نویسنده: مجتبی صداقت
در شماره قبل به کلیاتی درباره شیعیان و مسلمانان اروپا اشاره شد. در این نوشته بر آن هستیم که شیعیان تک تک کشورهای اروپایی را مورد بررسی قرار دهیم و هرکجا که تعداد شیعه درآنجا معلوم نبوده به بیان تعداد مسلمانان بپردازیم. این نوشته، یک گرد آوری است. ماهیت این تحقیق، یک تحقیق میدانی است؛ اما واضح است که این تحقیق، به صورت میدانی اگر بخواهد انجام شود نیاز به زمان طولانی و هزینه زیاد و سفرهای بسیار می باشد. ناگزیر باید به تحقیق کتابخانه ای اکتفا کرد. در رابطه با کتاب های مربوط به این تحقیق باید گفت که منابع ـ جز درباره چند کشور خاص ـ بسیار کم است یا اصلاً وجود ندارد. در این صورت فضای اینترنت بهترین مکان برای یافتن اطلاعات راجع به شیعیان در این قاره است؛ اما با تأسف در سایت های فارسی نیز درباره بسیاری از کشورهای اروپایی یا اصلاً مطلبی وجود ندارد یا بسیار ناقص است.
شیعیان و مسلمانان در کشورهای اروپا
1. بریتانیا:
لفظ«بریتانیا» به مجموع چهار کشور انگلیس، اسکاتلند، ویلز و ایرلند شمالی اطلاق می شود.
در بریتانیا، آزادی عمل برای فعالیت ادیان وجود دارد. جمعیت مسلمانان1800000 تا 2200000 نفر می باشد. بیش از نصف مسلمانان بریتانیا، اجداد یا پدرانشان، هندی و پاکستانی بوده اند. 45 درصد مسلمانان بریتانیا کسانی هستند که در خود این کشور به دنیا آمده اند. بیش از ده هزار نفر مسلمانِ بومی در انگلستان وجود دارد که بریتانی الاصل هستند و مسلمان شده اند. جمعیت شیعیان دویست هزار نفرتخمین زده می شود که بیشترین محل تجمع آنان در لندن، بیرمنگام و منچستر است و بیشتر از ملیت های ایرانی، عراقی، پاکستانی، هندی و لبنانی تشکیل شده اند. برخی از مراکز فعال شیعی در بریتانیا عبارتند از:
مرکز آموزشی- فرهنگی العصر؛ مؤسسه امام مهدی _ علیه السلام _ ؛ جامعه شیعیان اثنی عشری(خوجه ها)؛ حسینیه رسول الله الاعظم؛ مرکز محمدی تراست(پاکستانی های شیعه)؛ اداره جعفری؛ محفل علی؛ مرکز اسلامی انگلیس؛ مجمع جهانی اسلام؛ بنیاد امام خویی. [1] از ورود اسلام به اسکاتلند زمان زیادی نمی گذرد. عمده مسلمانان اسکاتلند مهاجرینی از پاکستان، هند و بنگلادش هستند که در اواخر قرن بیستم وارد آنجا شدند.[2]حدود۵۰ هزار مسلمان در حال حاضر در اسکاتلند زندگی می کنند که کمتر از یک درصد جمعیت این کشور را تشکیل می دهند. [3] نخستین محل اجتماع اسلامی در ایرلند در سال 1959 تأسیس شده است. بر اساس سرشماری سال 2006میلادی 32539 نفر مسلمان در جمهوری ایرلند زندگی می کنند. این رقم حاکی از افزایش جمعیت مسلمانان در این کشور دارد؛ زیرا در سال 1991 میلادی جمعیت مسلمانان 3873 نفر و جمعیت آنان در سال 2002 میلادی 19147 نفر بوده است. بر اساس سرشماری سال 2001 در ایرلند شمالی ، در 1943 مسلمانان در مرز شمال ساکن بوده اند. مسلمانان این کشور از آسیای جنوبی ، شرق آسیا ، اقیانوسیه و اندونزی و کشورهای عربی و جنوب صحرای آفریقایند. مرکز اسلامی اهل بیت (مسلمان شیعه) و شورای امامان ایرلند در این کشور به فعالیت درباره اهل بیت ـ علیهم السلام ـ فعالند. [4] اسلام بزرگترین دین غیر مسیحی در ولز ، با 22000 نفر در کشور در سرشماری سال 2001 ضبط شده است. اولین هدف ، مسجد ساخته شده در کاردیف در سال1947 ساخته شد. امروزه مساجد بسیاری در ولز وجود دارد. [5]
2.ایرلند
ایرلند نام رسمی کشوری در جزیره ایرلند به پایتختی دوبلین است، گاه از این کشور به صورت "جمهوری ایرلند" نام برده می شود تا با ایرلند شمالی اشتباه نشود.
جمهوری ایرلند 80 درصد کل مساحت جزیره ایرلند را دربر می گیرد. موقعیت جزیره ایرلند در غرب اروپا به طور عام به عامل تعیین کنندهای برای جامعه ایرلندی و به طور خاص برای فرهنگ ایرلندی مبدل شده است.
جمهوری ایرلند از شمال و از غرب به اقیانوس اطلس شمالی و از شرق و جنوب شرقی به دریای ایرلند و تنگه سنت جورج منتهی می شود. جزیره ایرلند در غرب انگلستان واقع شده است. طول مرزهای بین المللی ایرلند 360 کیلومتر در شمال است که در منطقه ایرلند شمالی با انگلستان هم مرز هستند طول سواحل این کشور 1448 کیلومتر است.
اکثریت مردم این کشور را کاتولیک ها تشکیل داده اند به طوری که می توان گفت 92 درصد جمعیت کشور پیرو مذهب کاتولیک روم هستند. 3 درصد از مردم ایرلند خود را پروتستان می دانند و پنج درصد باقی مانده را مسلمان، یهودی، ارتدکس و دیگر فرقه های مسیحیت تشکیل می دهند .
تاریخ ثبت شده اسلام در ایرلند به دهه1950 بر می گردد. توصیف برخی از روزنامه های این کشور از تاریخ ورود دین آسمانی اسلام به ایرلند با ورود مهاجران ترک در اوایل قرن بیستم همراه است؛ اما این که همه آنها مسلمان بوده یا صرفا ترک بودند مشخص نیست.
تاریخ تأسیس نخستین انجمن اسلامی در ایرلند به سال 1959 باز می گردد که توسط دانشجویان مسلمانی که در این کشور تحصیل می کردند ساخته شد و آن را انجمن اسلامی دوبلین نامگذاری کردند و بعدها به فدراسیون اسلامی ایرلند تغییر نام داد.
پیش از ساخت نخستین انجمن اسلامی ایرلند، هیچ مسجدی در دوبلین وجود نداشت و مسلمانان ابتدا از منازل شخصی خود و بعدها از سالن های اجاره ای برای اقامه نماز جمعه و نماز اعیاد مختلف سود می بردند. در سال 1976 اولین مسجد و مرکز اسلامی ایرلند در دوبلین افتتاح شد.
بر اساس آماری که ایرلند در سال 2002 تهیه کرد، 19147 هزار نفر از جمیعت جمهوری ایرلند را مسلمانان تشکیل داده اند.
جامعه مسلمانان ایرلند به نحو قابل توجهی دارای تنوع و گستردگی است و اعضای جامعه اسلامی این کشور را نمی توان بر اساس کشور طبفه بندی کرد، می توان گفت که قومیت غالبی در میان جامعه اسلامی ایرلند وجود ندارد. مسلمانان این کشور از جنوب و شرق آسیا، چین، اقیانوسیه و اندونزی به ایرلند مهاجرت کرده اند.
افزایش روز افزون مساجد جمهوری ایرلند شاهدی بر این مدعا است که جامعه مسلمانان علی رغم کوچک بودن در حال رشد و ثبات در جمهوری ایرلند است.[6]
3.آلمان
این کشور82690000 نفر جمعیت دارد. از لحاظ دین و مذهب پروتستان 34درصد، کاتولیک 34درصد، مسلمان، 3 وهفت دهم درصد، سایر 28 و سه دهم درصد می باشد.
جامعه آلمانی جامعه ای سکولار است؛ با این حال هیچ منافاتی با فعالیت های دینی اقلیت ها و برخورداری آنها از حقوق و آزادی های مذهبی ندارد.
طبق آمار سال 1995 م حدود دومیلیون و هفتصد هزار مسلمان در آلمان ساکن اند. (2250000سنی؛ 400000علوی؛ 40000شیعه؛60000 از مسلمانان آلمانی تبار و بومی آنجا هستند.)
بزرگترین جمعیت مسلمانان آلمان، مهاجرانی از ترکیه هستند. مهاجران ایرانی، عراقی، لبنای، افغانی و هندی نیز حضور دارند. در حال حاضر جمعیت مسلمانان، از سه تا چهار میلیون نفر تخمین زده می شود. در میان این مهاجران، شیعیان 150 هزار و علویان 600 هزار نفرند.
مرکز فرهنگی شیعیان(مرکز فرهنگی التراث)؛ مرکز اسلامی هامبورگ (مسجد امام علی که در آن نماز جمعه هم خوانده می شود.) از مراکز فعال شیعی می باشد. [7]
4. فرانسه:
این کشور136.752.136 نفر جمعیت دارد. آمار دین و مذهب در این کشور 83 الی 88درصد کاتولیک رومی، 2درصد پروتستان، 1درصد یهودی، 5 الی 10 درصد مسلمان، 4 درصد بدون مذهب می باشد. حکومت فرانسه، لائیک و سکولار است.
اولین حضور مسلمانان در کشور فرانسه به قرن 8 م بر می گردد. به علت عدم سر شماری در زمینه اعتقادات، آمار دقیقی از مسلمانان در فرانسه وجود ندارد. تعداد مسلمانان فرانسه از 3 تا هفت میلیون تخمین زده می شود.
بیشترین حضور شیعیان در پاریس و حومه ان است. شیعیان فرانسه به ترتیب تعداد جمعیت، متشکل از سه گروه اند:
1.مهاجران: ایرانی ها، لبنانیان،عراقی ها و افغانی ها.
2. مغربی ها: تعداد مهاجرین اهالی مغرب به فرانسه زیاد است. آنها با توجه به زمینه های محبت به خاندان پیامبر، به برکت انقلاب ایران، رسماً شیعه شدند.
3. فرانسویانی که شیعه شدند.
برخی از شیعیان و مراکز فعال شیعی در فرانسه عبارتند از:
لبنانی ها(الغدیر)؛ پاکستانی ها(مسجد شاه نجف)؛ خوجه ها (امامباره محمدی)؛ ایرانی ها؛ عراقی ها(مؤسسه امام خویی)؛ مسجد ژیور؛ جوانان نسل جدید (در منطقه سارت ویل) . [8]
5. هلند:
هلندی ها، تعصب مذهبی چندانی ندارند. آنان در طول قرن بیستم (جز سالهای اخیر) برخورد غیر متعصبانه ای از خود نشان نداده اند.
هلند 16000000 نفر جمعیت دارد. مسیحیان کاتولیک 31درصد و پروتستان ها21درصد و لائیک ها 40درصد؛ مسلمانان 5درصد؛ یهودیان 30000 نفر می باشند.
25درصد از مجموع مسلمانان هلند، شیعه هستند که ملیت های آنان ایرانی، عراقی، افغانی، ترک، پاکستانی و ... می باشد. نخستین جمعیت شیعی در هلند از آنِ ترک ها و پاکستانی ها است.
