درسنامه رویش

بسم الله الرحمن الرحیم

درس‌گفتارهایی از: مسعود بسیطی

با اهتمام: هیئت تحریریه بنیاد علمی فرهنگی محمّد (ص)

دوره‌ی «رویش»، طرح درسی برای مربیان مدارس – خصوصا مربیان پرورشی - است که با هدف «رفع معضلات تربیتی شایع در میان دانش آموزان مقطع سنی 13 تا 17 سال» به سفارش آموزش و پرورش، توسط هیئت تحریریه بنیاد علمی فرهنگی محمد (ص) تدوین گردیده است.

برای استفاده‌‌ی بهتر از این دوره توصیه‌‌ می‌شود مطالب زیر حتما مورد مطالعه‌‌ی عزیزان قرار گیرد:

امروزه معضلات تربیتیِ قابل توجهی در میان دانش آموزان دیده می‌شود که زمینه‌ی بروز بسیاری از آنها، عدم وجود الگوی صحیح تربیتی در خانواده‌ها و مدارس است. از این رو یکی از دغدغه‌های اولیاء و مربیان دلسوز، دسترسی به روشی است که تربیت را در دانش آموزان نهادینه سازد و آن­ها را به خود کنترلی برساند. به گونه‌ای که دانش‌آموز با وجود اینکه می‌تواند به دور از چشم والدین و مسئولان مدرسه مرتکب کار نادرستی شود، به انتخاب رفتارهای خوب و عقلانی مانند حق‌پذیری، صداقت، امانت­داری، احسان به والدین، رعایت انصاف و ... گرایش داشته باشد.

بهترین راه برای ایجاد خودکنترلی در دانش آموزان و نهادینه کردن امر تربیت در ایشان، روشی است که ریشه در آموزه‌های مربیان الهی داشته باشد.[1] مربیان الهی با تربیت الهی پرورش یافته‌اند و از جانب خداوند متعال برای تربیت انسان‌ها به میان آدمیان فرستاده شده‌اند. بنابراین، به شرط خواست و اراده‌ی آدمی، بهترین و اثرگذارترین روش تربیتی، نزد مربیان آسمانی است.

روشی که مربیان الهی معرفی می‌کنند بر دو پایه‌ی عقل و فطرت استوار است.[2] در ابتدا لازم است کمی بیشتر با این دو مفهوم آشنا شویم:

عقل

خداوند برای تربیت و هدایت مردم دو دسته حجت و راهنما فرستاده است: یکی حجت ظاهری و آشکار و دیگری حجت درونی. راهنمای آشکار، پیامبران و امامان ^{علیهم‌السلام} هستند و راهنمای درونی، عقل است.[3]

عقل در مکتب تربیتی مربیان آسمانی وسیله‌ای است که با آن خداوند رحمان پرستیده می‌شود و بهشت حاصل می‌گردد.[4] در واقع، عقل، نورى است در قلب، كه با آن، بین حق و باطل، خوب از بد تفاوت گذاشته می‌شود[5] و انسان در پرتو آن می‌­یابد که دروغ­گویی بد است، حق­‌پذیری خوب است، امانت­داری خوب است، بی­انصافی بد است و ... لذا اعمال و انتخاب‌های ما هرقدر عقلانی‌تر باشد در نزد خداوند ارزش بالاتری دارد.

فطرت

کلمه‌­ی فطرت از ریشه‌ی فَطَرَ به معنای خلقت نخستین است.[6] هر مولودی بر فطرت متولد می‌شود[7] و بر  اساس همین فطرت، خدا، پیامبر و مربیان آسمانی خویش را می‌شناسد.[8] نکته‌ی قابل توجه این است که اگر چه انسان با معرفت فطری وارد دنیا می‌شود، اما اگر تحت تربیت و تذکر مربیان الهی قرار نگیرد نه تنها به معرفت فطری که با آن خلق شده متذکر نمی‎­شود بلکه ممکن است به خدایی که مذاهب و فِرَق مختلف با اوهام خویش ساخته­‌اند منحرف گردد. معرفت فطری که انسان با آن به دنیا می‌آید به همراه حجت بیرونی (پیامبران و اولیای الهی) و حجت درون (عقل) به آدمی کمک می‌کند معبود خود را شناخته و راه صحیح عبودیت و نائل شدن به مقام قُرب و رضای او را بیابد.

