کتیبه های عالی قاپو
کاخ عالی‌قاپو (نام اصلی آلاقاپو) ساختمانی است که در واقع در ورودی دولتخانه صفوی بوده و در ابتدا شکلی ساده داشته، به مرور زمان و در طول سلطنت شاه عباس طبقاتی به آن افزوده شدند و در زمان شاه عباس دوم ایوان ستوندار به آن افزوده شد. این بنا در ضلع غربی میدان نقش جهان و روبروی مسجد شیخ لطف‌الله واقع شده‌است. ارتفاع آن ۴۸ متر است و ۶ طبقه دارد که با راه‌پله‌های مارپیچ می‌توان به آنها رسید. آنچه باعث گردیده‌است عالی‌قاپو در زمره آثار باشکوه و بسیار نفیس عصر صفوی قرار گیرد، مینیاتورهایی است که کار هنرمند معروف عصر صفوی رضا عباسی است و همچنین گچبری‌های آخرین طبقه کاخ عالی قاپو که تالار آن «اتاق موسیقی» یا «اتاق صوت» نیز نامیده می‌شود.
در تزیینات داخلی بنای عمارت عالی قاپو، آثار هنری برجسته خوشنویسی و مینیاتور از دوران بعد از شاه عباس اول نیز دیده می‌شوند که نشان از تکمیل کاخ قاپو پس از مرگ وی دارد. با توجه به هدف شاه عباس از ساخت عمارت عالی قاپو که استفاده از آن به‌عنوان «قصر دولتخانه» بود، معماری بنا توسط برجسته‌ترین معماران ایرانی طراحی شد. این اقدامات پس از جابه‌جایی پایتخت از شهر قزوین به اصفهان انجام شدند.
بنای اولیه با سرعت زیادی در زمان شاه عباس به پایان رسید؛ اما می‌توان مراحل تکمیل این عمارت را به دوره‌های مختلف تقسیم کرد، که کارشناسان از روی کتیبه‌ها و اشعار نوشته شده داخل بنا به این اطلاعات دست پیدا کرده‌اند. به‌عنوان مثال، وجود کتیبه‌ای به خط نستعلیق در زمان شاه سلطان حسین نشان از آن دارد که تزیینات طبقه سوم در زمان این آخرین پادشاه صفوی اضافه یا مرمت شده است.
در دوره قاجار عالی‌قاپو چند سال محل سکونت و کار ظل‌السلطان بود و او تغييراتی در کتیبه‌های آن داد. کتیبه‌های جبهه شرقی بنا و الواح خطی سردر ورودی مبین همین مطلب است که طی اشعاری به تعميرات سال ۱۲۷۴ اشاره می‌کند.
عمارت عالی قاپو را به‌عنوان نمونه‌ای از بناهای دوره صفویان با معماری منحصربه‌فرد می‌شناسند. ساخت بنای کاخ و سر در ورودی عالی قاپو در دوره پادشاهی شاه عباس اول، شاه عباس دوم و شاه سلطان حسین به انجام رسیده است. دروازه ورودی بخشی قابل‌توجه در معماری بنای عالی قاپو به شمار می‌رود. در قسمت بالای در ورودی، کتیبه‌ای با عبارت «انا مدینه العلم و علی بابها» به چشم می‌خورد که امروزه بخش‌هایی از آن از میان رفته است و با فرض اینکه قدمت آن به دوره صفوی برسد، می‌توان فهمید که یکی از محورهای اصلی سیاسی شاه عباس اول، اختلاط مذهب شیعه با ساختار حکومتی بوده است.
در کتیبه‌ها و نوشته‌های باقی مانده در عمارت عالی قاپو، به مرمت بخش‌هایی از این بنا در زمان پادشاهی شاه سلطان حسین اشاره شده است. شعرهایی نیز بر دیوارهای کاخ مکتوب است که به‌دلیل آسیب‌های زیاد تنها کلمه‌ها و مصرع‌هایی از آنها قابل خواندن است.
