كشور تایلند در قلب جنوب شرقی قاره آسیا واقع شده است و از موقعيتي ويژه برخوردار است. اغلب جمعيت اين كشور بودايي بوده و دين اسلام پس از دين بوديسم بيشترين پيرو را دارد كه بخشي از آنها را شيعيان تشكيل مي‌دهند. آنچه در اين نوشتار به دنبال آن هستيم، بررسي تاريخ تشيع در اين كشور است. بر اساس مهمترين يافته‌هاي اين تحقيق، مرحوم شيخ احمد قمي بيشترين نقش را در پيدايش و ترويج مذهب شيعه در تايلند داشته است و پس از وي در مقطعي ديگر پيروزي انقلاب اسلامي در ايران موجبات ترويج دوباره تشيع را در تايلند فراهم آورد.
مقدمه
بررسي وقايع گذشته و سير تاريخى به عنوان برجسته‌ترين ابزار در كشف معلومات و به دست آوردن حقايق بوده و هست و به خصوص در دنياى امروز كه دنياى اطلاعات و ارائه است هر صاحب‌نظري براي اثبات پيام خود از اين ابزار استفاده مي‌كند. خداوند حكيم نيز در قرآن كريم به اين مطلب اشاره فرموده است:
«قُلْ سيرُوا فِي الْأَرْضِ فَانْظُرُوا كَيْفَ كانَ عاقِبَةُ الَّذينَ مِنْ قَبْلُ كانَ أَكْثَرُهُمْ مُشْرِكين» [1]
«بگو در زمين بگرديد و بنگريد كه عاقبت پيشينيان كه بيشترينشان از مشركان بودند چگونه بوده است.»
مذهب شيعه با دوره‌هاي مختلف روبرو بوده است كه هر كدام از آن دوره‌ها تأثير مهمي در جهان تشيع گذاشته است؛ چنانكه در برخي مقاطع تاريخي شاهد افول جمعيتي اين مذهب و در برخي مواقع نيز شاهد افزايش آن در نقاط مختلف جهان بوده‌ايم.
كشور تايلند از جمله كشورهايي است كه شيعياني فراواني را در خود جاي داده است. در اين نوشتار به بررسي تاريخي مذهب تشيع در اين كشور مي‌پردازيم.
جغرافياى تايلند
تایلند در قلب جنوب شرقی سرزمین اصلی آسیا واقع شده است. از یک سو با کشورهای لائوس و کامبوج همسایه است و از سوی دیگر با چین همجواری دارد که به تحولات منطقه هند و چین و مسئله‌ی کامبوج و آسیای جنوب شرقی توجه داشته و علاقه مند است.
در مغرب تایلند کشور میانمار قرار دارد که هم از لحاظ داخلی با شورش‌های قبایل مختلف رو به روست و هم اینکه از یک سیاست انزواطلبانه و در عین حال حفظ فاصله‌ی مساوی با قدرت‌های مختلف پیروی کرده است. تایلند از سوی دیگر با مالزی و اندونزی (در دریا) همجواری و همسایگی داشته و با کشورهای مزبور پیمان همکاری‌های منطقه‌ای آ.سه.آن را پدید آورده است . تایلند در نواحی جنوبی سرزمین اصلی و نواحی شرقی سرزمین شبه جزیره‌ای خود در کناره‌های خلیج تایلند در دریای چین جنوبی (که یکی از دریاهای اقیانوس آرام می‌باشد و در نواحی غربی شبه جزیره‌ای خود در سواحل دریای «آندامان» واقع در خلیج بنگال، ساحل دارد. قسمت شبه جزیره‌ای تایلند در منطقه‌ی موسوم به «برزخ کرا» قدری باریک می‌شود که از مدت‌ها پیش برای ایجاد یک کانال ارتباطی بین دریای چین جنوبی و خلیج بنگال در آن ناحیه در نظر گرفته شده است. ولی دولت تایلند بنا به ملاحظات سیاسی از ایجاد چنین کانالی واهمه دارد؛ زیرا احداث این کانال منطقه‌ی جنوبی شبه جزیره را که مسلمان مالایایی زبان هستند از سایر مناطق کشور جدا می‌سازد. با سقوط «سایگون» و کوتاه شدن دست آمریکا از منطقه‌ی ویتنام و ظهور مسئله‌ی کامبوج که در آن شوروی ، ویتنام و طرفدارانشان در یک سو و چین و آمریکا ممالک غرب، کشورهای عضو آ.