نویسنده: زهرا مرادی ( کارشناس ارشد MBA ؛ این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید )
«رمضان»، یکی از ماههای عربی است که مسلمانان آن را شریف و مبارک می شمارند و با استناد به کلام رسول رحمت، آن را «ماه خدا» می نامند[1] .
خداوند، به پیروان رسول خاتمش امر فرموده در این ماه، روزه بگیرند[2] و از خطاهای پیشین استغفار کنند تا از رحمت بی کران الهی بهره مند گردند.
سفیر مهربانی – محمد مصطفی صلی الله علیه و آله و سلّم - دربارهی وجه تسمیهی ماه «رمضان» فرمودهاند:
"رمضان را به این دلیل «رمضان» نامیدهاند كه در آن، گناهان میسوزد"[3]
(رمضان مشتق از «رَمَض» به معنای شدّت حرارت است) [4]
ایشان، دربارهی شرافت این ماه اینگونه توضیح دادهاند که:
"ماه رمضان، ماه بزرگی است.
خداوند نیکیها را در این ماه مضاعف کند و بدیها را محو فرماید و درجات [عبادت کنندگان] را بالا بَرَد.
هرکه در این ماه صدقهای دهد، خداوند او را میآمرزد؛
و هرکه به مملوکان و خدمتکارانش احسان کند، خدایش میآمرزد؛
و هرکه خوش خلقی نماید، خداوند او را میآمرزد؛
و هرکه خشم خود را فرو خورَد، خدایش بیامرزد؛
و هرکه صله رحم کند خدا او را میآمرزد؛
به درستی که این ماه، مانند دیگر ماهها نیست. هنگامی که به سوی شما میآید، با برکت و رحمت میآید و هنگامی که میرود، با بخشیدن و آمرزیدن گناهان میرود.
... همانا بدبختترین افراد کسی است که از این ماه بیرون رود، در حالی که گناهانش آمرزیده نشود!"[5]
و به راستی،
"كسی كه در رمضان آمرزیده نشود در كدام ماه آمرزیده خواهد شد؟"[6]
و فرمودند:
"این، ماه رمضان است. هرکسی [در آن] روزه بگیرد و مقداری از شبش را به عبادت مشغول شود و شکم و شهوت و زبانش را نگه دارد، از گناهان خارج میشود همچنان که ماه تمام میشود." [7]
و مردم را اینچنین به استقبال برترین ماه خدا دعوت نمودند:
"ای مردم! ماه خدا با بركت و رحمت و آمرزش به سوی شما رو كرده است.
ماهی كه نزد خدا، بهترین ماههاست و روزهایش بهترین روزها و شبهایش بهترین شبها و ساعتهایش بهترین ساعتهاست.
ماهی كه در آن شما را به مهمانی خدا دعوت كردهاند و شما در آن از اهل كرامت خدا شدهاید.
نَفَسهای شما در آن ثواب تسبیح و ذكر خدا دارد و خواب شما ثواب عبادت.
اعمال شما در آن پذیرفته است و دعاهای شما مستجاب.
پس، از پروردگار خویش با نیت های راستین و دلهای پاك، بخواهید كه توفیق روزهی این ماه و تلاوت قرآن در آن را به شما عنایت فرماید.
پس شقی و بدبخت، آن كسی است كه در این ماه بزرگ، از آمرزش خدا بی بهره شود.
در این ماه با گرسنگی و تشنگی خود، گرسنگی و تشنگی روز قیامت را به یاد آورید.
به فقیران و درماندگان كمك كنید؛
به پیران و كهنسالان احترام گذارید؛
و به كودكانتان ملاطفت و مهربانی نمایید؛
و با خویشاوندان، رفت و آمد داشته باشید؛
زبان خود را از گفتار ناشایست نگاه دارید؛
دیدگان خود را از دیدن ناروا و حرام بپوشانید؛
و گوشهای خود را از شنیدن آنچه نادرست است، باز دارید؛
با یتیمان مردم، مهربانی كنید تا بعد از شما با یتیمان شما مهربانی كنند؛
از گناهان خود به سوی خدا توبه و بازگشت كنید؛
در اوقات نماز، دستهای خود را به دعا بردارید، زیرا كه وقت نماز بهترین ساعتهاست و در این اوقات، حق تعالی با رحمت، به بندگانش می نگرد و اگر با او مناجات كنند، پاسخشان دهد و چنانچه او را ندا كنند لبیكشان گوید و اگر از او بخواهند عطا كند و چون او را بخوانند مستجابشان گرداند.
