امام حسن عسکری(ع) می فرمایند: نشانه های مؤمن ، پنج چیز است: اقامه نمازِ پنجاه و یک رکعت، زیارت اربعین، انگشتر در دست راست کردن، سجده بر خاک و بلند گفتن بسم الله الرحمن الرحیم
یکی از مهم ترین محورهای حیاتی فرهنگ شیعه که همواره با این نشانه در طول تاریخ شناخته می شوند، زیارت اربعین است. چنان که امام حسن عسکری (صلوات الله علیه) در این زمینه می فرمایند: «عَلَامَاتُ الْمُؤْمِنِ خَمْسٌ صَلَاهُ الْخَمْسِینَ وَ زِیَارَهُ الْأَرْبَعِینَ وَ التَّخَتُّمُ فِی الْیَمِینِ وَ تَعْفِیرُ الْجَبِینِ وَ الْجَهْرُ بِبِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ[1] نشانه های مؤمن و شیعه، پنج چیز است: اقامه نمازِ پنجاه و یک رکعت، زیارت اربعین، انگشتر در دست راست کردن، سجده بر خاک و بلند گفتن بسم الله الرحمن الرحیم«.
با تأمل در فرازهایی از زیارت اربعین که دارای محتوایی ظریف با مضامینی عالی است، و امروزه می تواند بهترین و کاربردی ترین درس ها را برای ما داشته باشد، به راز اهمیت آن می توان پی برد:
الف: احیای فرهنگ سعادت طلبی و شهادت
مرگ اگر مرد است گو نزد من آی تا در آغوشش بگیرم تنگ تنگ
من از او جانی ستانم جاودان او ز من جسمی بگیرد رنگ رنگ [2]
نخستین نکته زیارت اربعین، یادآوری این واقعیت است که راه سید الشهداء (صلوات الله علیه) راه رسیدن به خوشبختی، رستگاری و سعادت جاودان است: «اللَّهُمَّ إِنِّی أَشْهَد أَنَّه … أَکْرَمْتَهُ بِالشَّهَادَهِ وَ حَبَوْتَهُ بِالسَّعَادَه [3] بارالها! گواهی می دهم که او را به وسیله شهادت گرامی داشتی و به او سعادت عطا فرمودی«.
در واقع روحیه شهادت طلبی، مقاومت آگاهانه و هوشمندانه و دوری از تن پروری و تعلقات زودگذر مادی است که به یک جامعه عزت می دهد و انسان را به درجات والای معنوی می رساند و پیروان راه سالار شهیدان(ع)، اگر در پاسداری از آرمان ها، ارزش ها و اهداف مقدس خویش شهادت را انتخاب کنند، بی گمان در دنیا و آخرت گرامی و کامیاب خواهند بود.
ب: هدف
مهم ترین بخش زیارت اربعین، بیانگر هدف بزرگ حرکت آن حضرت(ع) است: «وَ بَذَلَ مُهْجَتَهُ فِیکَ لِیَسْتَنْقِذَ عِبَادَکَ مِنَ الْجَهَالَهِ وَ حَیْرَهِ الضَّلَالَه [4] کسی که نهایت تلاش را در دعوت مردمان برای هدایت به کاربرد و برای آنان به هر نحو ممکن خیرخواهی کرد تا آن جا که در نهایت خون خویش و جان عزیزش را برای بیداری مردم از نادانی و گمراهی فدا کرد». در این فراز، هدف سیدالشهداء (صلوات الله علیه)، در سطحی بسیار فراتر از علل و عواملی معرفی می شود :
در زیارت اربعین، امام حسین (علیه السلام) به عنوان «منجی بشریت» معرفی شده است؛ چرا که تنها سخن از نجات مردم زمان خود یا امت اسلام نیست، بلکه سخن از بندگان خداست که شامل تمامی انسان ها، مسلمان و غیر مسلمان در تمامی اعصار می شود.
آری! هدایت انسان‌ها و نجات آن‌ها از گرداب جهل و فساد اخلاقی و دست آنان را گرفتن و در مسیر ترقی و کمال معنوی سوق دادن، یکی از فلسفه‌های وجودی معصومین (صلوات الله علیهم) می‌باشد.