سه.آن و هوادارشان در سوی دیگر قضیه قرار گرفته بودند، تایلند به صورت کشور خط مقدم جبهه و رودررو با کامبوج و ویتنام در آمده بود و مدت‌ها پذیرای صدها هزار پناهنده‌ی کامبوجی و درگیری‌های مختلف مرزی با کامبوج بود. چین که از توسعه‌ی قدرت ویتنام در منطقه‌ی هند و چین و در منطقه‌ی آسیای جنوب شرقی ناخشنود است کلیه‌ی توجه خود را به تایلند معطوف کرده، روابط بسیار نزدیک و دوستانه و همکاری‌های همه جانبه‌ای را با تایلند برقرار کرده است. آمریکا نیز با تایلند روابط نزدیک برقرار ساخته و هر ساله بین نیروهای دو کشور مانورهای وسیع نظامی صورت می گیرد که به «کبرای طلایی» مشهور بوده و در آن هزاران نفر از نیروهای سه گانه‌ی ارتش‌های دو کشور شرکت دارند. آمریکا انبارهای بزرگ ذخایر سلاح و مهمات در تایلند دایر و در مواقع لزوم از پایگاه نظامی «یوتا پائو» استفاده می کنند. از طرف دیگر تایلند در قبال روسیه و ویتنام نیز از سیاست معقولانه‌ای پیروی نموده، روابط دوستانه‌ی سیاسی و سودمند تجاری با روسیه و اروپای شرقی برقرار ساخته است. جمعیت تایلند نسبت به جمعیت‌های اندك لائوس و کامبوج قابل توجه و نسبت به کشورهای این منطقه دارای قدرت اقتصادی، نظامی و سیاسی قابل ملاحظه‌ای است. شهر بانکوک مقرّ کمیسیون اقتصادی و اجتماعی سازمان ملل متحد (اسکاپ) و مقر آسیایی سازمان خوار و بار و کشاورزی ملل متحد است که این شهر را به یکی از مراکز مهم رفت و آمدهای دیپلماتیک در منطقه تبدیل می‌کند. سرمایه‌گذاری‌های عظیم خارجی در این کشور به ویژه از سوی ژاپن و چین و نیز شرکت‌های بزرگ غربی نشانگر ثبات سیاسی و پایین بودن ریسک سرمایه‌گذاری در این کشور به شمار می‌رود.
جغرافیای سیاسی و نظامی
· بالاترین مقام کشور: اعلی‌حضرت بامیبول آدوليادج - پادشاه نهم از خاندان چاکری
· نوع حکومت: مشروطه سلطنتی (در حال حاضر بومیبول آدولیادج پادشاه می‌باشد)
· روز ملی: ۵ دسامبر(تولد پادشاه رامای نهم)
· سیستم قانونگذاری: پارلمانی( مجلس نمایندگان- مجلس سنا)
· مجلس نمایندگان: ۵۰۰ نفر عضو دارد (۴۰۰ نفر توسط مردم انتخاب می‌شوند)
· مجلس سنا: ۲۰۰ عضو دارد (از سال ۲۰۰۰ مستقیما توسط مردم انتخاب می‌شوند)
· احزاب: تای راک تای (حزب حاکم)، چارت تایی، آرمان جدید، پلانگ آرما، اقدام اجتماعی، تام تایی، *پراچاکورن تایی، مون چون،دمــکرات، چـارت پاتنا، سری تام، سالی درایتی
· دفاع: ارتش ۱۵۰ هزار نفر، دریایی ۶۴۰۰۰ هزار نفر، هوایی ۴۰ هزار نفر.
· نهادهای مستقل تایلند: کمیته نظارت بر انتخابات، دادگاه قانون اساسی، کمیسون ملی مبارزه با مفاسد اجتماعی. [2]
دین و مردم تایلند
شهروندان کشور تایلند، در داشتن هر دینی، آزادی کامل دارند. مردم تایلند عمدتاً دارای دین بودائی هستند و مسلمانان در اقلیت میباشند. اما بنا بر اعلام دفتر آمار ملی تایلند در سال 2000، از مجموع 69.916.441 نفر جمعیت تایلند، آمار دین به صورت زیر است:
– بودایی: 57.157.751 نفر
– مسلمان: 2.777.542 نفر
– مسیحی: 486.840 نفر
– کنفوسیوسی: 6.925 نفر
– هندو: 52.631 نفر
– سایر ادیان: 48.156 نفر
– فاقد دین: 164.396 نفر
–نامشخص: 222.200 نفر
گرچه مسلمانان تایلند عمدتاً در جنوب کشور متمرکز هستند، اما در سطح کشور نیز جمعیت مسلمانان تقریباً در تمام استانهای کشور دیده می‌شود. اکثر مسلمانان تایلند دارای مذهب شافعي و تعدادی وهابی نیز دیده می‌شود. در سالهای اخیر تعداد مسلمانان شیعی مذهب افزایش چشمگیری داشته است که اکثراً در استانهای جنوبی و مرزی تایلند و در بانکوک متمرکز هستند.[3]
پيدايش اسلام در سر زمين هزار معبد
اسلام از سه طریق به سرزمین تایلند راه یافته است؛
یکی از طریق جنوب تایلند و مهاجرت مسلمانان مالایی تبار به سرزمین تایلند، دوم از طریق شمال و به واسطه مهاجرت مسلمانان چینی‌تبار به این سرزمین و سوم که مهمترین منبع به شمار می‌آمد، مسئله حضور شیخ احمد قمی در این سرزمین و به قدرت رسیدن او در دربار حکومتی «آیوتویا» (پایتخت سیام) و تأسیس نهضت دینی اسلام در این سرزمین به دست وی بود.[4] تاریخ آیوتایا، که مهمترین شهر تاریخی تایلند محسوب می‌شود و مکانی دیدنی و توریستی است، به اواخر قرن سیزدهم میلادی بازمی‌گردد و این دوران همزمان با سیطره قوم تایی بر سرزمین سیام بود.
تا پیش از سده سیزدهم، اقوامی چون «خمرها» و «مونها» بر سرزمین کنونی تایلند مسلط بودند، اما در این سده، تائی‌ها که از قرن پنجم میلادی راهی این سرزمین شده و در طی هفت قرن به تدریج در مناطق مختف آن ساکن شده بودند؛ پس از نبردهای متعدد با مراکز قدرت مونها و خمرها در شمال و شرق و همچنین درگیری با عمال امپراطوری «سری وجایا» در جنوب، توانستند قدرت را در دست گرفته، شهر آیوتایا را به عنوان پایتخت خود برگزینند.
آیوتایا از جهات مختلف، یک منطقه استثنایی به شمار می‌آمد و به دليل همین خصوصیات استثنایی به آن امکان داد تا به سرعت نفوذ خود را بر منطقه گسترش بخشد. این شهر، در حالی که در میانه خشکی قرار داشت، به واسطه سه رودخانه بزرگ «چائوفرایا»، «پاساک» و «لوپ بوری» محاصره شده بود، همچون یک جزیره جلوه می‌کرد و همین امر از جهت نظامی یک امتياز به شمار می‌آمد. در عین حال به دریا نیز بسیار نزديک بود و ارتباطی که به وسیله سه رودخانه بزرگ با دریا داشت به آن امکان می‌داد تا از جهت تجاری قابلیت‌هاي ویژه‌ای داشته باشد.
در نیمه قرن شانزدهم، برمهای‌ها بر آیوتایا سیطره یافته و آن را تسلیم خود کردند؛ اما پس از جنگ‌های زیرزمینی و چریکی که به رهبری ناراسوئن انجام گرفت، تایلندی‌ها موفق شدند تا مجددا استقلال آیوتایا را به دست آورند و «ناراسوئن» امکانی یافت تا در سال 1590 ميلادي سلطنت را در این شهر برقرار سازد.
رونق دوباره آیوتایا در طی مدت حکومت ناراسوئن باعث شد تا ارتباط بازرگانی با این شهر تجاری شدت گیرد و گروه‌های زیادی از تجار اروپایی، عرب و ایرانی بدانجا رهسپار شوند.
در پایان قرن شانزدهم و تقریباً ده سال پس از آغاز سلطنت ناراسوئن بود که یک کشتی زیبا و بزرگ ایرانی به آرامی از خلیج سیام وارد رودخانه «چائوفرایا» شد و پس از یک سفر پرمخاطره به قصد توقف، رهسپار آیوتایا گشت.
مدیریت کشتی بر عهده مردی پنجاه ساله بود که مسافرین کشتی او را «شیخ احمد قمی» می‌نامیدند و او را به خطر هوش و ذکاوت و همچنین تسلطش بر چندین زبان خارجی، می‌ستودند.
پيدايش تشيع در مقطع اول توسط شیخ احمد قمی
دانشگاه تربیت معلم شهر آیوتایا، پایتخت سابق تایلند، دارای بنایی است که در آن از عناصر معماری ایرانی اسلامی استفاده شده و قدمت آن به اواسط دهه 1990 ميلادي میرسد. این بنا که مقبره یکی از بزرگان مهاجر ایرانی است، دارای گنبدي طلايي است که یادآور بنای تاریخی ایران می‌باشد. از تابلوئی که در کنار این مقبره وجود دارد می‌توان دریافت که مقبره متعلق به «شیخ احمد» اهل قم ملقب به "چائوپرایا بوورن راج نایوک" ـ یعنی "شخصیت فوق العاده" ـ می‌باشد.
