بیژن خاکشور: یکی از رهبران یهودی در زمان یزید، در برابر او می ایستد و می گوید: «خداوند خیرتان ندهد، دیروز پیامبرتان بوده و امروز پسر دخترش را می کشید؟» و عملا یزید را شماتت می کند و می گوید: «وای بر تو! میان من و داوود پیامبر سال ها فاصله است، اما یهودیان قوم من که می دانند من ار نسل داوود هستم به احترام داوود حرمت مرا نگه داشته و مرا تکریم می کنند و تو به کشتن و شهید کردن نسل پیامبر اسلام افتخار میکنی؟»

بیژن خاکشور، کارشناس فرهنگ و دین یهود، با اشاره به اینکه یهودیان ایران از گذشته در کمک به برگزاری مراسم‌ ویژه عزاداری امام حسین (ع) پیش قدم بوده‌اند، گفت: «دو ماه محرم و صفر و به خصوص مراسم اربعین، درک متقابل ادیان از یکدیگر و وحدت ادیان در برگزاری یک مراسم دینی و قومی را به نمایش می‌گذارد».
خبرنگار شفقنا، به منظور آشنایی با سابقه مراسم مشابه در یهودیت، گفت و گویی با بیژن خاکشور، مدرس زبان عبری، کارشناس فرهنگ و مذهب یهود و از اعضای انجمن کلیمیان اصفهان، انجام داده که متن کامل آن در ادامه آمده است.

شفقنا: نگرش یهودیان نسبت به واقعه عاشورا و قیام امام حسین (ع) چیست؟
خاکشور: در بخشی از کتاب «الخرائج و الجرائح» اثر قطب الدین راوندی، به همدردی یهودیان با شهادت امام حسین اشاره شده است.
جریان این است که بعد از واقعه عاشورا، زمانی که سر مبارک حسین علیه السلام به مجلس یزید برده می شود، یزید شکرانه ای برای این کاری که انجام داده برگزار می کند و رهبران اقلیت های دینی و اقوام را در یکی از کاخ های دمشق جمع می کند تا سر مبارک امام حسین را به آنها نشان داده و به پیروزی خود در این جنگ افتخار می کند و اعلام می کند که توانسته قدرت را به دست آورد.
یکی از رهبران یهودی در این زمان، در برابر یزید می ایستد و می گوید: «خداوند خیرتان ندهد، دیروز پیامبرتان بوده و امروز پسر دخترش را می کشید؟» و عملا یزید را شماتت می کند و می گوید: «وای بر تو! میان من و داوود پیامبر سال ها فاصله است، اما یهودیان قوم من که می دانند من ار نسل داوود هستم به احترام داوود حرمت مرا نگه داشته و مرا تکریم می کنند و تو به کشتن و شهید کردن نسل پیامبر اسلام افتخار میکنی؟»
یزید با شنیدن این جملات در برابر جمع خشمگین می شود و دستور می دهد طنابی را دور گردن این رهبر یهودیان بیندازند و دائم آن را فشار می داده اند. اما وی به گفتار خود اصرار می ورزد و می گوید در آیین من این نکته آمده است که هر کسی نسل پیامبری را بکشد جایگاهش در دوزخ است و من از حرف خود بر نمیگردم.
یزید دستور می دهد طناب را چند لایه تر کنند، ضخیم تر کنند.
در نهایت از او می خواهند وصیتی بکند زیرا یزید دستور قتل او را داده است. به گفته کتاب راوندی، او سر مبارک امام حسین را می بوسد و می گوید: «در قاموس و سنت من، نسل بزرگان یک قوم قابل تکریم اند و انسان های مظلوم بر انسان های ظالم برتری دارند» و بر مظلومیت حسین شهادت می دهد و یزید در همان لحظه دستور قتل او را در انظار پیروان ادیان در آن کاخ صادر می کند.
یک نمونه از نگرش یهودیان را می توان در این واقعه دید.