کثرت مساجد را در این کشور شاهدیم. برخی از مساجد و مراکز شیعی در شهر دنهاک عبارتند از: مسجد اهل بیت (ترک ها)؛ مسجد چهارده معصوم(ترک ها، ممحل اقامه نماز جمعه) حسینیه و محفل علی(پاکستانی ها و هندی ها)؛ مؤسسه فرهنگی کوثر( عراقی ها)؛ حسینیه میشن (پاکستانی ها).
دو تشکل شیعه به نام مجلس اسلامی شیعی(SIR)و پارلمان شیعی هلند(COV) در هلند فعالند. در این کشور شیعیان عراق، مراکز فرهنگی- مذهبی بسیار دارند. [9]
6. ایتالیا:
جمهوری ایتالیا
این کشور58147773 نفر جمعیت دارد. بر اساس دین و مذهب، مردم ایتالیا 90درصد مسیحی، 10درصد دارای سایر مذاهب می باشند. مسلمانان در سال های اخیر از نظر تعداد به صورت وسیعی رشد یافته به طوری که هم اکنون دومین دین در ایتالیا می باشد. جمعیت مسلمانان در حدود900000 هزار نفر تخمین زده شده اند. غالب شیعیان ایتالیا، ایرانی و لبنانی هستند. تعداد شیعیان رو به افزایش است. تعداد زیادی از ایرانی های مقیم در ایتالیا گر چه شناسنامه شیعی دارند اما جمعی که بیشتر برای فرار از شرایط پس از انقلاب به ایتالیا رفته اند چندان وفادار به مسائل مذهبی نیستند. [10] در سال ۱۹۷۹ جمعیت میلان 1677000 بود که3390 نفر از آنها مسلمان بودند که اغلب آنها را مسلمانان ایرانی با788 نفر ،مسلمانان مصری با706 نفر و مسلمانان اتیوپی با 567 نفر تشکیل می دادند؛ اما امروز بیشترین گروه مسلمانان با 25312 نفر به مصری ها، 7082 نفر به مراکشی ها و 4960 نفر به آلبانیایی ها تعلق دارد. ضمن آن که جمعیت شهر به 1350000 نفر کاهش یافته است. از سی سال پیش تا کنون شمار مسلمانان میلان بیست برابر افزایش یافته و از 2 درصد افراد ساکن این شهر به 5 و دو دهم درصد رسیده است. [11] برخی از مراکز فعال شیعی در این کشور عبارتند از:
مرکز فرهنگی سلمان فارسی؛ مرکز شیعه ناپل(اهل بیت)؛ مرکز فرهنگی لبنانی ها(الف) [12]
7. بلژیک:
بر اساس قانون سال 1974م(1353ش) اسلام پس از مسیحیت به عنوان دومین دین در این کشور به رسمیت شناخته شد. در این کشور بیش از پانصد هزار مسلمان زندگی می کنند و بیشتر آنها از کشورهای اسلامی به خصوص از مغرب ، ترکیه و آلبانی به این کشورآمده اند. [13] جمعیت شیعیان در حدود 10000 نفر از ملیت های لبنانی، سوری، اردنی، عراقی و ایرانی می باشد. مراکز فعال شیعی در بروکسل عبارتند از:
مسجد امام رضا (نماز جمعه دارد)؛ مسجد الهدی؛ مسجد الرحمن؛ مرکز ثقلین؛ مرکز اهل البیت. [14]
8. سوئیس:
اسلام دومین دین در سوئیس به حساب می‌آید که بر حسب آمار سال ۲۰۰۰ تعداد مسلمانان در این کشور بین ۲۰۰ تا ۲۵۰ هزار نفر بوده است که ۴۲ درصد آنان اصالتاً ترک و ۳۰ درصد یوگسلاوی و ۵ و سه دهم درصد درصد لبنانی و۴درصد مغربی و الجزایری و تونسی هستند و بقیه اصالتاً سوئیسی می‌باشند. این مسلمانان در تمامی شهرهای سوئیس پراکنده اند. ۷۳ درصد در شهرهای بزرگ و بیشترین تعداد در شهر زوریخ زندگی می‌کنند. شیعیان در این کشور بیشتر ایرانی، عرب، هندی و ترک هستند. مرکز اسلامی و فرهنگی اهل بیت - علیهم السلام- از مراکز فعال شیعی می باشد. [15]
9. پرتغال:
دین اسلام در قرون اولیه تاریخ خود، سرزمین های بسیاری را درنوردید، از خاورمیانه و افریقا و آسیا گذشت و گسترش خود را در قاره اروپا هم آغاز کرد. اسلام آوردن بربرهای شمال آفریقا، راه را برای موسی بن نصیر که از سوی خلیفه ولید بن عبدالملک حکمرانی کل شمال آفریقا را برعهده داشت، هموار ساخت تا با کمک سردار نامدار خود، طارق بن زیاد، از تنگه جبل الطارق عبور کند و در اندک زمانی بخش عمده شبه جزیره ایبری در جنوب غربی اروپا که اسپانیا و پرتغال را در بر می‌گیرد، در حیطه قلمروی حکومت اسلامی درآورد. سلطه مسلمانان بر لیسبون، بیش از چهار قرن (۷۱۴-۱۱۴۷میلادی) به طول انجامید و تأثیر عمیقی بر زبان، فرهنگ و تاریخ مردم پرتغال گذاشت.
اسلام، شش قرن پس از اخراج مسلمانان از پرتغال، بار دیگر در این کشور در حال رشد می باشد. مهاجرت مسلمانان کشورهای آفریقایی و آسیایی به پرتغال، گرایش به اسلام در میان نسل نوی جامعه غربی و تأثیری که این دین الهی در مناسبات تازه جهانی ایفا می‌کند، همگی دست به دست هم داده است تا مسلمانان اکنون به بزرگترین اقلیت دینی در پرتغال تبدیل شوند. [16]
10. دانمارک:
اسلام بزرگترین اقلیت مذهبی در دانمارک است و بیش از نود و پنج درصد مردم این کشور را مسیحیان تشکیل می دهند که اکثریت این مسیحیان دارای مذهب پروتستان هستند. آزادی دینی در دانمارک جزئی از قانون اساسی این کشور محسوب می شود.
بر اساس آمار نیمه رسمی این کشور در سال 2000 م ،160 هزار مسلمان در این کشور زندگی می کنند که به طور تقریبی کمتر از 3 درصد جمیعت این کشور را تشکیل داده اند. [17] بیشتر مسلمانان مقیم دانمارک افرادی هستند که از کشورهای اسلامی به آن جا مهاجرت کرده اند. این مهاجران را می توان به سه دسته تقسیم کرد: کارگران، افرادی که خواستار پناهندگی به این کشورند و افرادی که به واسطه ازدواج به این کشور نقل مکان می کنند.
در دهه ۱۹۷۰ میلادی بسیاری از مسلمانان جویای کار از کشورهای ترکیه، پاکستان، مراکش و یوگسلاوی به دانمارک مهاجرت کردند. دولت دانمارک در سال ۱۹۷۳، مهاجرت آزاد را متوقف کرد. طی دهه های ۱۹۸۰و1990م تعدادی از مسلمانان به قصد پناهندگی، به دانمارک مهاجرت کردند. در دهه ۱۹۸۰ این افراد بیشتر مسلمانان عراق، ایران، غزه و کرانه باختری رود اردن و در دهه ۱۹۹۰ مسلمانان سومالی و بوسنی بودند. این افراد چهل درصد از مسلمانان کنونی دانمارک را تشکیل می دهند. [18] اکثریت مسلمانانی که در دانمارک زندگی می کنند از دانمارکی های نسل اول و اهل کشورهای اسلامی هستند. در سال 1970 بسیاری از مسلمانان از کشورهای ترکیه، پاکستان، مراکش یا یوگسلاوی به این کشور مهاجرت کردند. درحالی که در طول دو دهه پس از آن، بخش قابل توجی از مهاجران این کشور را فلسطینی ها، ایرانی ها، عراقی ها و سومالیایی ها تشکیل دادند که بعدها مسلمانان بالکان نیز به این گروه افزوده شده که به نوعی موج دوم مهاجران مسلمان این کشور محسوب می شوند.
اولین گروه مسلمانان برای کارکردن و کسب درآمد وارد این کشور شدند و حس میهمان بودن به نوعی در آنها وجود داشت که خود را از جامعه دانمارک کنار کشیدند و به همین دلیل برای آنها یادگیری زبان و دیگر مسائل مربوط به ادغام اهمیت چندانی نداشت.
مسجد «نصرت جهان»اولین مسجدی است که در سال 1967 در این کشور اسکانیدیناوی خارج از کپنهاگ و در منطقه ای به نام ویدوآ که امروزه بزرگ و پرجمعیت است، ساخته شد .
در کشور دانمارک ساخت مسجد یا عبادتگاه های هر کدام از ادیان با ممنوعیت مواجه نیست؛ اما محدودیت های بسیار شدیدی درباره قوانین منطقه بندی، اقدامات ساخت مسجد را در این کشور با موانع متعددی رو به رو می کند.
به دنبال گسترش موضوع مناقشه برانگیز انتشار کاریکاتورهایی که روزنامه دانمارکی "یولند پستن" درباره پیامبر اعظم اسلام منتشر کرد اقلیت مسلمانان این کشور اقدامات متفاوت و متعددی چون برگزاری همایش ها، سخنرانی ها، جشنواره ها و دیگر رویدادهای فرهنگی صورت دادند تا باورهای نادرست و سوء تعابیری که درباره مسلمانان، دین اسلام و به ویژه پیامبر نور و رحمت، حضرت محمد-صلی الله علیه و آله- به وجود آمده را از بین برده و با اسلام هراسی عده ای از متعصبان که تحت تأثیر رسانه ها هستند، مبارزه کنند.[19]
11. اسپانیا
جمعیت این کشور40448191 (تخمین جولای 2007) می باشد. قدیمی ترین نام این کشور، «الیبریا» است که منسوب می باشد به البریان، قدیمی ترین قبیله ای که در آنجا ساکن شدند . بعد از مدتی این واژه به «اسپانیا» تغییر نام یافت. رومیان در قرن دوم میلادی بر آن تسلط یافتند. در آغاز سده پنجم میلادی، افرادی به نام «واندال»ها که قبیله ای از مردم ژرمن بودند پس از تجزیه امپراطوری روم غربی، چندی در جنوب اسپانیا سکنی گزیدند و عرب ها، بعدها این واژه را « اندلس» نامیدند. اندلس امروز بزرگ ترین استان اسپانیا به شمار می آید.