ای مردم! جانهایتان در گرو اعمال شماست. پس با طلب آمرزش از خدا، آنها را از گرو، خارج كنید.
پشت شما از بار گناهان سنگین است. پس با طولانی کردن سجدهها، آن را سبك گردانید و بدانید كه حق تعالی به عزت خود سوگند یاد كرده است كه نمازگزاران و سجدهكنندگان در این ماه را عذاب نكند و در روز قیامت آنها را از آتش دوزخ در امان دارد.
ای مردم! هركه از شما مؤمن روزه داری را در این ماه افطار دهد، نزد خدا پاداش بنده آزاد كردن و آمرزش گناهان گذشتهاش را خواهد داشت. با افطار دادن به روزه داران، از آتش جهنم بپرهیزید اگرچه به نصف دانه خرما و یا به یك جرعه آب باشد.
ای مردم! هركس اخلاق خود را در این ماه، نیكو كند، از صراط، آسان بگذرد، آن روز كه قدمها، بر آن بلغزد.
هركس در این ماه، كارهای خدمتکاران خود را سبك گرداند، خدا در قیامت، حساب او را آسان كند.
هركس در این ماه، از آزار رساندن به مردم خودداری كند، حق تعالی، روز قیامت، خشم خود را از او بازدارد.
هركس در این ماه، یتیم بی پدری را گرامی دارد، خدا او را در قیامت عزیز گرداند.
هركس در این ماه، صلهی رحم كند و با خویشان بپیوندد، خدا او را در قیامت به رحمت خود واصل گرداند و هركس در این ماه رابطهاش را با خویشان خود قطع كند، خداوند در قیامت، رحمت خود را از او دریغ نماید.
هركس در این ماه، نماز مستحبی به پا دارد، خداوند او را از آتش جهنم برهاند و كسی كه نماز واجبی به جا آورد، خداوند ثواب هفتاد نماز واجب در ماههای دیگر را به او عطا كند.
هركس در این ماه، بسیار بر من صلوات فرستد، خداوند كفهی سبك اعمال او را سنگین گرداند.
و هركس كه در این ماه، یك آیه از قرآن تلاوت كند، ثواب كسی را دارد كه در ماههای دیگر قرآن را ختم كرده باشد.
ای مردم! درهای بهشت در این ماه گشوده است؛ از پروردگار خود بخواهید كه آنها را بر روی شما نبندد.
و درهای جهنم در این ماه بسته است؛ از خدا بخواهید كه آنها را بر روی شما نگشاید.
شیاطین در این ماه در غل و زنجیرند؛ از خدا بخواهید كه آنها را بر شما مسلط نگرداند." [8]
و فرمودند:
"اى مسلمانان! آن هنگام که هلال ماه رمضان سر برآوَرَد، شیطانهاى سرکش، به زنجیر کشیده مىشوند.
درهاى آسمان و درهاى بهشت و درهاى رحمت گشوده، و درهاى دوزخ فرو بسته خواهد شد.
خواستهها بر آورده مىشوند.
و هنگام هر افطار خداوند را آزاد شدگانى است که آنان را از آتش دوزخ برهاند.
و هر شب نداگرى ندا سر دهد:
آیا خواهندهاى هست؟ آیا آمرزش خواهى هست؟"[9]
و یادآور شدند:
"روزه، سپر آفات دنیا و مانع عذاب آخرت است .
آنگاه که روزه گرفتی پس باز داشتن نفس از شهوات و بریدن از خطوات شیطانها را با روزه نیت کن .
و خودت را در جایگاه بیمار قرار بده که میل و اشتهای هیچ خوردنی و آشامیدنی ندارد .
و در هر لحظه، نجات از بیماری گناهان را امید بدار .