شیخ احمد یک مسلمان شیعه است که در سال 1543 میلادی در شهر قم دیده به جهان گشود. وی در اولین سال های قرن هفدهم (1605) یعنی زمانی که کشور تایلند از زیر سلطه پانزده ساله برمهای‌ها آزاد شده بود، به آیوتایا مهاجرت کرد و پس از مدتی توانست در سایه مدیریت و درایت خود در دربار پادشاه سیام نفوذ کرده و به یکی از مقامات عالی‌رتبه سیام مبدل گردد.
شیخ احمد با بانویی جوان از آیوتایا به نام «چوری» که از خاندان سلطنتی بود ازدواج کرد و از او دارای دو پسر و یک دختر شد. پسر بزرگتر وی «چوئن» نام داشت. از پسر دوم وی که در سنین نوجوانی در گذشت، اطلاع زیادی موجود نیست. دختر او نیز «چای» نامیده شد. این خانواده پایهگذار خاندانهای بزرگ "بوناک" و "احمد چولای" است که هنوز هم در تایلند صاحب نام و دارای مناصب عالی هستند.
اگر چه با هجوم مجدد برمه به سیام و حمله به مراکز فرهنگی و تخریب کتابخانهها و نابودسازی اسناد تاریخی و کتاب‌ها، اطلاعات زیادی جهت شناخت جزئیات زندگی و نقش شیخ احمد قمی در سیام موجود نمیباشد، اما با رجوع به دفتر خاطرات مقامات آن عصر از جمله خانواده سلطنتی و همچنین مستندات تاریخی موجود در مراکز مذهبی مسلمانان و معابد بودایی، می‌توان به موقعیت بالای شیخ احمد و میزان نفوذ وی در دربار سلطنتی سیام پی برد.
«دکتر تاتیا بوناگ» از نوادگان شیخ احمد قمی میگوید: «شیخ احمد قمی که از زادگاه خود در شهر قم و به قصد ترویج عقاید شیعی و همچنین تجارت، راهی این منطقه شده بود، با ورود به شهر "آیوتایا"، پایتخت وقت "سیام" توانست از پادشاه وقت «ناراسوان کبیر» اجازهنامه دریافت کند و پس از یک دهه اقامت در آیوتایا، علاوه بر انجام مأموریت اسلامی خود، یعنی تبلیغ و ترویج دین اسلام و مذهب شیعه، در فعالیت‌های تجاری و بازرگانی نیز به پیشرفت و شهرت قابل توجهی دست یابد. نسل‌های پس از او نیز توانستند از قرن هفدهم تا عصر حاضر آوازه و نام بلند او را پاس دارند و آنان نیز چون جد خود، شیخ احمد قمی، دارای موقعیت ممتاز اجتماعی و سیاسی در کشور تایلند گردند.
شیخ احمد قمی طی شش دوره پادشاهی سیام، ارتباط نزدیکی با دربار و پادشاهان وقت داشت. وی در دوران سلطنت شاه "فارا سوام سنگدوم" که با شاه عباس صفوی معاصر بوده، به عنوان مشاور عالی وی و وزیر خزانه‌داری منصوب و مسئولیت تمام امور مربوط به تجارت خارجی را بر عهده گرفت. در همین دوره بود که وی به خاطر تلاش‌هاي خود جهت توسعه بنادر به دستور پادشاه به مقام «پیاشیخ احمد راتتانارج ستی» یا «انسان بزرگ» که از القاب درباری بود، نائل گشت. از این پس وی موظف شد در کنار ساماندهی تجارت خارجی، مشاجرات بین خارجیان را نیز حل و فصل کند. او همچنین اولین کسی بود که در زمان ریاست جامعه مسلمانان سیام، به مقام «چولا راج مونتری» یا «شیخ الاسلامی» رسید. مقامی که بر اساس آن اجازه یافت تا مذهب شیعه اثنی عشری را به جامعه تایلند معرفی کند.
