیس به دنبال است که بدخشان تاجیکستان و بدخشان افغانستان را با یکدیگر متحد و کشور مستقل بدخشان و مرکز اسماعیلیه را تحت سلطه انگلیس ایجاد کند. به دنبال این سیاست، حدود 2 ماه قبل انگلیس یک سفیر کارکشته 65 ساله را به عنوان نماینده ویژه در بدخشان افغانستان مستقر کرده است. قابل توجه آن که بدخشان از نقاط بسیار مرتفع دنیا است که شوروی سابق آن را محل شنود قرار داده بود و تا روی خلیج فارس را پوشش می داد.
در مدت 8 سال گذشته، آقاخان زندگی مردم بدخشان را با کمک های انگلیس تامین کرده است، از همین رو آن ها معتقدند آقاخان آن ها را زنده نگه داشته است.
   

وهابیان
وهابیت در تاجیکستان فعال شده و از نقاط مختلف افرادی را به پاکستان، عربستان و مصر اعزام می کند و همان گونه که مطرح شد در سال جاری 29 نفر را تنها از منطقه خجند به عربستان اعزام کرده است.
این افراد هنگام بازگشت از جهت کتاب، کمک های مادی و بودجه ای برای اختصاص امکانات به مردم تهی دست به طور گسترده پشتیبانی می شوند.
   

شیعه اثنی عشری
شیعه اثنی عشری تا 8 سال پیش به کلی در این کشور وجود نداشته است، لیکن از آن زمان تا کنون با فعالیت هایی که ایرانیان داشته اند، افرادی تشیع را پذیرفته اند. هم اکنون:
- حدود 100 خانوار شیعه در دوشنبه می باشد;
- حدود 150 خانوار در اطراف دوشنبه (قرقان تپه و کولاب) زندگی می کنند;
- و بیش از 500 خانوار در شمال تاجیکستان در کل ولایت سغد که مرکز آن خجند می باشد وجود دارند.
لازم به ذکر است که غالبا شیعیان در حال تقیه می باشند.

وضعيت سياسي امنیّتی تاجیکستان

تاريخچه سیاسی: تاجیکستان در قرن ششم قبل از میلاد این منطقه در قلمرو دولت هخامنشی ایران قرار داشت و پس از گذشت 200سال به تصرف یونانیان در آمد. بطور کلی این سرزمین تا قبل از اسلام فاقد حکومتي مستقل بوده و همواره در معرض هجوم اقوام دیگر قرار داشته است. تمدن ایرانی از زمان استیلای هخامنشیان بر تاجیکستان در آنجا رواج داشته است. پس از غلبه سپاه هخامنش و مدّتها پس از آن با پذیرش اسلام توسط مردم تاجيك تغییر محسوسی در وضعیت سیاسی منطقه ایجاد نشد و کماکان دارای حکومت و استقلال به معنای واقعی نبود. در سال 1870 م شمال تاجیکستان (وابسته به خانات خوقند)تحت نفوذ سیاسی روس ها درآمد. در سال 1900 م این سرزمین بطور کامل زیر سلطه آنها قرار گرفت. در انقلاب اکتبر 1917 در روسیه، تاجیکها نیز تحت تاثیر تحولات سیاسی مربوط به این دوره قرار گرفتند. در سال 1918 تاجیکستان بخشی از جمهوری خودمختار ترکستان شوروی شد و به دنبال یکسری تحولات در سال 1924 به عنوان جمهوري خود مختار اعلام موجوديت كرد. اتحاد جماهیر شوروی با مرزبندی های ملی و تثبیت زبان تاجیک به عنوان زبان رسمي كشور، شرایط را برای خودشناسی ملی فراهم کرد. در 16 اکتبر 1929 م جمهوری خود مختار به جمهوری سوسیالیستی تاجیکستان تبدیل شد. تا سال 1991 این کشور یکی از جمهوری های اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی بود و از سیاست های ارائه شده مسکو پیروی می کرد. بعد از به قدرت رسیدن میخائیل گورباچف در اتحاد جماهیر شوروی و شروع اصلاحات سیاسی و اقتصادی و اعلام فضای باز سیاسی، احزاب سیاسی اجازه فعالیت یافتند. با آزاد شدن فعالیت احزاب، گروه های سیاسی و احزاب جدیدی مانند: دموکرات، رستاخیز، نهضت اسلامی به وجود آمدند. پس از انتخابات 1990 م اکثریت مطلق در مجلس با کمونیستهای محافظه کار بود. بعد از کودتای نافرجام 19 اوت 1991 در اتحاد جماهیر شوروی، رييس جمهور موقت «اسلان اف» در 9 سپتامبر استقلال تاجیکستان را اعلام كرد. به دنبال شروع اغتشاش ها و جنگهای داخلی در 1992 امام علی رحمان از منطقه کولاب که از کمونیستهای قدیمی بود به ریاست شورای عالی و پس از انتخابات ریاست جمهوری در سال 1994 به ریاست جمهوری کشور رسید. قانون اساسي: در 8 دسامبر 1992 به تصویب رسید. قانون اساسی تاجيکستان در سال 1994 در قالب يکصد اصل به همه پرسی گذاشته شد و به تصويب رسيد. در اين قانون، تاجيکستان جمهوری مستقل و دمکراتيک عنوان شده و زبان رسمی کشور تاجيکی (فارسی) است يکی از خصوصيات بارز قانون اساسی تاجيکستان اين است که گروه های دينی حق مداخله در کارهای دولت را ندارند. نظام اقتصادی کشور مبتنی بر نظام اقتصاد آزاد است و دولت فعاليت افراد خصوصی را تضمين می کند. در ژوئن 1997 که معاهده نهايی صلح ميان حکومت به رهبری امام علی رحمانف و اتحاد مخالفان دولت به رهبری سيد عبدالله نوری به امضا رسيد. يکی از مهمترين درخواستهای اتحاد مخالفان دولت اصلاح قانون اساسی بود. در بازنگری قانون اساسی تشکيل يک قوه مقننه دو مجلسی دائم، به جای قوه مقننه يک مجلسی غير دائم قبلی، افزايش دوره رياست جمهوری از 5 سال به 7 سال و آزادی فعاليت حزب نهضت اسلامی به عنوان تنها حزب سیاسی با گرایش دینی از مهم ترين تغييراتی بود که در آن انجام شد. لايحه اصلاح قانون اساسی تاجيکستان در 6/7/1378 به همه پرسی گذاشته شد و به تصویب رسید.