در پایان قرن اول هجری، اسلام وارد اسپانیا شد. در سال 91ق «طریف بن مالک» با چهارصد پیاده و صد سوارکار از تنگه جبل الطارق عبور کردند؛ اما با این هجوم، مقاومت چندانی نداشت و با غنیمت های بسیاری بازگشتند. به دنبال این پیروزی «موسی بن نصیر» لشکر بزرگی که بیشتر آنها از قوم «بربر» بودند به فرماندهی«طارق بن زیاد» به اسپانیا فرستاد . او در سال 92ق با سپاه «لذریق» در ساحل دریاچه «کاندا» رو در رو شد و پیروزی را از آن خود کرد. با به دست آوردن این موفقیت، پیشروی مسلمانان به انلس آسان تر شد. طارق با سپاه خود به سوی «طلیطله» شتافت و بر شهرهای مهم آنجا غلبه کرد. این گونه بود که طارق بن زیاد در طی چند ماه، بخش گسترده ای از اسپانیا را به تصرف خود در آورد. [20] از دولت های شیعی که بر گسترش فرهنگ شیعه در اندلس تأثیر گذار بودند می توان به دولت ادریسیان(تأسیس 172)، دولت بنی حمود(407-447ق)، دولت فاطمیان و دولت بنی عمار(نیمه دوم قرن پنجم هجری) اشاره کرد. [21] برای نمونه برای گسترش شیعه در اندلس می توان به شاعرانی با گرایش به تشیع از قبیل:
ابوالبحر صفوان بن ادریس تجبیبی مریسی(قرن 6ق)، ناهض وادی اندلسی (قرن 6 ق)، احمد بن یعیش بن شکیل صوفی«ابن شکیل»(605ق)، احمد بن عبدالله بن احمد غالب بن زیدون اندلسی(قرن 6)، ابو عبدالله محمد بن سلیمان قرطبی(م437ق)، ابن مقانای اشبونی، محمد بن عبدالله اندلسی قحطانی، ابن دراج قسطلی(347ق) اشاره کرد.[22] مسلمانان به مدت ۷۸۱ سال (از سال ۷۱۱ م تا ۱۴۹۲ م) بر اندلس و نقاط دیگر اسپانیا حکومت کردند.
طبق آمار ها، دین و مذهب کنونی مردم اسپانیا 94درصد مسیحی و 6درصد، سایر مذاهب است.
12. آلبانی:
مسلمانان 70 درصد جمعیت آلبانی را تشکیل می دهند که سی درصد از این مسلمانان، بکتاشیان علوی هستند. وجود اتحاد ملی در آلبانی باعث شد دین اسلام و مسیحیت سال ها در کنار هم با مسالمت زندگی کنند و این امر باعث جلوگیری از بروز اختلاف می شد؛ اما در دوره جدید و پس از جنگ جهانی دوم با روی کار آمدن حزب کمونیست حدود نیم قرن شدیدترین نوع دین ستیزی به اجرا در آمد و باعث تبعید و زندانی شدن رهبران مذهبی شد؛ با این حال مردم این کشور بر اعتقادات خود پافشاری کردند. تا این که در اوایل دهه ۹۰ میلادی با برچیده شدن حاکمیت کمونیست ها باز هم نوعی احیای مذهب و دین را به ویژه در دین اسلام شاهدیم.
انتشار اسلام در آلبانی و قبول آن از طرف مردم بدون اجبار بوده است. با توجه به تاریخچه ورود عثمانی ها و نفوذ اسلام توسط آنان، باید گفت امروزه فرهنگ مسلمانان در موسیقی ،معماری ،شیوه لباس پوشیدن و حتی آشپزی بر آلبانی ها اثر گذاشته است.
بکتاشی ها در آالبانی اکثریت مسلمانان را تشکیل می دهند و شیعه پیرو فرقه (( حاجی ولی )) هستند . بکتاش یک ایرانی اهل نیشابور بود و انور خوجه نیز خود بکتاشی بود .
فعالیت مذهبی مسلمانان با روی کار آمدن حکومت دموکراتیک حیات دیگری پیدا کرد. مفتی های الازهر نخستین مبلغانی بودند که وارد آلبانی شدند . رشد اسلام در آلبانی به حدی است که اکنون حدود 70 درصد مردم آنجا را به سمت این دین متمایل کرده است در حالی که حدود 20 درصد جمعیت ارتودکس و بقیه کاتولیک رومی هستند .
سه گروه اهل تسنن ، بکتاشی ها و علوی ها جمعا مسلمانان آلبانی را تشکیل می دهند. در این میان حدود ۵۵ درصد حنفی و ۴۵ درصد از گروه ها صوفیه هستند . صوفیه خود را شیعه و وابسته به اهل بیت می دانند و برای ائمه اطهار احترام زیادی قائلند .تشکلات مذهبی-اسلامی آلبانی عبارتند از:
الف) بکتاشیه : طرفداران و پیروان حاج بکتاش هستند. آنها به پیامبران و امامان شیعه معتقدند و منتظر ظهور حضرت مهدی (عج) می باشند . این گروه مهم ترین و با نفوذترین گروه در بین تشکیلات دینی آلبانی است .
ب) خلوتیه:این فرقه بعد از بکتاشیه بیشترین سابقه و طرفدار را در آلبانی دارد . طرفداران این فرقه آن را به حسن بصری منصوب می کنند. آنها معتقدند که حضرت علی- علیه السلام- رهبر روحی و معنوی حسن بصری است .
ج) قادریه : رهبر آن شخصی به نام دکتر بوجار خراسانی است و ممیزه فرقه آنان، ذکر جلی می باشد .
د) رفاعیه: طرفداران احمد رفاعی می باشند. هم اینک رهبر آن شخصی به نام حاج رمضان لیمانی است .
ه) نقشبندیه و خلوتیه : این فرقه ها تحت یک پوشش قرار دارند و می توان گفت: نقشبندیه تحت حمایت خلوتیه فعالیت می کند . ذکر خفی، ویژگی فرقه نقشبندیه است . [23]
13. اتریش:
اتریش به جهت آن که در مرکز اروپا قرارگرفته و مرز بین اروپای شرقی و غربی و محل تلاقی فرهنگ ها و راه های تجاری اروپا است، از اهمیت ویژه ای برخوردار می باشد.
در اتریش ادیان مسیحیت (کاتولیک و پروتستان و ارتودوکس), اسلام و یهودیت به رسمیت شناخته شده اند. اکثریت مردم (حدود 95 درصد) مسیحىاند. در اتریش حدودا ۲۰۰ الى۳۰۰ هزار نفر مسلمان مهاجر زندگی می کنند که اکثریت قاطع آنها از کشور ترکیه بهاین کشور مهاجرت کردهاند.
در قبال مسلمانان مهاجرتنها تعداد انگشتشمارى مسلمان بومى که بعضیها سنى وبرخى دیگر شیعهاند در اتریش زندگی می کنند . مسلمانان اتریشى در شهر وین یک مرکز فرهنگىدایر کردهاند.
دین اسلام برای اولین باردر سال ۱۹۱۲ دراتریش به رسمیت شناخته و در همین سال ها اتحادیه فرهنگی اسلامی تشکیل شد.
در طول جنگ جهانی دوم در اتریش جامعه مسلمانان تأسیس شد. تعداد مسلمانان در اتریش در سالهای ۱۹۵۰ به بعد بالغ بر چند هزار نفر بود . بین سال های ۱۹۶۰و ۱۹۷۰ به علت تقاضای شدید بازار کار دراتریش افراد فراوانی از کشورهای گوناگون،مثل ترکیه و یوگسلاوی سابق به عنوان کارگر در اتریش اسکان یافتند که ترک ها و برخی از اتباع دیگر کشورها مسلمان بودند. از سالهای ۱۹۶۴ به بعد مسلمانان با تشکیل انجمن خدمات اجتماعی مسلمانان با مدیریت مسلمانان بوسنیایی و افغانی فعال شدند .
در سال ۱۹۷۰ مذاکرات در مورد تأسیس جامعه مسلمانان اتریش آغاز و در سال ۱۹۷۹ جواز تأسیس جامعه مسلمانان اتریش از طرف وزارت فرهنگ و هنر این کشور صادر شد و مذاهب چهارگانه اهل تسنن و شیعه اثنی عشری و زیدیه به عنوان شاخه های مختلف آن مورد تأیید قرار گرفتند و در سال ۱۹۸۰ جامعه اسلامی اتریش با هدف نگهداری و حفظ ایمان پیروان اسلام بنیان گذاشته شد.
در حال حاضر بیش از ۳۵۰۰۰۰ مسلمان در اتریش زندگی می کنند که دارای ملیت های زیر هستند: ترک، عرب، ایرانی، افغانی، بوسنیایی، اتریشی و مسلمانانی از دیگر ملیت ها.
در سراسر اتریش حدود ۲۰۰ نماز خانه و مسجد و مجتمع اسلامی وجود دارد که بیش از ۸۵ نمازخانه و مسجد آن در وین می باشد. مسجد بزرگ وین با نام مرکز اسلامی در سال ۱۹۷۵ در کنار رود دانوب در منقطه ۲۱ شهر وین قرار گرفته است.
مرکز اسلامی امام علی(علیه السلام) وین، مرکزی فرهنگی-اجتماعی برای ایرانیان اتریش است. [24]
14. صربستان
به نظر می‌رسد که اسلام نخستین بار در ۶۶۲ قمری (۱۲۶۴ میلادی) به کوشش یکی از عارفان آناتولی با نام «ساری صالتق» به شبه جزیره بالکان راه یافته باشد.
حضور مسلمانان در صربستان، به سده ۱۶ به بعد و در زمان حضور ترک‌های عثمانی در صربستان بازمیگردد. شکل گیری هسته مرکزی اسلام در صربستان، از زمان مهاجرت‌های شرق‌تبار، جذب و اسکان گروه‌های غیر اسلاو و از همه مهم تر، اقامت تعداد قلیلی از ترک نژادها، از زمان حمله عثمانی به صربستان، آغاز گردیده‌است.
پس از خروج عثمانی‌ها از صربستان در سال ۱۸۶۸ و بر اساس فرمان پادشاه میخائیلوویچ، اظهار اسلام در سراسر این کشور ممنوع شد؛ اما با این حال مظاهر اسلامی همچون مساجد به حال خود باقی ماندند. پس از حاکمیت کاتولیک‌های اتریشی در صربستان، آنها تمام مساجد را ویران کردند. در آن زمان فقط در بلگراد ۲۷۳ مسجد وجود داشت که به جز مسجد بایراکلی که هم اکنون نیز مورد استفاده مسلمانان است، ما بقی مساجد را ویران کردند و تنها مسجد باقی مانده را نیز به کلیسا تبدیل کردند.
مارشال تیتو در سال ۱۹۶۸ با اصلاح قانون اساسی، مسلمانان را که اکثر آنها از ملیت صرب به شمار می‌آمدند به عنوان ملیت مسلمانان به رسمیت شناخت. [25] مسلمانان صربستان در دو شهر بلگراد و نووی پازار تمرکز یافتهاند.مسلمانان بیش از دو درصد از جمعیت ۱۰ میلیون نفری صربستان را تشکیل‌می‌دهند. [26] مسلمانان در صربستان بیش از نیم میلیون می باشند.
15. فنلاند
تاریخ مهاجرت مسلمانان به فنلاند، به قبل از قرن 19- هنگامی که کشور همچنان تحت سیطره روسیه بود- بر می گردد. سربازان تاتار همراه با تاجران آن زمان، تنوع فراوانی در فنلاند به وجود آوردند. هم اکنون، آرامگاهی از سربازان مسلمان آن دوره در جزیره الاند وجود دارد. پس از استقلال فنلاند، با مقیم شدن تعدادی تاتار در آن کشور، اولین اجتماع اسلامی در سال 1925 در هلسینکی پایه گذاری شد. امروز همچنین اجتماع های مشابهی در تامپره و تورکو وجود دارد.
