گنبد سلطانیه
از معروف ترین جاذبه های تاریخی زنجان می‌توان به گنبد سلطانیه واقع در شهر سلطانیه اشاره نمود که شهرتی جهانی دارد. این گنبد زیبا که از بناهای به جای مانده از دوره ایلخانی است بزرگ ترین گنبد آجری تاریخی در ایران محسوب می‌شود که به عنوان یک میراث جهانی نام آن در یونسکو ثبت شده است.
این گنبد زیبا که از شاهکارهای معماری دوره اسلامی ایران محسوب می شود در بین سال های 702- 712 ساخته شده و آرامگاهی است که به الجایتو حاکم مغول قرن ششم هجری تعلق دارد. او دستور داد که گنبد سلطانیه آجری و زیبا را در میان دشتی سر سبز در نزدیکی زنجان بسازند و خواجه رشید الدین فضل الله همدانی به عملیات ساخت بنا نظارت داشت.
الجایتو در زمان ساخت گنبد هنوز مسلمان نبود اما در آخرین سال های ساخت گنبد بود که تصمیم گرفت به زیارت حضرت علی (ع) و فرزندش امام حسین (ع) برود و در آنجا بود که مسلمان شد و مذهب شیعه را پذیرفت. او با این اتفاق تصمیم گرفت که گنبد سلطانیه را به آرامگاه حضرت علی (ع) اختصاص دهد و قبر آن حضرت از نجف به ایران و سلطانیه بیاورد اما با مخالفت علمای شیعه مواجه شد، در نتیجه گنبد سلطانیه را به آرامگاهی برای خود تبدیل کرد.
از معروف ترین قسمت های گنبد سلطانیه می توان به تربت خانه اشاره نمود که دارای 16 متر ارتفاع و 17 متر طول و 8 متر عرض است. الجایتو هنگامی نتوانست جسد حضرت علی (ع) و فرزندش را به سلطانیه انتقال دهد دستور داد که به منظور ساخت قسمتی از بنا خاک نجف و کربلا را به ایران انتقال دهند.
او با استفاده از تربت امام حسین (ع) سوره الملک را به خط ثلث و کوفی بر روی دیوارهای محراب حکاکی نمود و این قسمت از بنا به تربت خانه معروف شد. کاشی کاری های طلایی رنگ و هشت گوش با نقش و نگار زیبا که در این بخش بکار رفته در نوع خود بی نظیر است و نوعی شاهکار کاشی کاری محسوب می‌شود. در داخل تربت خانه از کف اتاق تا ارتفاع یک متری آن با استفاده از حاشیه های تزئینی پوشیده شده است.
در گنبد سلطانیه کتیبه های متعددی از آیات قرآنی وجود دارد و بر روی دیوارهای طبقه همکف آن سوره فتح حکاکی شده است. در قسمت بالای درب ورودی اصلی به آرامگاه آیات آیت الکرسی به چشم می خورد و سوره اخلاص نیز در ایوان طبقه اول قابل مشاهده است. از نوشته های سایر کتیبه های موجود در بنا می توان به سبحان الله، علی (ع)، محمد (ص)، محمد رسول الله، سلطان ظل الله و … اشاره نمود.