قوّة مجريه: رييس‌جمهور به عنوان رييس دولت در راس قوه مجريه قرار دارد و از طريق انتخاب عمومي، مستقيماً با راي مردم به مدت 7 سال انتخاب مي‌شود
قوّة مقننه: مجلس عالي مركب از دو مجلس ملي و نمايندگان است. 1) مجلس نمايندگان: در تاريخ 20 فوريه 2000 ميلادي انتخابات مجلس نمايندگان برگزار شد. داراي 63 نماينده است و انتخابات به صورت مستقيم انجام مي‌شود و دوره نمايندگي 5 سال است. 2) مجلس ملي: داراي 33 نماينده است كه به صورت غيرمستقيم انتخاب مي‌شوند. 25 نفر توسط شوراهاي محلي شهرها و ولايت‌ها و 8 نفر توسط رييس‌جمهور منصوب مي‌شوند.
قوّة قضائيه: - قوه قضاييه از دادگاه قانون اساسي، دادگاه عالي اقتصادي، دادگاه ايالت بدخشان، دادگاه ايالت شهر دوشنبه و دادگاه ساير شهرها و نواحي تشكيل شده است. - نظارت بر اجراي دقيق قانون در سراسر كشور بر عهده دادستان كل است، دادستان‌هاي شهر و نواحي زير نظر دادستان كل عمل مي‌كنند، دادستان كل در نزد مجلس ملي و رييس‌جمهور مسوول است. دادستان كل تاجيكستان به مدت 5 سال انتخاب مي‌شود.
   

وضعيت اقتصادي تاجیکستان

تاجيكستان در ميان 15 جمهوري شوروي سابق كمترين درآمد سرانه را دارد. پنبه مهمترين محصول تاجيكستان است. منابع معدني متنوع، ولي از نظر كميت محدود شامل: نقره، طلا، اورانيوم و تنگستن مي‌باشد. از نظر صنايع مي‌توان به كارخانه آلومينيوم، تاسيسات نيروگاه آبي و كارخانه‌هاي كوچك كه اغلب در زمينه صنايع سبك و فرآورده‌هاي غذايي فعاليت دارند، اشاره نمود. اقتصاد تاجيكستان به شدت طي 6 سال جنگ داخلي (1997- 1992) و از دست دادن يارانه‌هاي مسكو و بازارهاي توليدات خود ضعيف شده است. بیش از 60 درصد مردم تاجيكستان زير خط فقر به سر مي‌برند. اين كشور بسياري نيازهاي اساسي خود را از طريق كمكهاي بشردوستانه بين‌المللي تامين مي‌كند.

توليدات كشاورزي: پنبه به عنوان مهمترین محصول کشاورزی همچنین ابریشم، گندم، میوه جات مختلف، انگور، زرد آلو، پرورش دام.

منبع: سایت تخصصی شیعه شناسی