اخلاقش از همه پاکان، پاکتر و باران جود و سخایش از همه بادوام تر بود...

امام علی(علیه السلام) در خطبه ۱۰۵ «نهج البلاغه»، اشاره به نعمت پرفیض ظهور پیامبر اسلام(صلى الله علیه و آله) کرده و او را به اوصاف برجسته اش مى ستاید. مى فرماید: (… در کودکى شایسته ترین مخلوق و در بزرگسالى نجیب ترین و شایسته ترین آنان بود. اخلاقش از همه پاکان، پاکتر و باران جود و سخایش از همه بادوام تر بود)؛ «…. خَیْرَ البَرِیَّهِ طِفْلاً، وَ أَنْجَبَهَا کَهْلاً(۱)، وَ أَطْهَرَ الْمُطَهَّرِینَ شِیمَهً(۲)، وَ أَجْوَدَ الْمُسْتَمْطَرِینَ دِیمَهً(۳)».

در این فراز از خطبه، ابتدا سخن از دوران طفولیّت آن بزرگوار است، که حتّى در آن زمان از نظر ظاهر و باطن ممتاز بود؛ به گونه اى که طبق نقل کتاب «مناقب» ابن شهر آشوب، ابن عباس مى گوید: «پیامبر اکرم(صلى الله علیه و آله) در آن زمان با کودکان [هم سنّ و سال خود] دوستى و رفاقت داشت. آنها از روى نادانى گاه آلوده به سرقت چیزى مى شدند؛ ولى آن حضرت هرگز دست به سوى اموال مردم دراز نمى کرد؛ آنها از نظر ظاهر گاه آلوده بودند، ولى آن حضرت همواره پاک و تمیز بود».(۴) باز در همان کتاب آمده است که: «گاهى براى «عبدالمطّلب» در سایه کعبه فرشى مى گستراندند و هیچکس به احترام او بر آن فرش نمى نشست؛ فرزندانش در اطراف فرش مى نشستند، تا او خارج شود؛ ولى پیامبر اکرم(صلى الله علیه و آله) در همان زمان مى آمد و روى فرش «عبدالمطّلب» مى نشست! عموهایش مى خواستند او را دور کنند؛ «عبدالمطلب» مى گفت: فرزندم را رها کنید! «فَوَ اللهِ إِنَّ لَهُ لَشَأْناً عَظِیماً»؛ (به خدا سوگند! او مقام والایى دارد)».(۵)

و نیز از «ابوطالب» در مورد خُلق و خُوى پیامبر(ص) در زمان طفولیّت و نوجوانى این دو بیت نقل شده است. مى گوید:
وَ لَقَدْ عَهَدْتُکَ صَادِقاً *** فِى الْقَوْلِ لاَ تَتَزَیَّدُ
مَازِلْتَ تَنْطِقُ بِالصَّوَابِ *** وَ أَنْتَ طِفْلٌ أَمْرَدُ
(من همواره تو را راستگو دیدم که سخنى به گزاف نمى گویى. تو همواره سخن به صواب مى گفتى؛ در حالى که هنوز در سنّ نوجوانى بودى).(۶)

و از عجایب اینکه در حالات شیرخوارگى پیامبر(صلى الله علیه و آله) نوشته اند: «هنگامى که او را به دایه اش «حلیمه» سپردند، او تنها از پستان راست وى شیر مى نوشید و اصلاً تمایلى به پستان چپ نشان نمى داد! گویى مى خواست عدالت را رعایت کند و سهم فرزند «حلیمه» را نیز در نظر بگیرد».(۷)

و در ادامه، حضرت علی(علیه السلام) اشاره به نجابت و کرامت پیامبر(صلى الله علیه و آله) در بزرگسالى مى کند؛ چیزى که بر کسى پوشیده نیست و تاریخ شاهد صدق آن است. تواضع، محبّت، هوش و درایت آن حضرت، عفو و گذشت او زبانزد خاصّ و عامّ بود؛ هر چه داشت بى دریغ در اختیار نیازمندان قرار مى داد و باران جود و بخشش او، پردوام بود. او از همه سخاوتمندتر بود، به گونه اى که هرگز درهم و دینارى نزد او باقى نمى ماند و اگر چیزى اضافه مى آورد و به نیازمندى برخورد نمى کرد که به او ببخشد، آرام نمى گرفت و در منزل نمى آسود، تا آن را به نیازمندى برساند.

او افراد با فضیلت را گرامى مى داشت و در صله رحم کوشا بود. عذر خطاکاران را مى پذیرفت و در لباس و غذا بر غلامان پیشى نمى گرفت.(۸)

پی نوشت:
(۱). «کهل» به معناى فرد میانسال است و بعضى گفته اند این واژه به کسى که سى سال به بالا داشته باشد، اطلاق مى شود و به معناى پیر نیست.

(۲). «شیمه» به معناى اخلاق است و جمع آن «شِیَم» (بر وزن ستم) است.

(۳). «دیمه» به معناى بارانى است که به صورت طولانى و نرم نرم و بدون رعد و برق مى بارد.

(۴). مناقب آل أبی طالب(علیهم السلام)، ابن شهر آشوب مازندرانى، محمد بن على‏، علامه‏، قم‏، ۱۳۷۹ قمری‏، چاپ: اول‏، ج ۱، ص ۳۳ تا ۳۵؛ السیره النبویه، الحمیرى المعافرى، عبد الملک بن هشام، تحقیق: مصطفى السقا، ابراهیم الأبیارى، عبد الحفیظ شلبى، دار المعرفه، بیروت، بى تا، ج ۱، ص ۱۶۸.

(۵). مناقب آل أبی طالب(علیهم السلام)، همان.

(۶). التوحید، ابن بابویه، محمد بن على‏، محقق / مصحح: حسینى، هاشم‏، جامعه مدرسین‏، ایران، قم‏، ۱۳۹۸ قمری، چاپ: اول‏، ص ۱۵۸.

(۷). این حدیث را ابن شهر آشوب در مناقب آل أبی طالب(علیهم السلام)، همان، ج ۱، ص ۳۲ آورده است.

(۸). گردآوری از کتاب: پیام امام امیرالمؤمنین(علیه السلام)‏، مکارم شیرازى، ناصر، تهیه و تنظیم: جمعى از فضلاء، دار الکتب الاسلامیه‏، تهران‏، ۱۳۸۶ شمسی‏، چاپ: اول‏، ج ۴، ص ۴۴۶.