نهاد شیخ الاسلامی که به نحوی وزیر امور مسلمانان به حساب می‌آید و تا قبل از شیخ احمد وجود نداشت، در زمان ریاست وی افتتاح شد. شاه سنگدوم مقام شیخ الاسلامی را به او تفویض کرد. این نهاد امروزه هنوز هم به کار خود ادامه می‌دهد. بر اساس اسناد مکتوب، به دلیل حضور شیخ احمد، اکثر مسلمانان آیوتایا را شیعیان تشکیل میدادند. اگر چه جمعیت سنی مذهب هم به احتمال قوی که اغلب از اهالی مالزی و اندونزی بودند، وجود داشته است. گفتني است كه رابطه مسلمانان شیعه و بودائی‌ها نيز بر اساس احترام و بردباری بنا شده بود. جالب است بدانیم که تا سال 1945 ميلادي، خانواده سلطنتی تنها حکم شیخ الاسلامی را برای شیعیان که از نوادگان شیخ احمد بودند، تفویض می‌کردند، از اين رو تنها چهار نفر شیخ الاسلام اخیر سنی مذهب و پيش از آن سیزده نفر شیعه بودند.
وی در این دوره مسؤولیت مدیریت امور گمرکی و تجارت، امور خارجه، بندر و حل و فصل اختلافات و دعاوی خارجیان مقیم آیوتایا را پذيرفت. محل کار و زندگی شیخ احمد در محله «گایی» از نقاط معروف آیوتویا بود.
از حوادث مهم دیگر که موجب افزایش احترام شیخ احمد گردید، مداخله وی در جریان حمله جمعی از اتباع ناراضی خارجی به قصر پادشاه و تصرف آن بود. در این مقطع شیخ احمد از طریق عوامل خود مردم را از این امر آگاه ساخت و با کمک آنان به غائله خاتمه داد. بعد از این اقدام خطرناک بود که وی توسط شاه به مقام «چائوفیا» یا «انسان شجاع» رسید.
آخرین ارتقاء مقام شیخ احمد در زمان «شاه پراساتترنگ» بود. در این زمان شیخ احمد در سن هشتاد و هفت سالگی به عنوان مشاور افتخاری شاه در امور داخلی برگزیده شد. او یک سال بعد یعنی در سال 1631 میلادی و در اوایل سلطنت «نارای» در سن هشتاد و هشت سالگی دیده از جهان فرو بست. از این پس تمام کسانی که به این مسئولیت نائل شدند از نوادگان شیخ احمد قمی بودند و این مقام تا هشتمین نسل از نوادگان وی ـ یعنی تا زمان «رامای پنجم» در سال 1875 ميلادي ـ ادامه داشت.
با ورود شیخ احمد به آیوتایا و تشکیل تاسیسات اسلامی، در این ناحیه برای نخستین بار، اسلام به صورت جدی رواج پيدا كرد. مذهب شیعه، خط عربی و زبان فارسی به دلیل نفوذ وی و پیروانش در این کشور گسترش یافت؛ به طوری که مسلمانان تايلندی واژه «نماز» را به همین شکل فارسی میشناسند، و کسانی که عربی میدانند واژه «صلاة» را به کار میبرند.
نقش وتحولات ایجاد شده توسط شیخ احمد قمی
1. تأثیرپذیری از رسوم ایرانی:
در این دوران آداب و رسوم درباری و درباریان، تحت تأثیر رسومات درباری ایران قرار گرفت. گفته شده که خود شاه نارای در لباس پوشیدن، غذا خوردن و روشهای معماری مورد علاقهاش، تحت تأثیر فرهنگ ایرانی بوده است. وی به طور مرتب با ایرانیان دیدار می‌کرد و از آداب و رسوم آنها و نوشیدنی آنها لذت میبرد.
2. تأسیس نهاد شیخ الاسلامی
بر اساس سوابق تاریخی، منصب شیخ الاسلامی که به نحوی وزیر امور مسلمانان به حساب می‌آید تا قبل از ورود شیخ احمد وجود خارجی نداشته است و خود شیخ احمد اولین شیخ الاسلام به حساب می‌آید. شاه سنگدوم که هم عصر با شاه عباس اول ، پادشاه صفوی بود این مقام را به او تفویض کرد. این نهاد هنوز به کار خود ادامه داده و تایلند تاکنون هفده شیخ الاسلام داشته است. از سال 1997 به بعد در پی اصلاحاتی که صورت گرفت حکم شیخ الاسلام پس از انتخاب شدن توسط شورای مسلمانان، از طرف شاه نیز تنفیذ می‌شود.
تأسیس نهاد شیخ الاسلامی در سرزمین بودائی تایلند، اعتبار و امتیاز ویژه‌ای برای مسلمانان به حساب آمده و نشانگر توجه خاندان سلطنت و دولت تایلند به آنان می‌باشد.
3. استفاده از تجارب بازرگانی ایرانیان
خاندان سلطنتی سیام درسهای بسیاری از تجارب بازرگانی ایرانیان به خصوص توصیه‌های شیخ احمد قمی آموختهاند.