درون و دلت را از تمام کدورتها و غفلت و تاریکی که مانع اخلاص برای خدا میشوند پاک دار." [10]
و دربارهی روزهدار و پاداشش فرمودند:
"خداوند فرموده: «روزه مال من است و من خود به آن جزا می دهم»"[11]
"هیچ مومنی نیست که ماه رمضان را برای خدا روزه بگیرد جز اینکه خداوند برایش هفت ویژگی واجب گرداند:
اول اینکه گوشت های روئیده از حرام در بدنش آب شود،
دوم اینکه به رحمت خود نزدیکش گرداند،
سوم کفاره خطای پدرش آدم محسوب شود،
چهارم خداوند سختی مرگ را بر او آسان نماید،
پنجم در روز قیامت از گرسنگی و تشنگی در امان است،
ششم خداوند عزوجل از میوه های پاکیزه بهشت به او بخوراند،
هفتم خداوند عزوجل برات آزادی از دوزخ به او عطا فرماید."[12]
و بشارت دادند:
"چهار دسته هستند كه دعای آنان رد نمی شود و ابواب [رحمت] آسمان در برابر دعای آنان گشوده است و [دعایشان] تا به عرش الهی راه مییابد:
دعای پدر دربارهی فرزند؛
دعای مظلوم علیه ظالم؛
دعای عُمره گذار (زائر خانهی خدا) تا آن زمان که باز گردد؛
و دعای شخص روزهدار تا افطار كند." [13]
و تذکر دادند:
"اگر بندهی خدا میدانست كه در ماه رمضان چه بركتی وجود دارد، دوست میداشت كه تمام سال، رمضان باشد!" [14]
منبع: پایگاه علمی فرهنگی محمد (ص)
[1] . "شهر رمضان شهر الله": علامه مجلسی. بحارالانوار. بیروت: موسسه الوفاء، 1404 ق. ج 93، ص 356.
[2] . "شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِی أُنزِلَ فِیهِ الْقُرْآنُ هُدًى لِّلنَّاسِ وَبَینَاتٍ مِّنَ الْهُدَى وَالْفُرْقَانِ فَمَن شَهِدَ مِنكُمُ الشَّهْرَ فَلْیصُمْهُ" یعنی: ماه رمضان که در آن قرآن فرو فرستاده شده که راهنمایی برای مردم و نشانه های روشنی از هدایت و جدا کننده [حق از باطل] است. پس هر که از شما این ماه را درک کند باید آن را روزه بدارد: قرآن کریم، سوره بقره، آیه 185.
[3] . "إِنَّمَا سُمِّی رَمَضَانَ لِأَنَّهُ تُرْمَضُ فِیهِ الذُّنُوبُ أَی تُحْرَقُ": مستدرک الوسائل، ج 7، ح 8851 – 2، ص 546.
[4] . ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ذیل واژهی «رمض»
[5] . "إِنَّ شَهْرَ رَمَضَانَ شَهْرٌ عَظِیمٌ یُضَاعِفُ اللَّهُ فِیهِ الْحَسَنَاتِ وَ یَمْحُو فِیهِ السَّیِّئَاتِ وَ یَرْفَعُ فِیهِ الدَّرَجَاتِ مَنْ تَصَدَّقَ فِی هَذَا الشَّهْرِ بِصَدَقَةٍ غَفَرَ اللَّهُ لَهُ وَ مَنْ أَحْسَنَ فِیهِ إِلَى مَا مَلَكَتْ یَمِینُهُ غَفَرَ اللَّهُ لَهُ ثُمَّ قَالَ (علیه السلام) إِنَّ شَهْرَكُمْ هَذَا لَیْسَ كَالشُّهُورِ إِذَا أَقْبَلَ إِلَیْكُمْ أَقْبَلَ بِالْبَرَكَةِ وَ الرَّحْمَةِ وَ إِذَا أَدْبَرَ عَنْكُمْ أَدْبَرَ بِغُفْرَانِ الذُّنُوبِ ... إِنَّ الشَّقِیَّ حَقَّ الشَّقِیِّ مَنْ خَرَجَ عَنْهُ هَذَا الشَّهْرُ وَ لَمْ یُغْفَرْ ذُنُوبُهُ": شیخ صدوق. فضائل الاشهر الثلاثه. قم: مکتب الداوری، {بی تا}. ص 73.
