خدا خواهان کار آسان است نه کارهاى پر تکلف. همچنان که براى بندگانش آسان را خواسته...
امام سجاد(علیه السلام) مى فرماید: وَ أَمَّا حَقُّ الْهَدْیِ فَأَنْ تُخْلِصَ بِهَا الْاِرَادَهَ اِلَى رَبِّکَ وَ التَّعَرُّضَ لِرَحْمَتِهِ وَ قَبُولِهِ وَ لاَ تُرِیدَ عُیُونَ النَّاظِرِینَ دُونَهُ فَاِذَا کُنْتَ کَذَلِکَ لَمْ تَکُنْ مُتَکَلِّفاً وَ لاَ مُتَصَنِّعاً وَ کُنْتَ اِنَّمَا تَقْصِدُ اِلَى اللَّهِ وَ اعْلَمْ أَنَّ اللَّهَ یُرَادُ بِالْیَسِیرِ وَ لَا یُرَادُ بِالْعَسِیرِ کَمَا أَرَادَ بِخَلْقِهِ التَیْسِیرَ وَ لَمْ یُرِدْ بِهِمُ التَّعْسِیرَ وَ کَذَلِکَ التَّذَلُّلُ أَوْلَى بِکَ مِنَ التَّدَهْقُنِ لأَنَّ الْکُلْفَهَ وَ الْمَئُونَهَ فِی الْمُتَدَهْقِنِینَ فَأَمَّا التَّذَلُّلُ وَ التَّمَسْکُنُ فَلاَ کُلْفَهَ فِیهِمَا وَ لاَ مَئُونَهَ عَلَیْهِمَا لاَِنَّهُمَا الْخِلْقَهُ وَ هُمَا مَوْجُودَانِ فِی الطَّبِیعَهِ وَ لا قُوَّهَ اِلاَّ بِاللَّهِ.
«حق قربانى آن است که آن را تنها براى پروردگارت بخواهى و پذیرش آن را از خدا بطلبى و براى جلب نظر دیگران نباشد اگر چنین کنى در این صورت سخت گیر و ظاهرساز نبوده اى و جلب رضاى خدا را خواسته اى. خدا خواهان کار آسان است نه کارهاى پر تکلف. همچنان که براى بندگانش آسان را خواسته نه مشکل را. فروتنى نیکوتر از ریاست مآبى است، زیرا در ریاست مآبى، زحمت اضافى و اسرافکارى است، ولى در فروتنى و درویش مآبى، زحمت و اسرافکارى نیست و این دو، (کار پیراسته از زحمت و خرج فراوان) سرشت آدمى است».
آیت الله سبحانی در اثر جدید خود با عنوان شرح رساله حقوق سیدالساجدین به شرح چهاردهمین حق از منظر این امام همام پرداخته و مرقوم می دارند: «امام در این جا در شیوه قربانى کردن که یکى از اعمال زائران خانه خداست، سخن مى گوید آنگاه زائران در روز دهم، چون به منى برسند.
نخست، جمره عقبه را رمى مى کنند. تو گویى با پرتاب هفت سنگ ریزه دورى شیطان را از روح و روان خود مجسم مى سازند.تا خانه دل، خانه شیطان نباشد، بلکه خانه فرشته باشد که «دیو چو بیرون رود، فرشته درآید»، خلاصه پرتاب سنگریزه ها به نمایش گذاردن این رمى واقعى است.
آنگاه عمل دوم، قربانى در منى است. اوّلاً این عمل، یک عمل عبادى است، باید براى خدا انجام گیرد، هر چند فقیران و نیازمندان از آن بهره مند شوند.
امام مى فرماید: این قربانى باید براى خدا باشد و هدف از آن به دست آوردن لطف و رحمت خدا باشد و هرگز براى خودنمایى در برابر این و آن نباشد.
امّا هدف از قربانى چیست؟ نخست این است که با این عمل، اخلاص ابراهیم را به نمایش مى گذاریم، زیرا او حاضر شد براى فرمان خدا، فرزند خویش را قربانى کند، چون در عالم رؤیا به او امر شد که چنین کارى را انجام دهد. او هم موضوع را با فرزندش در میان نهاد، فرزند فرمانبردار، چنین گفت: (یَا أَبَتِ افْعَلْ مَا تُؤْمَرُ سَتَجِدُنی إِنْ شَاءَ اللهُ مِنَ الصَّابِرِین)([۱])، «پدرم به آنچه که امر شده اى انجام ده، مرا به خواست خدا ـ از بردباران مى یابى».