محمد میگوید: «اولین گروه از ایرانیان در حدود سی نفر بودند که به علت سود سرشار از تجارت در دوره قبل از روی کار آمدن پادشاه حاضر( شاه نارای در سال 1656 ) به آیوتایا آمدند و در آنجا رحل اقامت گزیدند. هر کدام از این ایرانیان دارای احترام خاصی بودند و به آنها خانهای داده شد و تمام آنها در مشاغل دولتی به خدمت گرفته شدند. رسیدن نارای به قدرت نیز به خاطر کمک ایرانیان ساکن در آیوتایا بود. در حالی که دربار تا دهه 1630 ميلادي تحت استیلای ژاپنیها و بعداً چینیها بود، وقتی که نارای خود را برای رسیدن به مقام پادشاهی آماده کرد، ایرانیان با استفاده از مراسم امام حسن علیه السلام و امام حسین علیه السلام با حمله به پادشاه وقت به نارای کمک کردند».
4. ترویج اسلام ـ به ویژه مذهب شیعه ـ در تایلند
همه مورخان بر این عقیدهاند که تا قبل از آمدن شیخ احمد قمی به آیوتایا، مردم این کشور اطلاعی از مذهب شیعه نداشتند. در حالی که به دنبال تبلیغات شیخ احمد، در مدت کوتاهی شهر آیوتایا دارای اقلیت قابل توجهی از شیعیان شد. وقتی نارای با کمک ایرانیان به مقام پادشاهی رسید، نقش شیعیان در دربار مضاعف شد و لذا شیعیان از نزدیکترین مشاوران از به شمار میآمدند تا جائی که محافظان شخصی وی نیز از مسلمانان شیعه هندی و ایرانی بودند و تا اواخر دهه 1670 ميلادي شهرهای تناسریم و مرگویی توسط ایرانیان اداره می‌شد.
به علت ارتباط خوب دربار با مسلمانان زمینه برای تبلیغ اسلام فراهم بود و در نتیجه در سال 1686، تنها در شهر تناسریم ده هزار مورد از تشرف غیر مسلمانان به دین اسلام اتفاق افتاد. در همان زمان در پایتخت کشور سیام دو هزار شیعه در مراسم سوگواری امام حسن علیه السلام و امام حسین علیه السلام شرکت می‌کردند و از ارج و قرب زیادی نزد پادشاه برخوردار بودند.
در حال حاضر مقبره شیخ احمد قمی در دانشگاه تربیت معلم شهر آیوتایا، واقع در هشتاد کیلومتری شهر بانکوک قرار دارد. این مقبره همچون مزار یکی از بهترین شخصیت‌های سیاسی و فرهنگی تایلند به شمار می‌رود و بنائی اسلامی تزئین شده است. گنبد طلائی رنگ بنا و معماری ویژهاش به خوبی همت اسلامی و خصیصه‌های فرهنگی شیخ احمد را بازگو می‌نماید. در مقابل مقبره، کتیبه‌ای سنگی قرار دارد که به صورتی مختصر اما دقیق، زندگینامه وی به زبان انگلیسی و تایلندی بدین مضمون بر روی آن نقش شده است.
«شیخ احمد نخست‌وزیر (صدر اعظم) دولت تایلند در آیوتایا، در محله پایین شهر در شهر قم، مرکز دینی ایران در سال 1543 به دنیا آمد. وی شیعه اثنی عشری بود و در زمان شاه نارسون کبیر به آیوتایا مهاجرت کرد. سنگ مزار شیخ احمد از مرمر سفید و به ارتفاع بیش از یک متر ساخته شده است که همه روزه با گلهای رنگارنگ تازه تزئین می‌شود. در کنار سنگ قبر، گاه گاه عودی روشن می‌شود که به زیارت کنندگان غیر مسلمان تعلق دارد.»[5]
جالب است بدانیم که این شیخ بزرگوار علاوه بر ایجاد تحولات سیاسی و حکومتی، از نظر اخلاقی و معرفت نیز مقام والایی داشتند. مقام علمی و معنوی این روحانی و شیخ بزرگوار زبانزد گشته است و از نظر اخلاقی مورد احترام مردم بود. بسیاری از مسلمانان منطقه و مناطق دیگر احترام و اعتقاد خاصی به ایشان دارند و حتی در مواقعی نه تنها مسلمانان بلکه بودائیان نیز برای بر آورده شدن حاجات خود و یا دیگران و یا دیگر خواستهها، برای ایشان به طرق مختلفی نذر میکنند و هر کسی به هر کیش و آئینی که باشد، نذرهای مختلف و گوناگونی انجام می‌دهد.
