«مفاهیم کلیدی در گفتمان بینامذهبی» عنوان پروژه‌ای در دانشگاه ارلانگن_نورنبرگ است. محققان این پروژه به دنبال تعریف مفاهیم مشخص و کلیدی در سه دین مسیحیت، یهودیت و اسلام هستند و می‌خواهند از این راه، به ایجاد همزیستی مسالمت‌آمیز در جامعه آلمان کمک کنند.
پروفسور جورج تامر، مدیر این پروژه و استاد علوم اسلامی در دانشگاه ارلانگن، معتقد است که شناخت تفاوتها و شباهت‌های ادیان توحیدی، به حل اختلافات در جامعه آلمان کمک می‌کند. او در این زمینه با سایت قنطره گفت‌وگویی انجام داده است که در ادامه می‌خوانید:
برنامه شما در پروژه «مفاهیم کلیدی در گفتمان مذهبی» چیست؟
ما لیستی از مفاهیم کلیدی که در ادیان یهودیت، مسیحیت و اسلام وجود دارد، تهیه کرده‌ایم. این اصطلاحات در جلساتی با حضور محققان و کارشناسان هر سه دین، به بحث گذاشته شده و قرار است به زبانی ساده منتشر شود تا برای همه قابل درک باشد. بخش اول این اصطلاحات در سال ۲۰۱۹ منتشر خواهد شد. برای این کار، برنامه مشخصی وجود دارد.
در حال حاضر بر روی چه موضوعاتی کار می‌کنید؟
تا پایان سال جاری، ما جلساتی را برای بررسی مفاهیم “زمان” و “تاریخ” برگزار می‌کنیم و در سال ۲۰۱۹ نیز درباره مفاهیم “جنسیت”، “بدن”، “روح”، “خشونت” و ” نظریه جنگ مشروع ” بحث خواهیم کرد. همچنین پیش از این نیز، درباره موضوعاتی مانند آزادی از دیدگاه یهودیت، مسیحیت و اسلام بحث کرده‌ایم و نتایج جلسات مربوط به آن، ثبت شده است.
نتایج کار چگونه منتشر می شود؟
خلاصه هر ۹ جلسه در وبسایتی به زبان‌های آلمانی، انگلیسی و عربی منتشر می‌شود. در کانال یوتیوب گروه نیز توضیح مختصری به ویژه به زبان عربی وجود دارد. بدین ترتیب نتایج کار ما برای کسانی که به زبان آلمانی مسلط نیستند و همچنین برای پناهندگان نیز مفید خواهد بود. علاوه بر این، ما در فیس‌بوک و توییتر نیز صفحه داریم و اطلاعاتی را منتشر می‌کنیم.
چرا چنین ایده‌ای را برای تحقیق انتخاب کرده‌اید؟
براساس تجربیاتی که در این سال‌ها به دست آورده‌ام، به این نتیجه رسیدم که این موضوع مهم است. تجربه نشان می‌دهد که پیروان ادیان مختلف درحالی در بحث‌های بینامذهبی از مفاهیم مشترک استفاده می‌کنند که اغلب درک متفاوتی از مفاهیم دارند. من سال‌ها در این زمینه فعالیت کرده‌ام، اما هنوز بسیاری از مفاهیم برایم نامشخص است. به طور مثال وقتی مسلمانان، یهودیان و مسیحیان از مفاهیم خانواده، جنسیت، وحی، دولت، جامعه یا آزادی سخن می‌گویند، ممکن است تعریف متفاوتی از این مفاهیم داشته باشند.
این پروژه چه دستاورد جدیدی خواهد داشت؟
ما در پروژه جدید، اصطلاحات را در ادیان مختلف به صورت جداگانه بررسی نمی‌کنیم، بلکه آنها را به صورت همزمان در هر سه دین مورد بررسی قرار می‌دهیم. پژوهشگران در این پروژه درباره موضوعات مختلف با هم بحث می‌کنند و علاوه بر تجزیه و تحلیل علمی، با مفاهیم ادیان مختلف آشنا می‌شوند و این مسئله باعث ایجاد ارتباط میان آنها می‌شود. به عنوان مثال، وقتی کارشناسان الهیات مسیحی در این پروژه درباره موضوع وحی تحقیق می‌کنند، این موضوع را تنها از منظر مسیحیت مورد بررسی قرار نمی‌دهند، بلکه معنای آن را از نظر یهودیان و مسلمانان نیز بررسی می‌کنند. همین امر در مورد محققان یهودی و مسلمان نیز صادق است. به طور کلی تحقیقات بینامذهبی اهمیت زیادی دارد. برای اینکه اهمیت مطالعات و تحقیقات بینامذهبی را به شما نشان دهم، بهتر است مثالی بزنم؛« منابع نشان می‌دهند که اندیشه‌های یهودی در قرون وسطا در منطقه فرهنگی تحت تاثیر اسلام گسترش زیادی داشته است.» این مثال به خوبی نشان می‌دهد که مطالعات بینامذهبی تا چه اندازه اهمیت دارد.