[6] . "فَمَن لَم یَغفر لَه فی رَمَضان فَفی أی شَهر یغفِر لَه": بحارالانوار، ج 93، ص 355 و 356.
[7] . "هذا شَهْرُ رَمَضانَ مَنْ صامَ نَهارَهُ وَ قامَ وِرْداً مِنْ لَیلِهِ وَ عَفَّ بَطْنَهُ وَ فَرْجَهُ وَ كَفَّ لِسانَهُ خَرَجَ مِنْ ذُنُوبِهِ كَخُرُوجِهِ مِنَ الشَّهْرِ": بحارالانوار، ج 93، ص 371.
[8] . خطبهی شعبانیهی حضرت رسول: "أَیهَا النَّاسُ إِنَّهُ قَدْ أَقْبَلَ إِلَیكُمْ شَهْرُ اللَّهِ بِالْبَرَكَةِ وَ الرَّحْمَةِ وَ الْمَغْفِرَةِ شَهْرٌ هُوَ عِنْدَ اللَّهِ أَفْضَلُ الشُّهُورِ وَ أَیامُهُ أَفْضَلُ الْأَیامِ وَ لَیالِیهِ أَفْضَلُ اللَّیالِی وَ سَاعَاتُهُ أَفْضَلُ السَّاعَاتِ. هُوَ شَهْرٌ دُعِیتُمْ فِیهِ إِلَى ضِیافَةِ اللَّهِ وَ جُعِلْتُمْ فِیهِ مِنْ أَهْلِ كَرَامَةِ اللَّهِ أَنْفَاسُكُمْ فِیهِ تَسْبِیحٌ وَ نَوْمُكُمْ فِیهِ عِبَادَةٌ وَ عَمَلُكُمْ فِیهِ مَقْبُولٌ وَ دُعَاؤُكُمْ فِیهِ مُسْتَجَابٌ فَاسْأَلُوا اللَّهَ رَبَّكُمْ بِنِیاتٍ صَادِقَةٍ وَ قُلُوبٍ طَاهِرَةٍ أَنْ یوَفِّقَكُمْ لِصِیامِهِ وَ تِلَاوَةِ كِتَابِهِ. فَإِنَّ الشَّقِی مَنْ حُرِمَ غُفْرَانَ اللَّهِ فِی هَذَا الشَّهْرِ الْعَظِیمِ وَ اذْكُرُوا بِجُوعِكُمْ وَ عَطَشِكُمْ فِیهِ جُوعَ یوْمِ الْقِیامَةِ وَ عَطَشَهُ وَ تَصَدَّقُوا عَلَى فُقَرَائِكُمْ وَ مَسَاكِینِكُمْ وَ وَقِّرُوا كِبَارَكُمْ وَارْحَمُواصِغَارَكُمْ وَ صِلُوا أَرْحَامَكُمْ. وَ احْفَظُوا أَلْسِنَتَكُمْ وَ غُضُّوا عَمَّا لَا یحِلُّ النَّظَرُ إِلَیهِ أَبْصَارَكُمْ وَ عَمَّا لَا یحِلُّ الِاسْتِمَاعُ إِلَیهِ أَسْمَاعَكُمْ وَ تَحَنَّنُوا عَلَى أَیتَامِ النَّاسِ یتَحَنَّنْ عَلَى أَیتَامِكُمْ وَ تُوبُوا إِلَى اللَّهِ مِنْ ذُنُوبِكُمْ. وَ ارْفَعُوا إِلَیهِ أَیدِیكُمْ بِالدُّعَاءِ فِی أَوْقَاتِ صَلَاتِكُمْفَإِنَّهَا أَفْضَلُ السَّاعَاتِ ینْظُرُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِیهَا بِالرَّحْمَةِ إِلَى عِبَادِهِ یجِیبُهُمْ إِذَا نَاجَوْهُ وَ یلَبِّیهِمْ إِذَا نَادَوْهُ وَ یعْطِیهِمْ إِذَا سَأَلُوهُ وَ یسْتَجِیبُ لَهُمْ إِذَا دَعَوْهُ. أَیهَا النَّاسُ إِنَّ أَنْفُسَكُمْ مَرْهُونَةٌ بِأَعْمَالِكُمْ فَفُكُّوهَا بِاسْتِغْفَارِكُمْ وَ ظُهُورَكُمْ ثَقِیلَةٌ مِنْ أَوْزَارِكُمْ فَخَفِّفُوا عَنْهَا بِطُولِ سُجُودِكُمْ وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ أَقْسَمَ بِعِزَّتِهِ أَنْ لَا یعَذِّبَ الْمُصَلِّینَ وَ السَّاجِدِینَ وَ أَنْ لَا یرَوِّعَهُمْ بِالنَّارِ یوْمَ یقُومُ النَّاسُ لِرَبِّ الْعَالَمِینَ. أَیهَا النَّاسُ مَنْ فَطَّرَ مِنْكُمْ صَائِماً مُؤْمِناً فِی هَذَا الشَّهْرِ كَانَ لَهُ بِذَلِكَ عِنْدَ اللَّهِ عِتْقُ نَسَمَةٍ وَ مَغْفِرَةٌ لِمَا مَضَى مِنْ ذُنُوبِهِ، ... اتَّقُوا النَّارَ وَ لَوْ بِشِقِّ تَمْرَةٍ اتَّقُوا النَّارَ وَ لَوْ بِشَرْبَةٍ مِنْ مَاء.ٍ أَیهَا النَّاسُ مَنْ حَسَّنَ مِنْكُمْ فِی هَذَا الشَّهْرِ خُلُقَهُ كَانَ لَهُ جَوَازاً عَلَى الصِّرَاطِ یوْمَ تَزِلُّ فِیهِ الْأَقْدَامُ وَ مَنْ خَفَّفَ فِی هَذَا الشَّهْرِ عَمَّا مَلَكَتْ یمِینُهُ خَفَّفَ اللَّهُ عَلَیهِ حِسَابَهُ وَ مَنْ كَفَّ فِیهِ شَرَّهُ كَفَّ اللَّهُ عَنْهُ غَضَبَهُ یوْمَ یلْقَاهُ وَ مَنْ أَكْرَمَ فِیهِ یتِیماً أَكْرَمَهُ اللَّهُ یوْمَ یلْقَاهُ. وَ مَنْ وَصَلَ فِیهِ رَحِمَهُ وَصَلَهُ اللَّهُ بِرَحْمَتِهِ یوْمَ یلْقَاهُ وَ مَنْ قَطَعَ فِیهِ رَحِمَهُ قَطَعَ اللَّهُ عَنْهُ رَحْمَتَهُ یوْمَ یلْقَاهُ وَ مَنْ تَطَوَّعَ فِیهِ بِصَلَاةٍ كَتَبَ اللَّهُ لَهُ بَرَاءَةً مِنَ النَّارِ وَ مَنْ أَدَّى فِیهِ فَرْضاً كَانَ لَهُ ثَوَابُ مَنْ أَدَّى سَبْعِینَ فَرِیضَةً فِیمَا سِوَاهُ مِنَ الشُّهُورِ. وَ مَنْ أَكْثَرَ فِیهِ مِنَ الصَّلَاةِ عَلَی ثَقَّلَ اللَّهُ مِیزَانَهُ یوْمَ تَخِفُّ الْمَوَازِینُ وَ مَنْ تَلَا فِیهِ آیةً مِنَ الْقُرْآنِ كَانَ لَهُ مِثْلُ أَجْرِ مَنْ خَتَمَ الْقُرْآنَ فِی غَیرِهِ مِنَ الشُّهُورِ. أَیهَا النَّاسُ إِنَّ أَبْوَابَ الْجِنَانِ فِی هَذَا الشَّهْرِ مُفَتَّحَةٌ فَاسْأَلُوا رَبَّكُمْ أَنْ لَا یغَلِّقَهَا عَنْكُمْ وَ أَبْوَابَ النِّیرَانِ مُغَلَّقَةٌ فَاسْأَلُوا رَبَّكُمْ أَنْ لَا یفَتِّحَهَا عَلَیكُمْ وَالشَّیاطِینَ مَغْلُولَةٌ فَاسْأَلُوا رَبَّكُمْ أَنْ لَا یسَلِّطَهَا عَلَیكُمْ": بحارالانوار، ج 93، ص 356 تا 358.