در اوایل دهه 1980، مسلمانان بیشتری اغلب از سومالی، عراق و اکراد، توانستند به عنوان مهاجر وارد فنلاند شوند. با ازدواج و تزاید نسل اینها، هم اکنون مسلمانان مهاجر در جزایر فارو و ایسلند نیز وجود دارند، ولی هیچ گونه سازمان مذهبی در آن منطقه بوجود نیاورده اند. [27] جامعه چهل هزار نفری مسلمانان فنلاند به صورت رسمی فقط یک مسجد دارند. مسلمانان این کشور اروپایی اکثرا از مناطق آشوب زده مانند سومالی و عراق مهاجرت کرده اند. [28]
16. استونی
جامعه مسلمانان استونی از سال 1928م در این کشورشکل گرفته و در حال حاضر پنج هزار مسلمان فعال در کشور زندگی می کند. [29]
17. بلغارستان
آمار مسلمانان بلغارستان بر حسب سالنامه 1990بریتانکا که در سال 1989م(1368ش) منتشر شده است 670000 نفر می باشد.[30] مسلمانان بلغار برای برپایی مراسم دینی مشکل دارند و در سختی زندگی می‌کنند. در بلغارستان دین رسماً به لحاظ دموکراسی آزاد است؛ ولی برای ساخت مسجد مشکلات زیادی وجود دارد و مسلمانان نمی‌توانند مسجد بنا کنند. متأسفانه وضعیت بدی بر مسلمانان بلغارستان حاکم است. [31]
18. بوسنی
بوسنی توسط عثمانیان در سال 1463م فتح شد و بخش بزرگی از جمعیت به طور داوطلبانه در 200 سال اول قلمرو عثمانی به اسلام گرویدند. امروزه حدود ۴۰ درصد از جمعیت 8300000 نفری بوسنی را مسلمانان تشکیل داده اند. روزنامه نیویورک تایمز می نویسد: «بوسنی ۱۳ سال بعد از جنگ-ی که در آن ۱۰۰ هزار نفر که بیشتر آن را مسلمانان تشکیل می‌دادند، جان خود را از دست دادند- اکنون شاهد احیای اسلام است. بیش از ۶ مدرسه مذهبی جدید و تعداد زیادی مسجد در این کشور بنا نهاده شده‌است که معروفترین آنها مجتمعی ۲۸ میلیون دلاری است که مرکز ورزشی و فرهنگی نیز دارد. زنانی محجبه و مردان دارای محاسن بلند -که پیش از جنگ نشانی از آنها نبود- اکنون در بوسنی بسیار دیده می‌شوند.» [32]
19. رومانی
حدود ۷۰ هزار مسلمان در رومانی زندگی می کنند که این تعداد دو درصد از جمعیت ۲۲ میلیونی کشور را تشکیل داده اند. اکثر مسلمانان رومانی تاتار، ترک و آلبانیایی تبار هستند. [33]
20. سوئد
اکثر جمعیت مسلمان سوئد از کشورهای مختلفی چون ترکیه، بوسنی، عراق، ایران، لبنان، و سوریه هستند. از میان جمعیت ۹میلیون نفری کشور سوئد،۳۰۰ هزار نفر مسلمانند. این جمعیت مسلمان در ابتدا جزو دسته مهاجران به شمار رفته و پس از ۵ سال اقامت به عنوان شهروند شناخته می شوند. امروزه پس از مسیحیت، اسلام به عنوان دومین دین بزرگ در سوئد به شمار می رود. [34] در حال حاضر، مسیحیت 88 درصد مردم را شامل می شود. از سال 1951م، آزادی کامل مذهب به رسمیت شناخته شد و مردم سوئد حسب انتخاب خود، نسبت به تغییر مذهب و ورود به هر جماعت دینی دیگری، آزادی کامل یافتند؛ ولی مذهبیون نسبت به اجرای فعالیت های مذهبی خود، با مشکلاتی مواجه شدند؛ به خصوص این که سوئد به بی مذهب ترین کشور جهان تبدیل شده و مذهب تا حد یک عقیده خصوصی تنزل یافته است.
به دنبال مهاجرت های پس از جنگ دوم جهانی، گروه های کثیری از پیروان عقاید و مذاهب جدید در سوئد تشکیل شد و در بین تشکلهای جدید مذهبی، اسلام بیشترین توجه را به خود جلب نموده است. تعداد مسلمانان سوئد بسیار اندک است؛ با این حال، تماس سوئدی ها با محیط اسلامی، دارای سابقه دیرینه ای است و مهاجرین مسلمان نیز در رده های مختلف اجتماع حضور داشته اند.
با اعلام موجودیت جماعت اسلامی استکهلم در سال 1949، اسلام به عنوان اولین مذهب غیرمسیحی - بعد از گذشت دوره بردباری مذهبی و گرایش برخی به جماعت یهود (حدود 175 سال پیش) - به شمار می رود. در دهه 1960، به هنگام مهاجرت کارگران، گروه هایی از مسلمانان کشورهای ترکیه و یوگسلاوی وارد سوئد شدند. در دهه 1970 نیز مسلمانان به عنوان پناهنده از شمال آفریقا،پاکستان، فلسطین و لبنان به سوئد مهاجرت کردند. در دهه 1980، اتباع ایرانی، عراقی، اتیوپیایی، بنگلادشی و سومالیایی اکثریت مهاجرین به سوئد را تشکیل می دادند و در دهه 1990، اغلب مهاجرین، جزو آلبانی تبارها و بوسنیایی ها بودند.
امور مربوط به جامعه 70 تا 80 هزار نفری مسلمانان سوئد را سه سازمان ملی هدایت می کند. همچنین تعدادی از مسلمانان معتقد، جزو هیچ کدام از سه سازمان فعال در سراسر کشور سوئد نمی باشند و هیچ راهی برای سرشماری آنان وجود ندارد و تاکنون تلاش برای تخمین تعداد مسلمانان سوئد، با شکست مواجه شده است. علی رغم وجود تخمین های زیاد رسانه های گروهی و گزارشهای تخصصی، تنها مسلمانانی قابل شمارش هستند که عضو کمیته مسلمانان باشند و به نظر می رسد به دنبال روش مذهبی فعال تری هستند. آزادی مذاهب در سوئد، موجب آزادی پیروان اسلام در فعالیتهای مذهبی نشده است، این حقیقتی است که توسط مهاجرین ترک و ایرانی، بارها مورد تاکید قرار گرفته است.
با این حال، گروه زیادی از مسلمانان معتقد، با توجه به سیطره سازمانهای سنی، آزادی چندانی احساس نمی کنند. این گروه، شامل پیروان فرقه های صوفی، شیعه و علویان می باشد. اغلب شیعیان را مسلمانان مهاجر ایرانی تشکیل می دهند. مهاجرین مسلمان شیعه از عراق و شرق آفریقا نیز وارد سوئد شده اند و اینان علی رغم شرکت در جماعت های بزرگ مسلمانان سنی، بیشتر در شهرهای ترولهاتان،مارستا و دیگر شهرها پراکنده اند.
نمایندگان کرد و ترک پیرو فرقه های علوی ساکن سوئد، هیچ گونه فعالیت مذهبی ندارند؛ ولی تمایلاتی برای تشکیل تشکل های علوی در این کشور دیده می شود. فرقه احمدیه از سال 1956م، به صورت یک تشکل منظم در سوئد تأسیس شد. از سال 1970، با ورود کمال یوسف به سوئد به عنوان فرستاده مذهبی، دوره فعال عملکرد پیروان فرقه احمدیه در سوئد آغاز شد. طی دهه 1970، دوره پرتلاش فرقه احمدیه در ارسال گروه های مذهبی به سوئد بود و توانست تعداد زیادی پیرو به خود جذب نماید. در دهه 1970، تعدادی از پیروان فرقه احمدیه به خاطر مشقات فراوان در پاکستان، به سوئد مهاجرت کردند و در حال حاضر، احمدیه دارای گردهمایی هایی در شهرهای مولامو و استکهلم می باشند. جماعت احمدیه، علی رغم این که از نظر سمبولیک، خود را جزو جهان اسلام می داند، ولی پیروان این فرقه، از مسلمانان سوئد مستثنی بوده و جزء آنان محسوب نمی شوند.
اسلام در رویارویی با جامعه سوئد، با وجود سنت های محکم و پرتحرک مردمی، به سازمانی متحد الشکل همانند کلیساهای آزاد سوئد تبدیل شده است. در حال حاضر، در حدود 60 گردهمایی اسلامی در سوئد وجود دارد. این گردهماییها در سه سازمان ملی تشکل یافته اند.
قدیمی ترین سازمان ملی، اتحادیه جامعه اسلامی سوئد می باشد. در سال 1993 این اتحادیه دارای 44 سازمان و 21900 عضو بود. فدراسیون مسلمانان سوئد نیز،سازمان دیگر اسلامی است که شامل 23 تشکل مذهبی با مجموع 34000 نفر عضو می باشد. این دو سازمان ملی اکنون تحت نظر یک سازمان مشترک تحت عنوان اجتماع اسلامی سوئد سازماندهی شده اند؛اجتماعی که تحت لوای موضوعات عمومی، در خصوص مسائل سیاسی نیز فعالیت دارد.
در سال 1981، یک سازمان فراگیر دیگر تحت عنوان مرکز اتحادیه فرهنگ اسلامی سوئد اعلام موجودیت نمود. این،سازمان، در سال 1993، دارای 11 سازمان محلی و در مجموع 21 هزار عضو بود. همچنین تعداد دیگر سازمان اسلامی در سوئد تحت نظر سازمان دیدگاه ملی که مرکز آن در آلمان است، فعالیت می کنند.
در دوره اخیر، صوفیسم نقش مهمی در نمایش اسلام در اروپا بازی می کند. شیخ فضل الله حائری، با سفر به اقصی نقاط کشورهای غربی از جمله سوئد، مراکزی جهت جذب مذهبی مردم آن مناطق تأسیس نمود. با تلاش های شیخ فضل الله، مرکزی در گوتنبرگ دایر شد. همچنین یکی از کتاب های ایشان به زبان سوئدی ترجمه گردید. علاوه بر این، با افزایش تعداد مهاجرین از بالکان به سوئد، منافع پیروان صوفی در میان سازمانهای دیگر اسلامی افزایش یافت و بر اهمیت فرقه های صوفی در سوئد همچنان افزود و تعداد زیادی از گروه های فرهنگی سوئدی، در سازمان های صوفی ادغام شدند. گانار اکلوف، یکی از مشهورترین شاعران مدرن صوفی سوئدی، (1968-1907) به شکلی زیرکانه و عاقلانه، منافع خود را در این راه یافت. توبیورن سافوه(1941) به طور کلی تغییر ماهیت دینی داد. وی به ترجمه و چاپ متون مختلف از محمد ابن العربی و دیگر پیروان صوفیه پرداخت و بسیاری از موسیقی های سوئد را تحت تاثیر شدید افکار صوفی قرار داد.
