از جمله امورى که در روایات اسلامى موجب وسعت و فزونى روزى شمرده شده امور زیر است:
صله رحم، نظافت خانه و ظروف و بدن، مواسات با برادران مسلمان، صبح زود به دنبال کسب و کار رفتن، شکرنعمت، ترک حرص، پرهیز از قسم دروغ، استغفارو توبه از گناهان، حسن نیّت در کارها، نیکى نسبت به همسایگان و توجّه به خدا...
حضرت آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی به پرسشی درباره رزق و روزی پاسخ گفته است.
متن پرسش مطرح شده وپاسخ این مرجع تقلید شیعیان بدین شرح است:
س:آیا انسان در تنگی و وسعت رزق و روزی خویش نقشی دارد؟
پاسخ اجمالی:
اگرچه در آیات قرآن گفته شده که خداوند روزی مردم را گسترده یا تنگ می کند؛ اما باید توجه داشت این مشیت الهی تابع حکمت است نه بی حساب و کتاب.
یکی از این حکمتهای مورد اشاره قرآن این است که هرچه کوشش و فداکاری شخص بیشتر باشد روزی اش نیز گسترده تر می گردد و هر کسی که تقوا پیشه کند کارهایش گشایش می یابد و روزی اش تأمین می گردد.
روایات نیز فقر را معلول ناتوانی و تنبلی دانسته و عواملی چون خوش زبانی و اخلاق نیک و صله رحم و سحرخیزی و شکر و توجه به خدا را سبب گشایش روزی می داند.
پاسخ تفصیلی:
در آیات قرآن آمده است که خداوند روزى را براى هرکس بخواهد گسترده و براى هرکس بخواهد تنگ مى کند. این تعبیر که در آیات فراوانى تکرار شده ممکن است این توهّم را ایجاد کند که روزى به کلّى از دست انسان خارج است؛ بنابراین اگر گروهى متنعّم و گروه دیگر محروم اند همه آنها خواست خدااست و کارى از ما ساخته نیست! و این مى تواند دستآویز مناسبى براى کسانى که اصل مذهب را زیر سوال مى برند و آن را مولود حرکت ها و طرح هاى استعمارى مى پندارند! باشد.
ولى اگر در همان آیات و روایات دقت کنیم و در عوامل تنگى و گستردگى روزى بیندیشیم، تفسیرآن آیات و اسرار این روایات کاملا روشن و سمپاشى ها برچیده مى شود و نکات مهمّى از آنها به دست مى آید که بسیار ارزنده است. کرارآ گفته ایم تعبیر به «مشیّت الهى» مفهوم اش اراده بى حساب و کتاب نیست؛ بلکه اراده اى است آمیخته با حکمت، و حکمتخدا ایجاب مى کند که هرکس تلاش و کوشش و اخلاص و فداکارى بیشترى داشته باشد روزى اش را گسترده تر گرداند:
«وَ اَنْ لَیْسَ للاِنْسانِ اِلّا ما سَعى»(۱)؛ (و این که براى انسان چیزى جز [حاصل] سعى و کوشش او نیست)،
«وَ کُلُّ نَفْسٍ بِما کَسَبَتْ رَهِیْنَهٌ»(۲)؛ ([آرى] هرکس در گرو اعمال خویش است). سپس می فرماید: (و هر کس تقواى الهى پیشه کند، خداوند راه نجاتى براى او فراهم مى کند)؛ «وَ مَنْ یَتّقِ اللهیَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجآ وَ یَرزُقْهُ مِنْ حَیْثُ لا یَحْتَسِبُ».(۳)
تقوا موجب حاکمیت عدالت اجتماعى و عدالت اجتماعى سبب گسترش روزى ها است؛ همچنین سعى و کوشش، زمینه ساز شکوفایى اقتصادى و عامل وسعت روزى است. بنابراین تعلیمات فوق با توجّه به ریشه هاى آنها نه تنها عامل سکون و ترک تلاش نیست؛ بلکه از عوامل موثر آن محسوب مى شود.