از آنجا که روش تربیتی اهل بیت مبتنی بر فطرت است و با پشتوانه‌ی عقلی بیان می‌شود این قابلیت را خواهد داشت که در هر زمان و مکانی پاسخگوی همه‌ی نیازهای انسان از جمله کمال طلبی و خداجویی او باشد. از طرفی مربیان می‌توانند با تذکر به مستدلات عقلانی، دانش آموزان را تشویق کنند که به تشخیص و پیام عقل پاسخ مثبت دهند و آن هنگام که عقل، فعلی را خوب و در مسیر حق تشخیص می‌دهد آن را انتخاب کنند.

لزوم پرداختن به امر تربیت

محبوب‌ترینِ مردم نزد خداوند، کسانی هستند که به حال انسان‌ها سودمند و در رعایت حقوق‌ مردم استوارند.[9] این موضوع از چنان اهمیتی برخوردار است که پیامبر رحمت در ارتباط با آن فرمودند: «هر کس صبح کند در حالی که به رسیدگی امور انسان‌ها اهتمام نداشته باشد، مسلمان نیست.»[10]

بر خلاف فرهنگ حاکم بر جوامع امروزی که اکثر انسان‌ها دغدغه‌ی پرداختن به مشکلات خود را دارند و یا نهایتِ کمک به دیگران را حمایت مادی از جمله: تهیه‌ی خوراک، پوشاک، ساخت مدرسه و ... می‌دانند، خواست خداوند از ما چیز دیگری است و آن پرداختن به امر تربیت و هدایت انسان‌هاست. این امر نزد خدای تعالی از چنان جایگاهی برخوردار است که مربی بزرگ الهی- رسول خاتم ^{صلی الله علیه و آله و سلم} - در رابطه‌اش خطاب به امیر مؤمنان فرمودند:

«اگر خداوند، یک نفر را به وسیله‌ی تو هدایت‏ كند منفعتش برایت از هر چیزى كه خورشید به آن تابیده بیشتر است.»[11]

حال که تربیت و هدایت یک نفر ارزشی بالاتر از حیات بخشیدن به تمامی موجودات روی زمین دارد، چه خوب است ما نیز به هدف بندگی خدا و گام برداشتن در مسیر رضایت او به ارزشمند‌ترین نوع دستگیری از انسان‌ها – یعنی تربیت آنها - اقدام نمائیم و برای افزایش اثرگذاریِ فعل‌مان، خود نیز حقایقی را که در پرتو نور عقل تشخیص می‌دهیم، تصدیق نموده، در زندگیِ عملی به کار بندیم.

نکات ضروری جهت ارائه‌ی دوره‌ی «رویش»:

مربیان گرامی توجه داشته باشند که:

-    هدف اصلی این دوره «معرفی برخی راه­كارهای عقلی موثر» جهت رفع معضلات تربیتی شایع در میان دانش‌آموزان مقطع سنی 13 تا 17 سال و رساندن ایشان به خود کنترلی است.

-    از آنجا که این جزوه با هدف تربیت و تذكر تدوین شده، لازم است از تدریس آن صرفآ به گونه‌ی آموزشی پرهیز گردد.

-    به منظور اثربخشی بیشترِ مباحث و به جهت جلوگیری از بمباران اطلاعات دانش آموزان، از بیان مطالب خارج از این درس‌نامه اجتناب شود.

-     اهداف ذکر شده در ابتدای هر درس، با دقت مطالعه گردد و جهت تحقق آن­ها تلاش شود.

-    در ابتدای هر جلسه، خلاصه‌ای از درس گذشته بیان شود، نکات تربیتی، مجددآ تذکر داده شود و از دانش آموزان در مورد پروژه‌های عملی بازخورد گرفته شود.

-    حتما از روش‌های فعال تدریس از جمله پرسش و پاسخ، بارش فكری و ... استفاده شود و به دانش آموزان فرصت ابراز آزادانه‌ی نظر و مشارکت در بحث داده شود. 

-     هر درس، یك یا چند پروژه‌ی عملی دارد كه لازم است به پیاده سازی آنها توسط دانش آموزان توجه گردد.

-     مربّی، دوره‌ی «پیوند با ملکوت 1» را گذرانده باشد.[12]

منبع: خانه کودک و نوجوان بنیاد محمد (ص)