شفقنا: آیا یهودیان در ایران در مراسم محرم و اربعین مشارکت می کنند؟
خاکشور: بارزترین نمونه همزیستی مسالمت آمیز ادیان زمانی است که مشاهده می کنید یهودیان در محرم و صفر پرچم سیاه امام حسین را بر سر در منزل یا محل کسب خود نصب می کنند و در دو ماه محرم و صفر، حتی اگر اعیاد دینی یهود با این ایام تلاقی کند، از شادی ها می کاهند، جشنی برگزار نمی کنند و همراه با جامعه اکثریت حرمت این دو ماه را نگه می دارند.
در همسایگی ما هر سال در محرم و صفر و نزدیکی اربعین روضه برگزار می شود و بارها شده من در این روضه ها شرکت کرده و پای صحبت های سخنران نشسته ام.
یک آرایشگاه زنانه از جامعه کلیمیان در اصفهان وجود دارد که هر سال در محرم و صفر پرچم «یا حسین (ع)» را بر سر در خود نصب می کند و حرمت گذاری محرم و صفر را به شکل نمادین زیبایی به تصویر می کشد.
این اتفاقات نشاندهنده این است که محرم فراتر از یک مراسم مذهبی در اسلام است و در اقوام و ادیان دیگر نیز به آن احترام گذاشته می شود.
در هیئت ثارالله تهران اقلیت های دینی نقش بسزایی دارند و در مراسم ها شرکت می کنند. همچنین از گذشتگان ما نقل شده که در محله جوباره اصفهان، یهودیان محله سبزه میدان اولین نفراتی بودند که در امور خیریه و ساخت و برپایی حسینیه و در کمک کردن مبالغ ساخت حسینیه پیش قدم می شدند.
شفقنا: آیا برگزاری آیین های مذهبی به شکل عزاداری محرم یا پیاده روی اربعین در سایر ادیان مرسوم است؟
خاکشور: در فرهنگ یهودیت آیین پیاده روی به این شکل در قدیم اجرا می شده است؛ روزی در تقویم یهود وجود دارد به نام ” نهم آو” که این روز به عنوان یادگار خرابی معبد اول و دوم است.
در این روز کلیمیان روزه ۲۵ ساعته می گیرند، روی زمین می نشینند و عبادت های خاصی را انجام می دهند. از یک هفته پیش از این روز برخی از خوراکی های شادی آور را مصرف نمی کنند و یک مراسم نمادین یادبود از آن آوارگی، سرگردانی و سختی هایی که در تاریخ پیاده شده را اجرا می کنند.
در قدیم رسم بوده که در این روز گروهی با پای برهنه و پیاده به مکان های زیارتی می رفتند و تلخی آن اتفاقات تاریخی را یادآوری می کردند و از خداوند آبادانی و ظهور منجی عالم بشریت را می خواستند.
این پیاده روی دسته جمعی برای یادآوری آن غم انجام می شود تا با یادآوری عوامل به وجود آمدن آن تلخی ها و آوارگی ها، انسان سعی کند آن اشتباهات را انجام ندهد و با اعمال حسنه و رفتار درست، سبب آبادانی شده، بیت المقدس آباد شده و وحدانیت اقوام در آن اتفاق بیفتد.
پیام محوری چنین مراسم هایی این است که انسان ها با دیدن و یاد آوری وقایع تلخ تاریخی، به خصوص در جایی که خون بی گناهان ریخته می شود، درس گرفته، از مظلوم دفاع کند، به ظالم باج ندهد و همچون حر آزاده باشد.
از جمله دیگر مراسم پیاده روی که در فرهنگ قدیم یهودیت اجرا می شد، در سه عید پسح (خروج بنی اسرائیل از مصر)، شاووعوت (جشن نزول تورات مقدس) و عید سوکا (جشن سایبان ها) اتفاق می افتاد که طی آن زائران که مجموعه ای از کشاورزان و باغداران بودند، در این سه عید محصولات کشاورزی نوبرانه و هدایای خیریه را جمع آوری کرده، به بیت المقدس برده و صرف امور خیریه می کردند، که شکل نمادینی از کار دسته جمعی و گروهی است.