[9] . "یا مَعْشَرَ المُسلِمین إِذَا طَلَعَ هِلَالُ شَهْرِ رَمَضَانَ غُلَّتْ مَرَدَةُ الشَّیاطِینِ وَ فُتِحَتْ أَبْوَابُ السَّمَاءِ وَ أَبْوَابُ الْجِنَانِ وَ أَبْوَابُ الرَّحْمَةِ وَ غُلِّقَتْ أَبْوَابُ النَّارِ وَ اسْتُجِیبَ الدُّعَاءُ وَ كَانَ لِلَّهِ فِیهِ عِنْدَ كُلِّ فِطْرٍ عُتَقَاءُ یعْتِقُهُمُ اللَّهُ مِنَ النَّارِ وَ ینَادِی مُنَادٍ كُلَّ لَیلَةٍ هَلْ مِنْ سَائِلٍ هَلْ مِنْ مُسْتَغْفِرٍ": بحارالانوار، ج 93، ص 360.
[10] . "الصَّوْمُ جُنَّةٌ مِنْ آفَاتِ الدُّنْیا وَ حِجَابٌ مِنْ عَذَابِ الْآخِرَةِ فَإِذَا صُمْتَ فَانْوِ بِصَوْمِكَ كَفَّ النَّفْسِ عَنِ الشَّهَوَاتِ وَ قَطْعَ الْهِمَّةِ عَنْ خُطُوَاتِ الشَّیاطِینِ وَ أَنْزِلْ نَفْسَكَ مَنْزِلَةَ الْمَرْضَى لَا تَشْتَهِی طَعَاماً وَ لَا شَرَاباً وَ تَوَقَّعْ فِی كُلِّ لَحْظَةٍ شِفَاءَكَ مِنْ مَرَضِ الذُّنُوبِ وَ طَهِّرْ بَاطِنَكَ مِنْ كُلِّ كَدَرٍ وَ غَفْلَةٍ وَ ظُلْمَةٍ یقْطَعُكَ عَنْ مَعْنَى الْإِخْلَاصِ لِوَجْهِ اللَّهِ": مستدرک الوسائل، ج 7، ح 8441 – 12، ص 369.
[11] . "الصَّوْمُ لِی وَ أَنَا أَجْزِی بِه": بحارالانوار، ج 93، ص 254.
[12] . "مَا مِنْ مُؤْمِنٍ یصُومُ شَهْرَ رَمَضَانَ احْتِسَاباً إِلَّا أَوْجَبَ اللَّهُ لَهُ سَبْعَ خِصَالٍ :أَوَّلُهَا یذُوبُ الْحَرَامَ فِی جَسَدِه وَ الثَّانِیةُ یقْرُبُ مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ وَ الثَّالِثَةُ یكُونُ قَدْ كَفَّرَ خَطِیئَةَ أَبِیهِ آدَمَ وَ الرَّابِعَةُ یهَوِّنُ اللَّهُ عَلَیهِ سَكَرَاتِ الْمَوْتِ وَ الْخَامِسَةُ أَمَانٌ مِنَ الْجُوعِ وَ الْعَطَشِ یوْمَ الْقِیامَةِ وَ السَّادِسَةُ یعْطِیهِ اللَّهُ بَرَاءَةً مِنَ النَّارِ وَ السَّابِعَةُ یطْعِمُهُ اللَّهُ مِنْ ثَمَرَاتِ الْجَنَّة": بحارالانوار، ج 93، ص 368.
[13] . "أرْبَعَةٌ لا تُرَدُّ لَهُمْ دَعْوَةٌ وَ یفْتَحُ لَهُمْ أبْوابُ السَّماءِ وَ یصِیرُ إلی الْعَرْشِ: دُعاءُ الْوالِدِ لِوَلَدِهِ وَ الْمَظْلُومِ عَلی مَنْ ظَلَمَهُ، وَ الْمُعْتَمِرِ حَتّی یرْجِعَ وَ الصَّائِمِ حتّی یفْطُرَ": بحارالانوار، ج 93، ص 256.
[14] . "لَو یعلَمُ العَبد ما فی رَمَضان یَوَدُّ اَن یكونَ رَمَضانُ السَّنَه": بحارالانوار، ج 93، ص 346.