در سوئد تعداد زیادی مسجد با ساخت ویلایی وجود دارد که برگزاری نماز به صورت مستمر در آنها صورت می گیرد. علاوه بر این، تعدادی مسجد بزرگ در سوئد به صورت مستقل ساخته شده است. اولین مسجد مستقل، در سال 1976 در گوتنبرگ تأسیس شد. این مسجد، تا زمانی که متعلق به فرقه احمدیه بود، به وسیله مسلمانان دیگر، مورد شناسایی قرار نگرفت. همچنین دو مسجد دیگر نیز در سوئد وجود دارد. همزمان با تأسیس مراکز اسلامی مولامو، ساختن بنای مسجد مولامو در آغاز دهه 1980 آغاز و در سال 1983 کامل شد. این بنا به عنوان اولین مسجدی بود که در اسکاندیناوی تأسیس شد. هزینه های تأسیس و اداره این مسجد تا زمان حاضر، توسط سازمان رابطة العالم الاسلامی پرداخت شده است. مسجد دیگری که در ترولهاتن به آتش کشیده شده بود، در سال 1994 مرمت و مجددا راه اندازی شد. همچنین مساجدی در استکهلم و ابسالا در دست احداث بوده، طرح هایی برای ایجاد مساجد در شهرهای گوتنبرگ، سیگتونا و چند جای دیگر وجود دارد. این طرح ها، با تأسیس کتابخانه، مرکز اطلاعاتی و سازمان های فعال در کنار بنای مساجد همراه است. [35]
21. نروژ
مسلمانان نروژ بیش از ۲ درصد از جمعیت این کشور را تشکیل می‌دهند. در سال ۲۰۰۷ آمارهای دولت نروژ 79068 نفر را در اجتماعات مسلمان ثبت کرد که این مقدار حدود ۱۰ درصد بیشتر از آمار سال ۲۰۰۶ است. مسلمانان نروژ به طور فعال در احزاب سیاسی به جز حزب راست افراطی، شرکت کرده و نمایندگانی نیز در مجلس شورای محلی دارند. بنابر آثار باستانی کشف شده در سرزمین‌های جنوبی نروژ، وایکینگ‌ها در تجارت با خلفای عباسی بغداد سکه‌هایی که روی آنها لفظ شهادتین نقش بسته را دریافت می‌کردند. [36]
پیدایش اسلام در نروژ ناشی از مهاجرت کارگران و مهاجرین بعد از جنگ می باشد. مسلمانان اکثرا از ترکیه، یوگسلاوی، پاکستان، مراکش و در سال های اخیر از آسیای میانه و شاخ آفریقا به این منطقه مهاجرت کرده یا به صورت اجباری مهاجرت داده شده اند.این امر موجب مشرف شدن 200 تا 300 نفر در نروژ به اسلام شده است. [37]
براساس گزارش روزنامه وارت لندن، نروژ علاوه بر افزایش ۴۰ درصدی جوامع اسلامی در این کشور اروپایی، درحال حاضر ۱۲۶ جامعه ثبت شده اسلامی از کمک های دولتی برخوردار هستند. اسلام دومین دین بزرگ در نروژ است و درمیان جوامع دینی این کشور جدا از کلیسای لوتری که بزرگترین مذهب نروژ است، جوامع اسلامی ۲۱ درصد از کل جوامع دینی را تشکیل داده‌اند. [38]
22. کوزوو
کوزوو منطقه ای در جنوب کشور صربستان است. صرب ها قبل از شکست از امپراتوری عثمانی در شش قرن پیش، اکثریت جمعیت این منطقه را تشکیل می دادند؛ اما به تدریج آلبانیایی های مسلمان جای آنها را گرفتند. در زمان کنونی بیش از 90 درصد جمعیت کوزوو متعلق به آلبانی تبارها است. 100000 صرب نیز در مناطق مختلف به ویژه در شمال این منطقه در همسایگی صربستان زندگی می کنند. [39] طبق برخی آمارها، کوزوو 2070000 نفر جمعیت دارد.[40] در کوزوو حدود ۲ میلیون مسلمان زندگی می‌کنند. این کشور از حمایت کشورهای اسلامی برخوردار است و روابط سیاسی و اقتصادی بسیار مناسبی با نظارت سازمان کنفرانس اسلامی دارد. [41]
23. یونان
آمار مسلمانان یونان بر حسب سالنامه 1990بریتانکا که در سال 1989م/1368ش منتشر شده است 150000 نفر بوده است.[42] هم اینک اقلیت مسلمان یونان بیش از ۳ درصد جمعیت آن را تشکیل می دهد.اغلب مسلمانان یونان که از مسلمانان بومی و مهاجر هستند در آتن و تسالونیکا زندگی می کنند. اغلب این مسلمانان در دهه ۱۹۹۰ از آلبانی به یونان مهاجرت کرده اند درحالی که برخی از مسلمانان یونان نیز از کشورهای خاورمیانه هستند. جمعیت مسلمانان مهاجر در یونان را ۲۰۰ هزار نفر تخمین زده اند. آتن نیز به عنوان پایتخت یونان دربرگیرنده حدود۱۰۰ هزار مسلمان آلبانیایی، مصری، پاکستانی، بنگلادشی، مراکشی، سوری و نیجریه ای تبار است. آتن تنها پایتخت اروپایی است که دارای مسجد و قبرستان برای مسلمانان نیست. [43]رایزن فرهنگی ایران در آتن می گوید: حدود ۱۰ درصد از مسلمانان یونان را شیعیان تشکیل می‌دهند که به دلیل برخی مهاجرت‌ها و برپایی اجتماعات منسجم، تعدادشان در حال افزایش است. [44]
24. روسیه
روسیه دارای دو بخش آسیایی و اروپایی است. اکثریت مردم فدراسیون روسیه پیرو دین مسیحیت هستند؛ اما ادیان اسلام، یهودی و بودایی نیز دارای طرفداران زیادی هستند که در این میان اسلام دومین دین در روسیه شناخته شده است.
اسلام در روسیه دارای پیشینهٔ تاریخی بالایی است. پیشینه ورود اسلام به روسیه به قرن ۸ قمری باز می‌گردد. اولین مسلمانان روسیه را داغستانی‌ها (در ناحیهٔ دربند) را تشکیل می‌دادند که پس از فتوحات عرب‌ها در قرن ۸ هجری به اسلام گرویدند. ولگا بلغار اولین استان مسلمان‌نشین روسیه بود که تاتارها از آنجا اسلام آوردند؛ سپس بسیاری از ترک‌های اروپا و قفقاز به اسلام گرویدند. حضور اسلام در روسیه پس از فتح خان قازان در سال ۱۵۵۲م گسترش یافت. فتوحات روسیه در سده ۱۸ و ۱۹م در شمال ناحیهٔ قفقاز سبب شد تا بسیاری از مسلمانان داغستان، چچن، اینگوش و استان‌های دیگر به روسیه بپیوندند. فتح چرکس و آبخاز باعث شد تا مردم این نواحی به مکان‌های دیگر مهاجرت کنند. پس از تصرف ناحیهٔ شمالی قفقاز توسط امپراتوری روسیه، و فتح شمال قفقاز سبب شد تا ایالت‌های مستقل آسیای میانه و آذربایجان نیز که مسلمان‌نشین بودند به روسیه بپیوندند.
قرآن برای اولین بار در سال ۱۸۰۱ در قازان چاپ و منتشر شد. از رویدادهای مهم در تاریخ اسلام در روسیه، جنبش ویسی است که در سده ۲۰ آغاز شد. حزب اتفاق المسلمین نمایندهٔ اقلیت مسلمان روسیه در دوما بود.[45]
پس از انقلاب ۱۹۱۷ روسیه، وضعیت مسلمانان روسیه را به طور کلی تغییر یافت. از سال ۱۹۲۷ مبارزه قاطعانه با دین شروع شد. در سراسر کشور مدارس دینی تعطیل شدند، اصل تربیت غیردینی کودکان، اساس برنامه‌های آموزشی مدارس را تشکیل داد. در گزارش اداره مرکزی روحانیت مسلمان اوفا (در ۱۹۳۰) آمده‌است:
« همه سازمانهای مذهبی مسلمانان در آستانه ویرانی و محو شدن قرار دارند. ۸۷ درصد نهادهای محتسب (مراکز اسلامی منطقه‌ای) تعطیل شده‌اند. از ۱۲ هزار مسجد بیش از ۱۰ هزار تعطیل شده‌اند. ۹۰ الی ۹۷ درصد روحانیون و مؤذنین از امکان اجرای مراسم دینی بی‌بهره شده‌اند. »
مسجد سن پترزبورگدر زمان حاکمیت کمونیست‌ها در روسیه اسلام مانند ادیان دیگر سرکوب شد تا جایی که بسیاری از مساجد همانند بسیاری از کلیساها بسته بودند. برای نمونه مسجد ماراکانی در کازان تنها مسجدی بود که فعالیت می‌کرد.
در اکتبر ۱۹۱۷ در روسیه تعداد ۳۰ هزار مسجد وجود داشت که در ۱۹۴۸ به ۴۱۶ کاهش یافت. بعدها در سال ۱۹۶۸ با وجود این که تنها ۳۱۱ مسجد ثبت شده بود، هزاران مسجد بدون آن که ثبت شوند، فعالیت می‌کردند. [46] در حوزه ولگای روسیه و قفقاز شمار مسلمانان به حسب نام و ظاهر رقمی، معتنا به بود. در سال 1970م(1349 ش) در روسیه اروپایی حدود 17میلیون نفر مسلمان داشته است؛ ولی زندگی روحانی آنان تحت سیطره رژیم الحادی مختل گردید و نسبت و نفوذ عددی ایشان به کل جمعیت مناطقی که در آنها زندگی می کردند بر اثر مهاجرت هایی که از روسیه بزرگ انجام می شد تا حدود بسیار زیادی کاهش یافت. [47]
اولین جلوه‌های اسلام در سال ۱۹۹۰ پس از فروپاشی شوروی پدیدار شدند. تعداد زائران از روسیه به مکه پس از فروپاشی شوروی افزایش پیدا کرد. بنابر آمار، در سال ۲۰۰۶، بیش از ۱۸۰۰۰ مسلمان زائر روسی از سراسر کشور برای حج عازم عربستان شدند.
در سال ۱۹۹۰ نشریات مسلمانان افزایش یافت. دو مجلهٔ اسلامی نیز در روسیه چاپ می‌شود که نام‌های آنها اِخو کاوکازا و ایسلامسکییْ وِستنیک هستند. در این میان روزنامهٔ ویژهٔ مسلمانان تحت عنوان اخبار اسلامی (ایسلامسکیه نُوُستی) نیز در ماخاچ‌قلعه داغستان چاپ می‌شود.