شفقنا: پیام محوری مراسم هایی همچون عزاداری محرم و اربعین چیست؟
خاکشور: ییترو پدر زن حضرت موسی، بعد از سال ها بت پرستی با دیدن اعجاز خداوند به نبوت حضرت موسی لبیک گفته و بت پرستی و شرک را بعد از سال های سال که شیخ کائنان بت پرستان بوده، کنار گذاشته و به شریعت و وحدانیت می‌پیوندد وحتی ده فرمان خداوند در «پاراشایی» در قسمتی از تورات به نام این فرد ذکر شده است. این کسی است که در اوج قدرت و مقامی که در مصر داشته، به وحدانیت گرایش پیدا می کند و به یار و یاور حضرت موسی تبدیل می شود.
نفر دوم نیز حر ابن یزید ریاحی در واقعه کربلا است. او به درخواست ابن زیاد برای مبارزه با امام حسین فراخوانده می شود و زمانی که ماموریت خود را دریافت می کند، ندای علوی در گوشش زمزمه می شود که «ای حر مژده باد تو را بهشت» و این زمزمه موجب تحول در او می شود و اولین فردی است که در کربلا به میدان می رود و در نهایت در مبارزه علیه ظالمان به امام حسین شهید می شود.
تغییر شخصیت حر که نماد آزادگی است، شیوه بزرگان است که در عین قدرت و امتیاز، بدی را رها کرده و از خوبی پیروی می کنند. نقش کسانی همچون حر ابن یزید ریاحی و ییترو که از دنیا دل می کنند، ارزشمند است و امیدوارم روزی بتوانم بخشی از این وقایع را به تصویر کشیده یا نقش آنها را بازی کنم.

شفقنا: از نظر شما این مراسم ها چه ابعاد مردمی و اجتماعی دارد و چگونه می توان از آنها برای برقراری روابط بین ادیانی بهره برد؟
خاکشور: رهاورد اجتماعی و عمقی مراسم هایی همچون راهپیمایی اربعین، که متاسفانه امسال به دلیل شیوع ویروس کرونا برگزار نشد، اینست که برخی افراد در یک نقطه مشترک یک کار درست مشترک انجام می دهند.
  اشک هایی که در مظلومیت امام حسین ریخته می شود، زمانی که یک زن یهودی بر سردر آرایشگاه زنانه خود هر سال پرچم امام حسین را نصب می کند، زمانی که ارامنه و زرتشتیان در هیئت ثارالله تهران و سایر هیئت ها در برگزاری مراسم کمک می کنند، زمانی که یهودیان جوباره اصفهان در ساخت حسینیه ها پیش قدم می شوند، این وحدت نمایان است. در دو ماه محرم و صفر درک متقابل ادیان از یکدیگر و وحدت ادیان در برگزاری یک مراسم دینی و قومی به زیبایی دیده می شود.
نمونه بارز این وحدت ادیانی، رفتار مردم در مقابله با کرونا است. اینکه دقیقا همانند زمان جنگ تحمیلی که همه اقوام در دفاع از کشور پیش قدم شدند و شهید دادند، امروزه در بیمارستان ها کادر درمان از همه ادیان هستند؛ پزشکان یهودی، زرتشتی، ارمنی، مسلمان و کادر درمان متشکل از ادیان و اقوام متفاوت هستند که با وحدت کلمه زبانی و قلبی برای ریشه کن شدن این ویروس پیش قدم شده اند و امیدواریم روزی برسد که این ویروس ریشه کن شده و مراسم های دینی به شکل خوب گذشته برگزار شود و مراسم راهپیمایی اربعین نیز با شکوه تر از سال های گذشته در سال آینده برگزار شود.
در برزیل تصویر چند کودک با ماسک از اقوام و ادیان مختلف در یک بیلبورد شهری به تصویر کشیده که یهودی، مسیحی، مسلمان و از سایر ادیان هستند؛ به این امید که خداوند به امتیاز پاکی و خلوص دعای این کودکان این ویروس را از دنیای ما ریشه کن کند.

منبع: شفقنا