امیر المومنین(صلوات الله علیه) در تشریح بعثت پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند: «فَهَدَاهُمْ بِهِ مِنَ الضَّلَالَهِ وَ أَنْقَذَهُمْ بِمَکَانِهِ مِنَ الْجَهَالَه [5] پس خدای سبحان، مردم را به وسیله آن حضرت(ع)، از گمراهی نجات داد و هدایت کرد، و از جهالت رهایی بخشید«.
در همین زمینه امام صادق (علیه السلام) در تفسیر آیه شریفه «وَ عَلاماتٍ وَ بِالنَّجْمِ هُمْ یَهْتَدُون [نحل/16] و (نیز) علاماتى قرار داد و آن‌ها بوسیله ستارگان هدایت مى شوند»، می فرمایند: «النَّجْمُ رَسُولُ اللَّه، وَ الْعَلَامَاتُ هُمُ الْأَئِمَّهُ [6] ستاره، رسول خدا و علامات همان ائمه (صلوات الله علیه) هستند«.
خون مبارک سید الشهداء (صلوات الله علیه) بر روی زمین ریخت تا انسانیت را از جهل برهاند و آنان را به افرادی آگاه و هوشیار تبدیل کند. جهالتی که در زمان آن حضرت(ع) بر دو پایه «شهوت» و «غضب» استوار بود و امروزه نیز شاهد همان جهالت، منتها به شکل مدرنش و بر پایه همان دو عنصر هستیم.
بزرگداشت قیام حسینی در قالب مجالس روضه، عزاداری و پیاده روی اربعین دقیقا برای زدودن این رذیلت های اخلاقی است؛ برای این است که جهل و حقارت بشر را از بین ببرد .
ج: خصوصیات قاتلین کربلا
در فرازهایی از زیارت اربعین علل و عوامل انسان شناسانه کشته شدن سالار شهیدان(ع) تبیین می شود و توضیح داده می شود که مردم در اثر کدام یکی از رذایل اخلاقی، دست به این جنایت بزرگ زدند.
از نگاه این زیارت، کسانی که امام و رهبر خود را کشتند، عبارت بودند از: دنیا طلبان، آخرت فروشان، هوا پرستان و پیروان حاکمان نفاق پیشه:
»وَ قَدْ تَوَازَرَ عَلَیْهِ مَنْ غَرَّتْهُ الدُّنْیَا وَ بَاعَ حَظَّهُ بِالْأَرْذَلِ الْأَدْنَى وَ شَرَى آخِرَتَهُ بِالثَّمَنِ الْأَوْکَسِ وَ تَغَطْرَسَ وَ تَرَدَّى فِی هَوَاهُ وَ أَسْخَطَ نَبِیَّکَ وَ أَطَاعَ مِنْ عِبَادِکَ أَهْلَ الشِّقَاقِ وَ النِّفَاق [7] کسانی که دنیا مغرورشان کرد، و بهره واقعی خود را به فرومایه تر و پست تر چیز فروختند، و آخرتشان را به کمترین بها به گردونه فروش گذاشتند، تکبّر کردند و خود را در دامن هوای نفس انداختند، تو را و پیامبرت را به خشم آوردند، و اطاعت کردند از میان بندگانت، اهل شکاف افکنی و نفاق بودند«.
بنابراین، در زیارت اریعین به سعادت طلبی، نجات انسان ها از جهالت به عنوان هدف قیام امام(ع) و همچنین به عواملی مانند دنیاطلبی، فروختن آخرت، تبعیت از هوای نفس و حاکمان منافق به عنوان خصوصیات جنایت کاران حادثه عاشورا اشاره می شود.
پی نوشت: ها
[1]. شیخ حر عاملى، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، ج14، ص 478، ناشر: مؤسسه آل البیت(علیهم السلام)، مکان چاپ: قم، 1409 ق.
[2]. دیوان شمس، مولوی غزلیات، غزل شماره 1326.
[3]. طوسى، محمد بن الحسن، تهذیب الأحکام (تحقیق خرسان)، ج6، ص113، ناشر: دار الکتب الإسلامیه، مکان چاپ: تهران، 1407 ق.
[4]. همان.