یعنی این تحقیقات نشان می‌دهد که ادیان بیش از آنچه که ما فکر می‌کنیم با هم مرتبط هستند؟
این سوال جواب مشخصی ندارد. از یک سو ادیان بیش از آنچه ما فکر می‌کنیم، به هم مرتبط هستند. از سوی دیگر تفاوت‌های زیادی دارند که برای بسیاری ناشناخته است. در گفت‌وگوهای میان پیروان ادیان، ممکن است این تصور به‌وجود آید که بیش از آنچه انتظار داریم، ادیان به هم نزدیک هستند. در عین‌حال، این تصور می‌تواند درست نباشد. به همین دلیل، ما در این پروژه نمی‌خواهیم که تنها شباهت‌ها را کشف کنیم، بلکه می‌خواهیم تفاوتها را نیز نشان دهیم. این کار کمک می‌کند تا تفاوت‌های یکدیگر را بهتر بپذیریم و این بهترین روش برای شناخت یکدیگر است.
پس هدف این است که تفاوتها را مشخص کنید؟
هدف پروژه تنها تعیین تفاوتها هم نیست، بلکه ما می‌خواهیم از طریق شناسایی شباهت‌ها و تفاوتها، یکدیگر را بهتر بشناسیم. افراد به عنوان یک مسیحی، مسلمان، یهودی یا فردی بی‌دین، باید بدانند که دیگران به لحاظ مذهبی چه اعتقادی دارند و تفاوتها را بشناسند. ما نمی‌خواهیم که نسبت به یکدیگر بی‌تفاوت باشیم. بلکه هدف پروژه افزایش آستانه تحمل افراد است، این بدان معناست که یکدیگر را بهتر بشناسیم و تفاوت‌های همدیگر را بپذیریم. شعار این پروژه براساس یکی از سخنان حکمت‌آمیز اعراب انتخاب شده که می‌گوید؛ انسان، دشمن چیزى است که نسبت به آن آگاهی ندارد.
روند گفت‌وگوهای بینامذهبی را چطور می‌بینید؟
امروزه نسبت به دهه‌های گذشته، ارتباط میان پیروان ادیان مختلف بیشتر شده است. انجمن‌ها و گروه‌های متعددی برای بحث به‌وجود آمده‌اند و جلسات مختلفی توسط نمایندگان کلیساها و یا گروه‌های مذهبی برگزار می‌شوند، برای مثال در ارلانگن دانشجویان یهودی، مسیحی و مسلمان گروهی به نام کافه ابراهیم راه انداخته‌اند. این گروه در حال حاضر در شهرهای دیگر نیز فعالیت می‌کند. بنیادها و برخی از گروه‌های سیاسی نیز از این گفت‌وگوها حمایت می‌کنند. با این حال، این بحث‌ها زمانی در مرکز توجه قرار می‌گیرند که پیروان ادیان مختلف در مراسم مذهبی خود مانند ماه مبارک رمضان و یا کریسمس با یکدیگر درباره امور دینی صحبت کنند.
این تلاش‌ها کافی است؟
قطعا در این زمینه کارهای بیشتری انجام شده است. البته من باید این نکته را هم بگویم که ما قصد نداریم، گروهی برای گفت‌وگوی بینامذهبی ایجاد کنیم. ما پژوهشگرانی هستیم که یکسری تحقیقات اولیه در زمینه گفت‌وگوی میان ادیان، انجام می‌دهیم. ما این تحقیقات را برای مبارزه با رادیکالیزه‌شدن جامعه، مقابله با افزایش تعصبات مذهبی و همچنین انسجام اجتماعی انجام می‌دهیم. در پروژه ما، علم در خدمت جامعه است.