مقطع دوم از تاريخ تشيع در تايلند
با وجود آنكه شيخ احمد قمى در گسترش تشيع در تايلند نقش برجسته‌ای داشت اما با درگذشت او و عدم ادامه اهداف آن بزرگوار از ناحيه فرزندان وی و نيز پيروان انديشه او، رنگ تشيع در اين سرزمين نيز رو به افولى يافته، تنها چيزى كه در ميان فرزندان و افرادى كه تحت تاثير ايشان قرار گرفته بودند باقى ماند فرهنگ عزادارى بود در اين دوره شيعيان و نيز اهل تسنن در ترويج دين و مذهب خود نقش چندانی ايفاء نكردند.
اما در قرن بيستم و با پيروزى انقلاب اسلامى در ايران به رهبري امام خمينى(ره) تحولات جديد شيعى در تايلند بار ديگر زنده شد تا آنجا كه مى‌توان گفت مهمترين عامل در گسترش تشيع در قرن اخير پيروزي همين انقلاب در ايران بوده است در اين دوره محبان و دوستداران فرزندان پيامبر اكرم صلی الله علیه و آله و ائمه اطهار عليهم السلام توانسته‌اند بار ديگر هويت دينى خود را پيدا كنند. در ايام انقلاب و بعد از پيروزى آن چند تن از مردان حق‌جوى تايلند براى تعليم و آموزش دين ناب محمدى به ايران و هم چنين عراق هجرت كردند. در اين دوره شيعيان تايلند و مشتاقان دين حق توسط همين مردان و روحانيانى كه در ايران مشغول كسب علم و در كنار آن با تربيت اخلاقى از مكتب ولايت مباحث دينى آشنا شده بودند، خود را تغذيه مى‌كردند. شايان ذكر است كه رواج مكتب شيعى درتايلند كنونى به وسيله همين عالمان و محصلانى است كه در ايران و عراق آموزش‌هاي لازم را ديده‌اند.[6]
وضعيت كنونى شيعيان تايلند
وضعيت كنوني شيعيان در تايلند را مي‌توان از جهات مختلفي همچون اجتماعى، فرهنگى، علمى و سياسى مورد بررسي قرار داد.
— اجتماعي
شيعيان در اين دوره به عنوان يك جمعيت قابل ملاحظه پیش از انقلاب، تعداد شیعیان جنوب شرق آسیا کمتر از یک هزار نفر بود، اما پس از پیروزی انقلاب و تلاش امام خمینی (ره) مکتب تشیع در این مناطق گسترش یافت. به گزارش مركز خبر حوزه، تعداد شيعيان تايلند را بيش از 30 هزار نفر ذكر كرده است. در تايلند شيعيان به عنوان جمعيتي تأثيرگذار در جامعه مسلمانان به شمار می‌آيند. بودايي‌ها با رويكردي خوب و همراه با احترام به مسلمانان نگاه مي‌كنند؛ چرا كه شيعيان با روشي معتدل و خوبي را در بيان اعتقادات خود در پيش گرفته‌اند. در مجموع مي‌توان گفت شيعيان تايلند موقعيت اجتماعى مطلوبي با ديگر مذاهب و اديان دارند به طور كلي در تایلند هر کس با هر دین و مذهب برای دیگران احترام قائل است و تنها گروهی که نسبت به دیگران تعدی می‌کند، وهابیت است که البته جایگاهی نیز در میان مردم تایلند ندارد.
— سياسى
شيعيان تايلند در امور سياسى همچون ديگر طبقات مردم حق دخالت و دادن رأى را دارند، هر چند در ميان شخصيت سياسى كمتر از شيعيان به ميدان مى‌آيند؛ اما افرادى هستند كه در حكومت نقش دفاع از حق شيعه را ايفا مى‌كنند كه در اينجا از ذكر نام آنها صرف‌نظر مى‌كنيم.
گفتني است شيعيان در حال حاضر از ميان خود نماينده‌اي از ناحيه رهبر معظم انقلاب اسلامي ايران آية لله خامنه اى دارند، كه حجة الاسلام و المسلمين سيد سليمان حسينى است. او در ايران و عراق به تحصيل علوم اسلامى پرداخت و اكنون در تايلند مشغول تبليغ و تدريس مى‌باشد. در اين ميان شيعيان مى‌توانند در مسائل دينى، سياسى و غيره خود به ايشان مراجعه كنند.