به لحاظ تاریخی، گروه‌های بزرگ جمعیت داغستان و سواحل رود ولگا و نیز اکثر نمایندگان اقوام آذربایجان که در دوران اتحاد جماهیر شوروی و بعد از فروپاشی در روسیه ساکن شدند، شیعه هستند.[48] در سال 1996 در روسیه تعداد 43 اداره دینی مسلمان و 2349 مسجد وجود داشت. از جمله اختیارات اداره های دینی مسلمانان می توان به مواردی همچون تربیت نیروی انسانی، تقسیم و اعزام آنان به سایر نقاط و ارتباط با سازمان های دینی خارج از کشور، برگزاری کنفرانس های مختلف بین المللی در زمینه معارف اسلامی و حمایت از برقراری صلح و امنیت در جامعه مسلمانان و احداث مساجد و ابنیه اسلامی نام برد. آنها همچنین هر سال کاروان هایی را برای زیارت خانه خدا آماده و اعزام می کنند. تا اوایل دهه 90 تنها دو مؤسسه آموزش مبانی اسلام با نام مدرسه «میرعرب» در بخارا و «مؤسسه امام النجاری» در تاشکند وجود داشت. در سال 1990 مدرسه ای در مجاورت اداره دینی مسلمانان داغستان تأسیس شد و درسال 1991 با استفاده از امکانات مسجد جامع مسکو، مدرسه دینی افتتاح شد. تعداد این گونه مدارس آموزش معارف اسلامی تا سال 1996 در روسیه به 102 مرکز رسید. از جمله مساجدی که می توان در مسکو نام برد مسجد جامع مسکو، مسجد تاریخی، مسجد یابود روی کوه «پالکونی»، مسجد «آترادنایا» و مسجد «نواتروف» می باشد. [49]
اسلام در حال حاضر در بخش عظیمی از روسیه گسترش یافته است. طبق آمار تقریبی از 12 تا 20 میلیون جمعیت روسیه مسلمان هستند. این گروه بیشتر در قفقاز شمالی، تاتارستان، باشقیرستان، اودموریتا، چواشیا، جمهوری ماری، سیبری، استان های اومیانوف، پنزا، سامارا، شاراتوف، آستاراخان، پرم، چلیا بینسک، نیژنی نوگورد، و شهرهای مسکو، سن پترزبورگ و قاسموف ساکن هستند. تعداد سنی ها بیشتر از شیعیان است و سنی ها از مکاتب فقهی مختلفی مانند حنفی و شافعی تشکیل شده اند و شیعیان را عموماً آذربایجانی ها و تالش ها تشکیل می دهند.[50]
تعداد شیعیان روسیه به دو[51] تا سه[52] میلیون نفر می رسد، از این تعداد حدود سیصدهزار نفر در مسکو زندگی می کنند که قبلاً سازماندهی درستی نداشتند. از چند سال قبل جمهوری اسلامی ایران تلاش وسیعی را در هدایت و روشنفکری شیعیان آغاز کرده که اعزام گروه های متعدد داوطلب و علاقمند به تحصیل علوم دینی، به مرکز جهانی علوم اسلامی واقع در قم، دانشگاه مذاهب، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی و افتتاح کلاس های درس قرآن و معارف اسلامی در مسجد شهدای مسکو که پس از کالج عالی مسکو دومین محل آموزش درس های اسلامی در آن شهر است از جمله این فعالیت به شمار می رود. [53]
25. مجارستان
اسلام به وسیله عثمانیان وارد مجارستان شد. [54] در کتاب معجم البلدان از تصمیم حمله پادشاه هنکر (هنگار- مجارستان) به کشورهای اسلامی سخن گفته است که از آن صرف نظر کرده است. [55] بر اساس سرشماری سال 2001م تعداد مسلمانان مجارستان 3201 نفر می باشد و این تعداد، 003٪ جمعیت مردم مجارستان را تشکیل می دهد. با این حال منبع دیگری تعداد جمعیت مسلمانان مجارستان را 20000 نفر (02٪ از کل جمعیت مجارستان)می داند. [56]
26. لیتوانی
مسلمانان در لیتوانی 110000 نفر برآورد شده است که عمدتا قفقازی و عرب هستند.[57]
27. لیتونی
حضور مسلمانان (تاتارها و ترک ها)در لتونی برای اولین بار در اوایل قرن 19م ضبط شده است. در سال 1902م ، جماعت مسلمان تأسیس شد و توسط دولت به رسمیت شناخته شد. [58]
28. اوکراین
جمعیت اوکراین 55000000 نفر می باشد. بعد از مسیحیت، دین یهود بیشترین پیرو را در بین مردم اوکراین دارد. اگرچه آمار رسمی از مسلمانان اوکراین موجود نیست؛ ولی رقم تقریبی مسلمانان اوکراینی 2 میلیون برآورد شده است که عمدتاً در شبه جزیره کریمه ساکن می باشند و ما بقی در سایر شهرهای اوکراین مانند دانتسک، زاپاروژیه، لوگانسک زندگی می کنند و عمدتا از اقوام تاتار،داغستانی و آذربایجانی می باشند. آذری ها، شیعه اثنی عشری بوده و بقیه، اهل تسنن هستند. اسلام توسط ترک های عثمانی و بازرگانان کشورهای شرقی در اوکراین رواج پیدا نموده است. در حال حاضر 327 تشکل اسلامی در اوکراین مشغول فعالیت می باشند. در شبه جزیره کریمه مساجد زیادی وجود دارد؛ ولی در سایر شهرها مسلمانان به دلیل عدم وجود مسجد برای انجام تکالیف دینی مشکل دارند. در شهر «کیف» مسجدی احداث شده که هنوز به اتمام نرسیده است؛ با این حال روزهای جمعه از آن برای اقامه فریضه جمعه بهره برداری می شود. [59]
29. لهستان
اولین حضور قابل توجه اسلام در لهستان در قرن چهاردهم میلادی مشاهده شد که آن را به تاتارها نسبت داده اند و بسیاری از آنها در اتحادیه فدرال لهستان - لیتوانی ساکن شده و به سنت ها، اعتقادات و آداب دینی خود پرداختند. اولین گروه مسلمانان غیر تاتار در سال 1970 وارد لهستان شدند.
لهستان پیش از قرن چهاردهم ارتباط طولانی با اسلام نداشت و با ورود اولین ساکنان تاتار به این کشور، ارتباط برقرار شد. اگر چه برخی از مهاجمان مغول که در قرن سیزدهم وارد این کشور شدند مسلمان بودند؛ اما آنها با دارا بودن روحیه ای کاملاً نظامی، هیچ ردپایی از استقرار و اسکان خود در هیچکدام از بخش های لهستان باقی نگذاشتند.
تاجران و بازرگان های مسلمان در قرن چهاردهم میلادی وارد لهستان شدند که این امر را می توان در تعداد کثیر سکه های عربی در اماکن باستان شناسی که در دوران مدرن لهستان کشف شده مشاهده کرد.
در قرن چهاردهم اولین قبایل تاتار در قلمرو دوک نشین لیتوانی ساکن شدند و از آنجا که جنگجویان ماهر و بازرگان های مهمی بودند، دوک بزرگ این منطقه از آنها حمایت کرد. در جنگ هایی که اتحادیه فدرال لهستان – لیتوانی علیه آلمان در قرن چهاردهم و متعاقب آن در مبارزات خونین لهستانی ها با امپراطوری عثمانی در قرن هفدهم شکل گرفت، تاتارها در کنار لهستانی ها در جنگ علیه عثمانی شرکت کرده و در اذهان مردمان این سرزمین خاطره مناسبی از خود باقی گذاشتند.
تاتارهایی که در لیتوانی اقامت داشتند، به کشور خود خدمات نظامی ارائه می کردند و از این رو برای پرداختن به اعتقادات دینی با مشکلی مواجه نبودند. اقامت اولین تاتارها در این سرزمین بیشتر موقت بود و اکثر آنها به سرزمین خود بازگشتند. اگر چه در اواخر قرن چهاردهم دوک بزرگ این منطقه که تاتارها وی را حامی مسلمانان می نامیدند، برای اسکان تاتارها در مناطق لهستانی – لیتوانی تلاش کرد.
در قرن شانزدهم و هفدهم تاتارهای بیشتری به اتحادیه فدرال لهستان - لیتوانی پناهنده شدند. از آن زمان تا دهه 1980 دین اسلام در لهستان به واسطه تاتارها شناخته می شود. جمعیت آنها در قرن هفدهم به صورت تقریبی 15 هزار نفر در مناطق مشترک المنافع برآورد شده است.
هنگامی که پادشاه اتحادیه فدرال لهستان - لیتوانی خود مختاری این منطقه را به دست آورد، حق عمل به دین، سنت ها و فرهنگ را در اختیار تاتارها قرار داد و به برخی از طایفه هایی که در امور نظامی وی را یاری کرده بودند عناوین مهم اعطا کرد.
در قرن شانزدهم میلادی مسلمانان لهستانی از طریق استانبول جهت برگزاری مناسک حج به مکه معظمه رفته و از مقامات عثمانی تقاضای اعزام مبلغ دینی به کشور لهستان کردند. در قرن 17 و 18 میلادی مسلمانان تاتار در مقابل مبلغان مسیحی کاتولیک از خود سرسختی نشان داده و هویت دینی خود را حفظ کردند.
پس از پایان جنگ اول جهانی با تشکیل جمهوری لهستان تاتارهای مسلمان به فعالیت بیشتری پرداختند و دولت نیز از تلاش آنها ممانعت به عمل نیاورد به طوری که قرار شد مسجدی نیز در ورشو بنا شود، که ساخت آن به تعویق افتاد.
تعداد مسلمانان در اوایل قرن بیستم به بیش از 11 هزار نفر رسید که اغلب آنها در دهکده های دور دست با امکانات کم و زندگی محقر روزگار می گذراندند. با شروع جنگ جهانی دوم و هجوم قوای آلمان نازی به لهستان فعالیت های دینی مسلمانان لهستان کاهش یافت. پایان جنگ نیز زمینه مناسب فعالیتهای دینی را در اختیار مسلمانان قرار نداد. به جز جوامع سنتی تاتارها، گروه کوچک اما در حال رشدی از مهاجران جامعه اسلامی از دهه 1970 در لهستان زندگی می کنند. طی سالهای 1970 و 1980 تعدادی از دانشجوایان سوسیالیست عرب زبان از کشورهای خاورمیانه و آفریقا به لهستان سفر و بسیاری از آنها در این کشور سکونت کردند. اواخر دهه 1980 این جامعه فعال تر و سازمان یافته است شد. آنها مساجد و نمازخانه هایی در شهرهای مختلف لهستان احداث کردند و از زمان برافتادن کمونیسم در سال 1989 مهاجران دیگری وارد این کشور اروپای شرقی شدند که در میان آنها می توان به ترک ها اشاره کرد.
جمعیت فعلی مسلمانانی که در لهستان زندگی می کنند مشخص نیست، چرا که دفتر مرکز آمارگیری لهستان در سال 2002 پرسش تعلقات دینی را در آمار گیری خود لحاظ نکرده است؛ اما برخی از آمارها تعداد مسلمانان لهستان را حدود 30 هزار نفر برآورد کرده اند.[60]
30. ترکیه
ترکیه از دو بخش آسیایی و اروپایی تشکیل شده است. در این جا به بحث از کل ترکیه اشاره می شود.
در سال ۴۶۳ هجری قمری، ترکان مسلمان سلجوقی به فرماندهی آلب ارسلان به جنگ با امپراتوری بیزانس شتافتند و در ملازگرد، سپاه امپراتور بیزانس، رومانوس دیوجانوس را شکست دادند. بدین ترتیب نیمه شرقی ترکیه به دست سلجوقیان افتاد و زمینه برای مسلمان شدن مردم آنجا و نفوذ زبان ترکی و زبان فارسی به آنجا فراهم شد؛ ولی نیمه غربی ترکیه در دست امپراتوری بیزانس باقی ماند.
پیروزی ترکان سلجوقی، پیامدهایی به همراه داشت؛ از جمله باعث گسترش اسلام در آسیای کوچک و بروز جنگ های دویست ساله صلیبی میان مسلمانان و مسیحیان گردید و همچنین سبب گسترش زبان فارسی در آسیای کوچک شد. دیگر این که کوچ قبایل ترک مسلمان از شرق ایران به آسیای کوچک آغاز شد و این قبایل به تدریج دولت های کوچک محلی در آنجا تشکیل دادند که برای بقا و گسترش خود، به جنگ با یکدیگر می‌پرداختند. یکی از مشهورترین این قبایل، قبیله «قایی» بود که در نزدیکی آنقره (آنکارا) سکونت داشتند. رهبر این قبیله به نام عثمان خان در سال ۶۷۸ هجری خورشیدی (۶۹۹قمری/۱۳۰۰میلادی) حکومتی تأسیس کرد که به نام خودش عثمانی خوانده شد. از آن پس تا حدود ۱۵۰ سال بعد حکومت عثمانی بیشتر آناتولی را به تصرف درآورد.