شاهد این سخن حدیث لطیفى است که از على(علیه السلام) نقل شده؛ آنجا که فرمود: «انَّ اْلاَشْیاءَ لَمّا ازْدَوَجَتْ اِزْدَوَجَ الْکَسَلُ وَ الْعَجْزُ فَنَتَجا بِیْنَهُما اَلْفَقْرَ»(۴)؛ (هنگامى که [در آغاز کار] موجودات جهان با هم ازدواج کردند تنبلى و ناتوانى با هم عقد زوجیت بستند؛ فرزندى از آنها متولّد شد به نام فقر!). آرى فقر و تنگدستى یک ملّت نتیجه مستقیم ضعف ها و تنبلى هاى آنها است؛ و حکمت خداوند ایجاب مى کند که روزى را بر چنین کسانى تنگ کند. دقت در عوامل تنگى و وسعت روزى در روایات اسلامى شاهد گویاى دیگرى براى گفتار بالا است.
از جمله امورى که در روایات اسلامى موجب وسعت و فزونى روزى شمرده شده امور زیر است:
صله رحم، نظافت خانه و ظروف و بدن، مواسات با برادران مسلمان، صبح زود به دنبال کسب و کار رفتن، شکرنعمت، ترک حرص، پرهیز از قسم دروغ، استغفارو توبه از گناهان، حسن نیّت در کارها، نیکى نسبت به همسایگان و سرانجام توجّه به خدا.(۵)
تاثیر هریک از این امور در سالم سازى جامعه و پیشبرد اهداف اقتصادى و فزونى ارزاق روشن است.
در حدیثى از پیغمبر اکرم(صلوات الله علیه) مى خوانیم: «طِیْبُ الْکَلامِ یَزِیْدُ فى اَلارْزاقِ»(۶)؛ (خوش زبانى روزى را زیاد مى کند).
در حدیث دیگرى از امیرمومنان على(علیه السلام) آمده است: «فِى سَعَهِ الاَخْلاقِ کُنُوزُ الارزاقِ»(۷)؛ (گنج هاى روزى در اخلاق خوب و گسترده نهفته شده است).
در حدیث دیگرى از امام صادق(علیه السلام) آمده است: «کَثَرْهُ السُحْتِ یَمْحَقُ الرِّزْقَ»(۸)؛ (کثرت حرام روزى را نابود مى کند!).(۹)
پی نوشت:
(۱). قرآن کریم، سوره نجم، آیه ۳۹.
(۲). همان، سوره مدثّر، آیه ۳۸.
(۳). همان، سوره طلاق، آیه ۲.
(۴). الکافی( ط- الإسلامیه)، کلینى، محمد بن یعقوب، محقق / مصحح: غفارى على اکبر و آخوندى، محمد، دار الکتب الإسلامیه، تهران، ۱۴۰۷ ق، ج ۵، ۸۶.
(۵). بحار الانوار الجامعه لدرر أخبار الأئمه الأطهار، مجلسى محمد باقر بن محمد تقى، انتشارات دارالکتب الاسلامیه، تهران، ۱۳۶۲ هـ ش، ج ۷۳، ص ۳۱۴، باب ۶۰ «مایورث الفقر و الغنى»؛ سفینه البحار، ج ۱، ص ۵۱۹ و ۵۲۰.
(۶). بحار النوار، ج ۷۳، ص ۳۱۸.
(۷). بحار النوار، همان، ج ۷۴، ص ۲۸۷، باب ۱۴ «خطب امیرالمومنین صلوات الله علیه المعروفه».
(۸). بحارالانوار، ج ۷۵، ص ۲۵۶، باب ۲۳ «مواعظ الصادق جعفر بن محمد ع و وصایاه و حکمه».
(۹). پیام قرآن، مکارم شیرازی، ناصر، انتشارات دارالکتب الاسلامیه، تهران، چاپ نهم، ۱۳۸۶ هـ ش، ج ۲، ص ۳۵۸.
منبع: شفقنا