اوّلاً: ما با قربانى کردن، اخلاص و تسلیم قهرمان توحید را به نمایش مى گذاریم، و ازاین طریق به خود و دیگران یاد مى دهیم که در برابر اوامر الهى باید تسلیم باشیم، (فَلاَ وَرَبِّکَ لاَ یُؤْمِنُونَ حَتَّى یُحَکِّمُوکَ فِی مَا شَجَرَ بَیْنَهُمْ ثُمَّ لاَ یَجِدُوا فِی أَنْفُسِهِمْ حَرَجًا مِمَّا قَضَیْتَ وَیُسَلِّمُوا تَسْلِیماً)([۲])، «به پروردگارت سوگند که آنها مؤمن نخواهند بود، مگر این که در اختلافات خود، تو را به داورى طلبند; و سپس از داورى تو، در دل خود احساس ناراحتى نکنند; و کاملاً تسلیم باشند».
در آیه دیگر مى فرماید:(وَمَا کَانَ لِمُؤْمِن وَلاَ مُؤْمِنَه إِذَا قَضَى اللهُ وَرَسُولُهُ أَمْرًا أَنْ یَکُونَ لَهُمُ الْخِیَرَهُ)([۳])، «هیچ مرد و زن با ایمانى حق ندارد هنگامى که خدا و پیامبرش امرى را لازم بدانند، اختیارى(در برابر فرمان خدا) داشته باشد».
ثانیاً: منطقه مکه و عشائر اطراف آن، نیازمندان فراوانى دارند. آنها باید از این گوشتها بهره بگیرند.(وَأَطْعِمُوا الْقَانِعَ وَالْمُعْتَرَّ)([۴])، «و مستمندان قانع و فقیران را نیز از آن اطعام کنید».
با توجه به این مقدمه و شرح گفتار سیدالساجدین(علیه السلام) مى پردازیم:
«هدى» در لغت عرب به معناى قربانى است و مقصود از آن، قربانى در مکّه است و گاهى به آن «أُضحیّه» مى گویند، امام درباره آن مطالب زیر را یادآور مى شود:
- و أما حق الهدی فأن تخلص بها الإراده إلى ربک و التعرض لرحمته و قبوله.
هدف تو از آن باید اخلاص و کار براى خدا باشد، تا رحمت او را به خود جلب کنى.
- و لا ترید عیون الناظرین دونه.
به هنگام قربانى نظرت این نباشد که دیگران به کار شما بنگرند.
- فإذا کنت کذلک لم تکن متکلّفاً ولا متصنعاً وکنت إنّما تقصد إلى الله واعلم أنّ الله یراد بالیسیر ولا یراد بالعسیر .
در این صورت از ظاهرسازى دور بودى و بدان که جلب رضایت خدا با کارهاى آسان است، نه با کارهاى مشکل. و خدا همیشه خواهان عمل هاى بى تکلف است، همچنان که براى بندگانش تکالیف آسان را قرار داده است. یعنى در انجام وظیفه هدى، فروتنى را پیشه خود کند، از ریاست مآبى بپرهیزد.
- وکذلک التذلل أولى بک من التدهقن: فروتنى نیکوتر از ریاست طلبى است.
اگر انسان تاریخ مذاهب هندى ها و مصرى ها را بخواند، متوجه مى شود که چقدر اسلام مقام انسان و زن را بالا برده است. گفته مى شود مصرى ها در مقابل رود نیل در ماه معینى از هر سال دختر بکرى را پس از آن که به بهترین شکل، آرایش مى کردند، در نهرى که در آن عبادت مى نمودند، غرق مى نمودند تا با این عمل به خدایان خود تقرّب پیدا کنند. این عبادت زشت در مصر ادامه داشت، سپس پس از ورود اسلام به منطقه ممنوع گشت. صاحب شرح رساله الحقوق این مطلب را از کتاب «حکمه التشریع و فلسفته، نوشته استاد احمد جرجانى یکى از علماى الأزهر است نقل مى کند.([۵])
با پایان حق چهاردهم حقوقى که انسان بر خورد بر اعضا و افعال خویشتن دارد به پایان مى رسد، از این به بعد حقوق حاکمان عادل و دادگر بیان مى شود.
[۱]. صافات:۱۰۲.
[۲]. نساء:۶۵.
[۳]. احزاب:۳۶.
[۴]. حج:۳۶.
[۵]. به شرح رساله الحقوق قبانچى، ج۱، ص ۳۶۵ مراجعه شود.
منبع: شفقنا