— علمى
شيعيان تايلند در دانشگاه‌ها و مجامع علمي آن كشور حضوري خوب و فعال دارند. افزون بر آن، در طول 40 سال اخير كتاب‌هاى دينى شيعه بسيار منتشر شده است. در حال حاضر مدارس علميه فراواني در تايلند وجود دارد و هر كدام از آنان به ترويج مبانى و تفكرات دينى و بيان اعتقادات شيعى و احكام قرآن و غيره مى‌پردازند كه مهمترين آنها حوزه علميه المهدى (عج) در جنوب كشور است. هم اكنون در اين مدرسه حدود شصت نفر در سه پایه مقدماتی مشغول فراگیری علوم اسلامی هستند که معمولا برای ادامه تحصیل به ایران و سوریه می‌روند. گفتني است حوزه علميه خواهران نيز در شهر بانكوك تأسيس شده است.
— فرهنگى
در بين بيست سال اخير برنامه فرهنگى شيعه رو به گسترش مي‌باشد. انديشمندان شيعى و همكاران آنان در ترويج شيعه بيشتر از برنامه فرهنگى استفاده مى‌كنند و مى‌توان اعتراف كرد كه با اينگونه برنامه‌ها مردم بيشتر به مكتب تشيع روى آورده‌اند. تاکنون ۱۵مرکز شیعی در تایلند تأسیس شده که ترویج شیعه را به دنبال داشته است. برنامه‌هاى فرهنگى به صورت‌هاي مختلف و متعدد در مناطق گوناگون توسط همين مؤسسه‌ها و طلبه‌ها برگزار مى‌شود؛ به طور مثال جشن تكليف دختران شيعه تايلندی با حضور «آيت‌الله شاهرخی» به همت گروه «اتحاد زنان مسلمان» تايلند و رايزنی ايران در مسجد كالج شهر بانكوك در تايلند برگزار شد.
در اين جشن بيش از 70 نفر از دختران شيعه تايلندی شركت كردند و در ابتدا بعد از تلاوت قرآن سرودی توسط گروه خواهران اجرا شد كه اين برنامه با همكاری برنامه گروه «اتحاد زنان مسلمان» تايلند اجرا شد[7].
گفتني است به طور پيوسته هفته‌اي يك ساعت از برنامه‌هاي صدا و سيماي دولتي و نيز هر روز در ماه مبارك رمضان به شيعيان اختصاص دارد.
نتيجه
با توجه به آنچه گذشت مي‌توان گفت كه پيدايش تشيع در تايلند مرهون تلاش‌هاي شيخ احمد قمي است كه در طول تاريخ بالاترين نقش را در ترويج تشيع در اين كشور داشته است. اگر چه پس از وفات وي فعاليت‌هاي تبليغي تشيع تا حدودي رو به افول رفت، با آغاز انقلاب اسلامي به رهبري امام خميني (ره) در ايران بار ديگر تشيع رو به اوج نهاد.
شيعيان هم‌اكنون از موقعيت خوبي در كشور تايلند برخوردارند و تعامل مطلوبي با پيروان ساير اديان دارند.
فهرست منابع:
1- قرآن کریم
2- نهج البلاغه
3- نامه فرهنگ، سال سوم، شماره1
4- باشگاه اندیشه.
5- فدانی، احمد، مسلمانان تایلند، ش46، بهار1374.
6- کتانی، علی، اقلیت مسلمان در جهان امروز، ترجمه محمد حسین آریا، تهران، 1368ش.
7- فردر.فون، درمهدن، دو دنیای اسلام: روابط جنوب شرقی آسیا و خاورمیانه، ترجمه محمود اسماعیل‌نیا، تهران، 1378ش.
8- نگاهی به وضعیت فرهنگی ـ تبلیغی تایلند، طلایه، ش8، 1373ش.
9- Raymond scupin, The Socil sikgnificance of the H ajj for Thai muslim
10- The muslim world,LXXII,no10, Jan .1982
منبع: سایت تخصصی شیعه شناسی
[1] سوره روم ، آيه 46. [2]. فردر.فون درمهدن، دو دنياى اسلام: روابط جنوب شرقى آسيا وخاور ميانه، ترجمه محمود اسماعيل نيا. [3]. در اين باره ر.ك. على، كتانى، اقليت‌هاى مسلمان در جهان امروز. [4]. احمد فدائى، مسلمانان تايلند،ص64. [5]. باشگاه انديشه11/11/1383. [6]. گزارش شده از مركز اطلاعات حوزه علميه المهدى (عج). [7] :. www.abna.ir -اختصاصى ابنا،خبرگذار ابنا.
چلالی آکونخن