در سال های نخست سده نهم هجری قمری، بایزید ایلدرم (صاعقه) سلطان عثمانی، از تیمور شکست خورد و اسیر شد. شکست عثمانی‌ها از تیمور بسیار گران تمام شد آنها تا نیم قرن از تصرف قسطنطنیه بازماندند. تیمور افراد بسیاری را از ترکیه اسیر کرد تا به مناطق دیگر ببرد، ولی به درخواست خواجه علی سیاهپوش (نوه شیخ صفی و جد شاهان صفوی) آنان را رها کرد و بدین ترتیب این افراد ناحیه شیعه نشین بزرگی را در کشور عثمانی به وجود آوردند و بسیاری از آنان در زمان شاه اسماعیل یکم صفوی به ایران آمدند و جزئی از قزلباش‌ها شدند.
در سال ۸۳۲ ش/۱۴۵۳م، سلطان محمد فاتح توانست به زندگی هزار ساله امپراتوری بیزانس (روم شرقی) پایان دهد. فتح درخشان او، تسخیر قسطنطنیه (کنستانتین) پایتخت بیزانس بود، که از آن پس استانبول (اسلامبول) نامیده شد. این فتح سرآغاز تحولات متعددی در تاریخ جهان گردید و مبدا قرون جدید در تاریخ اروپا شناخته شد.
کسی که حکومت عثمانی را به امپراتوری تبدیل کرد، سلطان سلیم یکم ملقب به یاووز (مهیب) بود. وی در اوایل سده نهم هجری قمری به پادشاهی رسید. او در طول پادشاهی ۹ ساله خود شام، مصر، دیاربکر، غرب کردستان، عراق، حجاز (غرب عربستان)، و بخشهایی از بالکان (در جنوب شرق اروپا) را به تصرف درآورد و خود را خلیفه مسلمانان نامید. همچنین او کتابهای بسیاری را از مناطق متصرف شده بدست آورد، که اکنون زینت بخش کتابخانه‌های ترکیه‌است. سلطان سلیم یکم در سال ۸۹۳ش/۹۲۰ق/۱۵۱۴م شاه اسماعیل یکم را در جنگ چالدران شکست داد.
اوج قدرت عثمانی در زمان سلطان سلیمان یکم (قانونی/باشکوه) پسر سلطان سلیم رخ داد. او مناطق بیشتری را به تصرف درآورد و حتی به محاصره وین پرداخت. او در یکی از جنگ هایش با شاه تهماسب صفوی، تا سلطانیه زنجان پیش آمد. پس از او امپراتوری عثمانی رو به انحطاط گذاشت.
سده یازدهم هجری شمسی(۱۷ میلادی) سرآغاز انحطاط حکومت عثمانی است. اصلی ترین عوامل درونی انحطاط امپراتوری عثمانی این موارد هستند:
۱. بی کفایتی و فساد پادشاهان عثمانی.
۲. سیستم کهنه و ناکارآمد حکومت عثمانی، که مانع از هرگونه اصلاحاتی می‌شد.
۳. توقف فتوحات که باعث بیکاری ارتش بزرگ عثمانی شده بود.
۴. جنگ های فراوان با ایران، به ویژه در زمان نادرشاه افشار، که باعث تحلیل امکانات و نیروی انسانی هردو طرف می‌شد.
آتاترک، بنیانگذار جمهوری ترکیه امپراتوری عثمانی در جنگ اول جهانی مورد تهاجم بریتانیا و متحدانش واقع شد و از هم پاشید. مصطفی کمال پاشا به دلیل سازماندهی مقاومت ملی علیه دول خارجی، قهرمان ملی ترکیه گردید و توانست جمهوری ترکیه را در سال ۱۳۰۲ (۱۹۲۳) بر پایه اصل جدایی دین از سیاست بنا کند و ملقب به آتاترک شد. وی خط لاتین را برای نوشتن زبان ترکی مرسوم کرد و اقدامات بسیاری را برای صنعتی و غربی شدن ترکیه انجام داد و دوره نوینی را در ترکیه به وجود آورد.
بعد از یک دوران تک‌حزبی در سال ۱۳۲۹ (۱۹۵۰) حزب دمکرات از گروه سیاسی مخالف قدرت را بدست گرفت و به تعداد احزاب اضافه شد؛ ولی آزادی سیاسی با دوره‌هایی از کودتاهای نظامیان در سالهای ۱۳۳۹، ۱۳۵۰ و ۱۳۵۹ شکسته شد. در سال ۱۳۵۳ ترکیه با دخالت نظامی خود علیه کودتای یونانیان در قبرس مانع از الحاق قبرس به یونان شد.
در سال ۱۳۷۶ باز نیروهای نظامی دولتی را که با برنامه‌های اسلامی روی کار آمده بود، ساقط کرد. از سال ۱۳۶۳ (۱۹۸۴) تاکنون حزب کارگران کردستان و حکومت ترکیه درگیری‌های نظامی بسیاری داشته‌اند که باعث مرگ بیش از ۳۰ هزار تن گردیده‌است.[61] امروزه در کشور ترکیه سه جریان اصیل دینی فعال هستند: اهل سنت که اکثریت را دارند، جریان های علوی که از لحاظ تعداد دوم هستند و شیعیان که سومین گروه مذهبی مهم در ترکیه محسوب می شوند.[62]
تاریخ شیعیان ترکیه با مهاجرت ترکان از آسیای میانه به سرزمین فعلی ترکیه و گرویدن بخش مهمی از ترکان به تشیع آغاز می‌شود. بخش اعظم شیعیان ترکیه را ترکان آذری تشکیل می‌دهند.
محل اصلی ترکان آذری استان‌های قارص، ایغدیر و آغری است. این استان‌ها با توجه به این که در همسایگی کشورهای گرجستان، ارمنستان، آذربایجان و ایران قرار دارند، از اهمیت استراتژیکی برخوردارند.
بخش زیادی از آذری‌ها که همگی شیعه هستند، به صورت گسترده رفته رفته به شهرهای بزرگ مهاجرت کردند. می‌توان گفت ترکان آذری نقش مهمی در گرایش دیگر قومیت‌های ساکن ترکیه به تشیع داشته‌اند.
هم‌اکنون هم طبق گزارش مجلس ملی ترکیه، جمعیت شیعیان ترکیه بالغ بر سه میلیون نفر است. شیعیان در همه سطوح جامعه حضور فعال دارند.
در ترکیه نزدیک به چهارصد عالم دینی وجود دارد. سیصد مسجد بزرگ و کوچک در نقاط مختلف کشور فعالند. در مجلس نیز چند نماینده‌ی شیعه حضور دارند و در مسئولیت‌هایی چون ریاست شهرداری بعضی شهرها نیز شیعیان حضور دارند.
تعداد پزشکان، مهندسان، صاحبان شرکت، معلمان و رؤسای محلات نیز قابل توجه است و این نشانگر حضور پررنگ شیعیان در جامعه‌ی ترکیه است.[63]
هم‌اکنون شیعیان در ترکیه آزادانه در حال فعالیتهای مذهبی، علمی و سیاسی هستند؛ اما به طور کلی، شیعیان در ترکیه از نظر ظاهری تقریبا حضور بارز و برجسته‌ای ندارند و به عنوان اقلیت نیز فاقد رسمیت لازم هستند.
مساجد شیعیان در بیشتر شهر ها اکثرا غیر قانونی تلقی می شود؛ در آنکارا دو مسجد جهت بیست هزار شیعه ساکن آن، وجود دارد:یکی (مسجد الله‌اکبر) است که امام جماعت آن شخصی است به نام (شیخ حسن) از اهالی قارص؛ امامت مسجد دوم را هم آقای (میر عبدالله) بر عهده دارد؛ لازم به یاد آوری عبارت «اشهد ان علی ولی الله» نیز در اذان شیعیان از سوی سازمان دیانت ممنوع شد.
یکی از بزرگ ترین و مهم ترین مساجد شیعه در استانبول، که از نظر تاریخی و معنوی مهمی برخوردار است (مسجد والده‌خان) می باشد؛ این مسجد در قرن هفدهم برای آذری‌ها وقف شده است. این مسجد که به مسجد ایرانی‌ها نیز شهرت دارد، کاملا تحت نظارت دولت قراردارد.
اکنون در استانبول بالغ بر ۲۰ مسجد، در ازمیر ۳ مسجد در بورسا ۳ مسجد، در آنکارا ۲ مسجد و در دیگر شهرهای شیعه نشین دست کم یک مسجد متعلق به شیعیان وجود دارد.
شهر اغدیر مرکز شیعیان ترکیه است و بیشتر مساجد شهر متعلق به شیعیان است؛ البته در بسیاری از این مساجد، تنها فعالیتهای عادی مانند برگزاری نمازهای یومیه و نماز جمعه انجام می‌گیرد.
به جز مساجد، برخی مؤسسه‌های وابسته به شیعیان، برای فعالیتهای فرهنگی ایجاد شده‌است. بخشی از این مؤسسه ها در استانبول و یک مؤسسه در آنکارا فعالیت می‌کنند. همچنین مراکز انتشاراتی شیعیان، نیز فعالیت‌هایی در زمینه انتشار کتب اسلامی و شیعی انجام دارند.
گروه زینبیه، یکی از گروه‌های فعال شیعه در ترکیه است، که بیشتر مسلمانان مهاجر از مناطق شرقی ترکیه به استانبول هستند و به منظور فعالیتهای اقتصادی به این شهر آمده‌اند.
گروه کوثر: یکی از گروه‌های فعال در ترکیه است که بیشتر اعضای آن را طلاب تحصیل‌کرده تشکیل می‌دهند؛ رهبری این گروه با هیات علماء است. انتشارات کوثر منظم ترین و جدید ترین مؤسسه انتشاراتی وابسته به این گروه است که تاکنون بالغ بر ۶۰ جلد کتاب منتشر نموده و بزرگ ترین کار این مؤسسه ترجمه و انتشار تفسیر قرآن (المیزان) می باشد. تنها مجله شیعیان ترکیه به نام، (قبله) نیز از طرف این مؤسسه به انتشار می‌رسد؛ از دیگر فعالیت های فرهنگی این گروه می توان به ترجمه چند فیلم شیعی به زبان ترکی اشاره کرد.
بنا به دلایل تاریخی، از جمله ظلم شاهان عثمانی علیه علویان و شیعیان، پس از شکل گیری جمهوری ترکیه و آزادی بسیار اندکی که به آنان داده شد، شیعیان و علویان با رژیم لائیک ترکیه کنار آمدند و از هر گونه درگیرشدن با دولت اجتناب نموده‌اند؛ به همین دلیل هیچ گروه فعال سیاسی و یا مخالف دولت در میان شیعیان وجود ندارد و بنا به اظهارات مقامات ترکیه، هیچ تهدیدی از ناحیه شیعیان این کشور، متوجه حکومت نیست.[64]
31. چک
جمهوری چک اول ژانویه 1993 و به دنبال تقسیم کشور چک و اسلواکی سابق پدید آمد. شهر تاریخی پراگ پایتخت چک محسوب می شود.