تجربه نشان می‌دهد که پیشداوری‌های زیادی درباره اسلام وجود دارد که باعث غلیان احساسات در جامعه می‌شود. چگونه در چنین شرایطی انتظار داریم، گفت‌وگو بینامذهبی انجام شود؟
اتفاقا من چندین‌بار با این مسئله برخورد داشته‌ام. این شرایط نشان می‌دهد که چقدر کار ما مهم است. چرا که انتشار اطلاعات درست درباره اسلام به طور قابل ملاحظه‌ای به کاهش ترس و از بین‌رفتن تعصبات در جامعه آلمان کمک می‌کند. البته طبیعی است که چنین ترسی در جامعه وجود داشته باشد. اسلام در آلمان نسبت به سایر ادیان قدمت کمتری دارد. از زمانی که مسلمانان در آلمان فعال‌تر شده‌اند، تنش‌ها و سوالات بیشتری در جامعه ایجاد شده است. پس از آنکه چندین حمله تروریستی به نام اسلام در اروپا صورت گرفت، ترس از مسلمانان در جامعه آلمان افزایش یافته، همچنین هجوم پناهندگان به این کشور نیز باعث تشدید نگرانی‌ها شده است. هدف ما، مقابله با افراط‌گرایان همه گروه‌ها است.
فکر نمی‌کنید خطر سوبرداشت و سو استفاده از این گفت‌وگوها هم وجود دارد؟
اگر افراد تعصبات خود را کنار نگذارند و سعی کنند دیوارهای جدیدی دور خود بکشند، این خطر وجود دارد. این افراد برای رسیدن به درک متقابل در گفت‌وگوها شرکت نمی‌کنند، بلکه سعی می‌کنند تا نشان دهند که ادیان چقدر از یکدیگر فاصله دارند. اما از نظر من، تحقیقات علمی می‌تواند سهم سازنده‌ای در این بحث‌ها داشته باشد. ما سعی می‌کنیم از طریق تحقیقات اصولی، اطلاعات مورد نیاز خود را به دست آوریم. این یافته‌های علمی قطعا ارتباطی با تفکرات ایدئولوژیک و منافع سیاسی افراد ندارد.
آیا گفت‌وگوی بنیامذهبی در یک جامعه سکولار اهمیت دارد؟
اکثر مردم در جوامع سکولار اروپایی هنوز براساس ارزش‌های مسیحی زندگی می‌کنند. حتی مطالعات انسانی بر مبنای اندیشه‌های توحیدی بنا شده است. بنابراین گفتمان بینامذهبی در جامعه اروپا بی‌معنی نیست. ما از طریق پروژه مفاهیم کلیدی در گفتمان بینامذهبی می‌خواهیم به ایجاد همزیستی صلح‌آمیز در جامعه آلمان کمک کنیم.
چطور این همزیستی ایجاد می‌شود؟
ما باید تحقیقاتمان را درباره مفاهیم کلیدی در ادیان مختلف کامل کنیم. شناخت این مفاهیم به ما کمک می‌کنند تا ارزش‌های ادیان مختلف را به رسمیت بشناسیم. این آگاهی حتی در جامعه سکولار نیز مفید است و می‌تواند اعتماد و آگاهی را در میان شهروندان جامعه افزایش دهد. شناخت و درک پیروان ادیان از یکدیگر می‌تواند به حل اختلافات جامعه آلمان کمک کند.
بنابراین مهم است که افراد با سنت‌های آلمان نیز آشنا شوند.
دقیقا، این یکی دیگر از دلایلی است که نشان می‌دهد پروژه ما تا چه اندازه اهمیت دارد. از سوی دیگر، ادغام مهاجران مسلمان، چالش بزرگی برای جامعه آلمان است. بسیاری از آنها با پیشداوری و نظرات منفی نسبت به یهودیان و مسیحیان به آلمان آمده‌اند. این پیشداوری‌ها به دلایل تاریخی ایجاد شده‌اند. در شرایط کنونی ارائه بینش صحیح درباره ادیان مختلف، مسئولیت اجتماعی مهمی است و ما در پروژه خود قصد داریم با این کار، به ادغام مهاجران نیز کمک کنیم.
منبع: شفقنا