جمعیت جمهوری چک10300000 میلیون نفر برآورد شده که اکثریت آن را مسیحیان تشکیل داده اند. اگرچه به دلیل حکمرانی 40 ساله کمونیست در این کشور (1948 تا 1989) اکثریت چک ها خود را به عنوان عضو دین خاصی معرفی نمی کنند. بر اساس نظرسنجی که در سال 2001 انجام شد، 38 درصد مردم جمهوری چک خود را با ایمان و 52 درصد خود را ملحد معرفی کرده اند. در شرایطی که نیمی از افرادی که به این نظرسنجی پاسخ دادند درباره این امر که فعالیتهای دینی برای جامعه مؤثر است اتفاق نظر داشتند. پس از سال 1989 علایق دینی حیاتی تازه یافته است.بیش از 19 درصد شهروندان چک کاتولیک، 6/4 درصد پروتستان، 3درصد ارتدکس و بیش از 13 درصد را سایر ادیان تشکیل داده اند.
اولین سند از سفر فردی با دانش قابل توجهی از دین اسلام به جمهوری چک در سال 965 – 964 توسط ابراهیم ابن یعقوب ، یک تاجر یهودی از اسپانیای مسلمان نشین ارائه شده است. خاطرات وی به عنوان یکی از اولین توصیف ها از ورود اسلام به اروپای مرکزی محسوب می شود. گهگاهی، سربازان مسلمان بخشی از ارتش هایی را تشکیل می دادند که در طول تاریخ یک کشور به آن حمله می شد. در طول دو محاصره وین گروه های شناسایی ارتش های عثمانی به موراویا رسیدند و پس از آن طی قرن نوزدهم روابط قوی تجاری میان اتریش – مجارستان و امپراطوری عثمانی شکل گرفت.
بر اساس قانونی که در سال 1912 در این کشور تصویب شده، دین اسلام به عنوان دین رسمی به رسمیت شناخت و رسماً اجازه حضور آن را در منطقه صادر کرد. قانون اساسی این کشور، آزادی دینی را تصریح کرده است و دولت به طور کلی به این امر در عمل احترام می گذارد. دولت جمهوری چک در تمام سطوح به اجرای قانون اساسی توجه کرده است . اولین انجمن مسلمانان در سال 1934 در این کشور تأسیس شد. در سال 1949 ثبت انجمن های اسلامی پیش از آن تاریخ لغو شد و تلاش های مسلمانان برای ثبث مراکز و انجمنهای اسلامی خود در سال 1968 با ناکامی رو به رو شد. در سال 1991 مرکز جوامع مسلمانان در جمهوری چک تأسیس و در سال 1998 نخستین مسجد این کشور در شهر برنو و سال پس از آن در شهر پراگ ساخته شد.
تعداد تقریبی مسلمانان در جمهوری چک امروز بیش از 20 هزار نفر است که از این تعداد 2 هزار نفر آنها فعالانه عمل می کنند. تعداد مسلمانان چک از دهه 1990 با افزایش ناگهانی رو به رو شد؛ اما از آن پس تاکنون جمعیت آنها ثابت باقی مانده است.
قسمت اعظم مسلمانان این کشور را پناهندگان بوسنی و هرزگوین تشکیل داده اند که اوایل دهه 1990 به این کشور پناهنده شده اند و همچنین بخشی از جمعیت مسلمانان را از کشورهای اتحاد جماهیر سابق ( اکثراً از منطقه قفقاز از اواخر دهه 1990 تاکنون) تشکیل می دهند که اکثراً دانشجو یا تاجر هستند.
بخش قابل توجه و تأثیر گذار جامعه چک، مصری ها و سوریه ای ها و دیگر کشورهای خاورمیانه ای محسوب می شوند که در کشور چکسلواکی سابق تحصیل کرده و پس از اتمام تحصیلات خود تصمیم به اقامت دائم گرفته اند. تنها چند صد نفر از جمعیت مسلمانان این جمهوری اروپایی را تازه مسلمانان چک تشکیل داده اند.
جامعه مسلمان چک به نحوی در زندگی دینی و آموزش خود متمرکز شده است که تمایز میان مسلمانان شیعه و سنی به چشم نمی خورد و هیچ گروه یا حزب سیاسی اسلامی در این کشور فعالیت ندارد. هیچ اقدام خشونت آمیزی نیز به نام اسلام در این کشور انجام نشده است .
32. بلاروس
تعداد مسلمانان بلاروس از 30هزار تا 120 هزار نفر تخمین زده شده است.[65]
33. نیوزلند
نیوزیلند دارای 3994000 نفر جمعیت بوده که حدود12 درصد آن را مائوریها، 5 درصد را تیره های دیگر و اکثریت جمعیت را اروپائیان تشکیل می دهند که 73 درصد آن در جزیره شمالی زندگی می کنند.
از نظر حکومتی نیوزیلند تقریبا از الگوی بریتانیا پیروی می کند و فرماندار کل این کشور نماینده ملکه انگلیس به شمار می رود.
مذهب اکثریت مردم مسیحیت می باشد ضمن این که پیروی از هرگونه دین و مذهب آزاد است.
تعداد مسلمانان نیوزیلند حدود 30 تا 40 هزار نفر بوده که اکثرا اهل سنت هستند . اکثر مسلمانان مقیم نیوزیلند را افراد هندی الاصل تشکیل می دهند. هر چند در بین آنان تعداد قابل توجهی عرب و اروپائیان مسلمان وجود دارند. اکثر مسلمانان در شهر اکلند زندگی می کنند و این شهر بزرگترین کانون مسلمانان به شمار می رود. 26 سال پیش فدراسیون انجمن های اسلامی نیوزیلند به کوشش مسلمانان ساکن این کشور و عربستان سعودی شکل گرفت.[66]
34. جمهوری مولداوی
مولداوی کشوری است در اروپای شرقی که از سوی غرب آن کشور رومانی و از سوی شرق آن کشور اوکراین قرار دارد. این کشور از سال ۱۹۴۵ تا ۱۹۹۱ با نام جمهوری شوروی سوسیالیستی مولداوی بخشی از اتحاد جماهیر شوروی بود و در ۲۷ اوت ۱۹۹۱ اعلام استقلال نمود. پایتخت مولداوی شهر کیشینف است. آمار دین در این کشور عبارت است از:
5/98 درصد پیرو ارتدکس رومانی و 5/1درصد یهودی با اقلیت ۱۰۰۰ نفری.[67]
35. لوکزامبورگ
مهیندوک نشین لوکزامبورگ کشوری است واقع در غرب اروپا ، بین آلمان، بلژیک و فرانسه، پایتخت این کشور شهر لوکزامبورگ با 77 هزار نفر جمعیت می باشد. 61 درصد نژاد این کشور را لوکزامبورگی ،13 درصد را پرتغالی و4 درصد را فرانسوی تشکیل می دهند. همچنین دین 90 درصد از لوکزامبورگی ها ، کاتولیک و 4 درصد را نیز پروتستان ها دربر می گیرند. [68]
36. قبرس
در عهد خلافت معاویه، فتوح اسلامی ادامه یافت؛ معاویه برای خلافت خود لشکری پدید آورد، و آداب لشکری رومی‌های شام را اقتباس نمود. در عهد خلافت وی، مسلمانان قبرس را فتح کردند و تا نزدیکی قسطنطنیه پیش رفتند. [69]
هم اکنون 230000 نفر مسلمان ، 23 درصد جمعیت کشور قبرس را شامل می شود. [70]
37. مقدونیه
مقدونیه، واقع در شبه جزیره بالکان 600000 نفر مسلمان دارد که 30 درصد جمعیت این کشور است. [71]
38. مونته نگرو
حدود ۱۴۰ هزار مسلمان در مونته‌نگرو زندگی می کنند که این تعداد بیش از ۲۰ درصد از جمعیت ۶۵۰ هزار نفری این کشور را تشکیل داده است. [72]
منبع: سایت تخصصی شیعه شناسی
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . جعفریان، رسول؛ اطلس شیعه؛ انتشارات سازمان جغرافیای نیروهای مسلح، ص659-663؛ تهران، اول،1387ش.
[2] . www.en.wikipedia.org
[3] . www.islamineurope.ir
[4] . www.en.wikipedia.org
[5] . www.en.wikipedia.org
[6] .www.mehrnews.com
[7] . اطلس شیعه، ص663-666.(همان)
[8] . اطلس شیعه، ص667- 669.
[9] . همان، ص670- 673.
[10] . همان، ص673-675.
[11] . www.islamineurope.ir
[12] . اطلس شیعه، ص673-675.
[13] . www.islamineurope.ir
[14] . اطلس شیعه، 675-676.
[15] . همان، ص676-677.
[16] . www.islamineurope.ir
[17] . www.mehrnews.com
[18] .www.islamineurope.ir
[19] . www.mehrnews.com
[20] . حاتمی، حسین ؛ زمانی ، پروین ؛ بیگی، محمد رضا؛ اسماعیلی، پوریا؛ مجله تاریخ در آینه پژوهش، صاحب امتیاز: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، شماره 21، سال 1388ش، ص73-74.
[21] . ر. ک: همان، ص 74-76.
[22] . ر. ک: همان، ص80-88 .
[23] . www.islamineurope.ir
[24] . www.islamineurope.ir
[25] . www.fa.wikipedia.org
[26] . www.islamineurope.ir
[27] . www.hawzah.net
[28] . www.islamineurope.ir
[29] . www.islamineurope.ir
[30] . حاج سید جوادی، احمد صدر ؛ فانی، کامران؛ خرمشاهی، بهاء الدین؛ یوسفی اشکوری، حسن ؛ دائرة المعارف تشیع، ج4، ص396؛ بنیاد خیریه و فرهنگی شطّ، تهران،اول ، 1373ش.
[31] . www.islamineurope.ir
[32] . www.islamineurope.ir
[33] . www.islamineurope.ir
[34] . www.islamineurope.ir
[35] . www.hawzah.net
[36] . www.fa.wikipedia.org
[37] . www.hawzah.net
[38] . www.islamineurope.ir
[39] . www.aftab.ir
[40] . www.porseshkadeh.com
[41] . www.islamineurope.ir
[42] . دائرة المعارف تشیع، ج4، ص396.(همان)
[43] . www.islamineurope.ir
[44] . www.islamineurope.ir
[45] . www.fa.wikipedia.org
[46] . www.fa.wikipedia.org
[47] . حاج سید جوادی، احمد صدر ؛ فانی، کامران؛ خرمشاهی، بهاء الدین؛ دائرة المعارف تشیع،ج2 ،ص81 ؛نشر شهید سعید محبی، تهران، سوم،1375ش.
[48] . www.abna.ir
[49] . www.applyabroad.org
[50] . www.applyabroad.org
[51] . www.applyabroad.org
[52] . www.abna.ir
[53] . www.applyabroad.org
[54] . www.islamineurope.ir
[55] . یاقوت حموى بغدادى؛ معجم البلدان(ترجمه) ،ج2،ص401 ؛ سازمان میراث فرهنگى کشور، تهران، اول، 1383ش.
[56] . www.islamineurope.ir
[57] . www.en.wikipedia.org
[58] . www.en.wikipedia.org
[59] . www.khavarmilad.com
[60] . www.mehrnews.com
[61] . www.wikipedia.org
[62] . www.bfnews.ir
[63] .shia-online.org.www
[64] . www.kheimehnews.com
[65] . www.islamineurope.ir
[66] . www.cms.mfa.gov.ir
[67] . www.fa.wikipedia.org
[68] . www.forum.iranblog.com
[69] . www.fa.wikipedia.org
[70] .www.geopolitic-azad.blogfa.com
[71] .www.geopolitic-azad.blogfa.com
[72] . www.islamineurope.ir
