چند سالی می‌شود که اخبار سرکوب و درگیری‌های اقلیت مذهبی مسلمانان اویغور با دولت چین در رسانه‌های جهان درج شده و دنیا را متوجه ظلم و ستمی می‌کند که نسبت به یکی از اقلیت‌های مذهبی کشور پهناور چین صورت می‌گیرد.
این روزها که حدود سی سال از یکی از پرآوازه‌ترین رخدادهای سیاسی دنیا می‌گذرد (و آن ماجرای پرآوازه چیزی نیست مگر سرکووب شدید دانشجویان معترض و دموکراسی‌خواه در میدان تیان‌آن‌من پکن توسط حزب کمونیست چین) نگاه‌ها یک‌بار دیگر به سرزمین پهناور چین دوخته شده است. بهانه این نگاه هم چیزی نیست جز تکرار تاریخ البته به‌شکلی دیگر- که این‌بار در قالب سرکوب اقلیت اویغورهای چین در قالب انواع‌واقسام برنامه‌های پاکسازی نژادی و نظارت دقیق امنیتی و جمع‌آوری نمونه‌های ژنتیکی صورت می‌گیرد.
در شرایطی که در سی‌امین سالگرد ماجراهای میدان تیان‌آن‌من، جمع کثیر دیگری در چین با انواع مسایل و مصایب مواجهند، مایکل زنی نویسنده تایم نگاهی انداخته به مشکلات دانشجویان اویغوری که خارج از چین در حال تحصیلند. این نویسنده با ذکر اطلاعاتی پیرامون ماجراهای میدان تیان‌آن‌من، این موضوع را مطرح کرده که در سال ۱۹۹۰ و بعد از آن سرکوب که به کشته شدن جمع کثیری از دانشجویان چینی به‌دست دولت انجامید؛ ایالات متحده و دیگر دول غربی از دانشجویان چینی که در آمریکا تحصیل می‌کردند، حمایت و از آن‌ها محافظت کردند. مایکل زنی می‌نویسد که «حالا، حدود سی سال بعد از آن ماجرا، اویغورها می‌گویند که زمانش رسیده آمریکا برای آن‌ها هم چنین کاری بکند». یادداشت پرنکته نویسنده تایم را باهم می‌خوانیم:
درست سی سال پیش، پس از سرکوب شدید دانشجویان معترض در میدان تیان‌آن‌من پکن بسیاری از دانشجویان چینی که در آمریکا تحصیل می‌کردند، هراسان و سردرگم بودند. در شرایطی‌که چین و مقامات حزب کمونیست دستگیری حامیان این دانشجویان را با همان شدت و حجم اولیه ادامه می‌دادند؛ این دانشجویان از این می‌ترسیدند که بعد از بازگشت به کشورشان چه بلایی سرشان خواهد آمد. در ژانویه سال ۱۹۹۰ جیان تانگ، دانشجوی فارغ‌التحصیل‌شده دانشگاه ویسکانسین در گفتگو با نیویورک‌تایمز از سرنوشت محتومش در صورت بازگشت به چین گفت: «شاید فرستاده شویم به اردوگاه کار اجباری. شاید هم زندانی‌مان کنند. البته شاید هم اعدام شویم». او گفت که حداقل یکی از این بلاها سر دانشجویان معترض و حامی معترضین خواهد آمد. شن تانگ، یکی از رهبران حامیان تظاهرات اعتراض‌آمیز میدان تیان‌آن‌من در خارج از کشور که چندی بعد از این اعتراضات از دانشگاه بوستون به دانشگاه پکن انتقالی گرفته بود، کوتاه‌زمانی بعد از ورود به چین دستگیر و به‌مدت دو ماه زندانی شد.
عرفات ارکین که در سال ۲۰۱۵ برای تحصیل در رشته اقتصاد به آمریکا رفته؛ موقع صحبت با نشریه تایم درباره اتفاقاتی که در صورت بازگشت به چین ممکن است برایش پیش آید، بسیار شبیه به دانشجویان معترض سال ۱۹۹۰ حرف می‌زند: «اگر آدم خوش‌شانسی باشیم، یا محکوم به تحمل زندان می‌شویم و یا به اردوگاه‌های کار اجباری فرستاده می‌شویم. تازه اگر خوش‌شانس باشیم. اما اگر شانس نیاوریم، هیچ بعید نیست که روزی بدون این‌که کسی متوجه شود، گم‌وگور شویم و هیچ‌کس نداند چه بلایی سرمان آمده است».
ارکین بیست‌ودو ساله یک اویغور است- یک اقلیت مذهبی تحت ستم که در نواحی غربی چین در استان ژین‌جیانگ سکونت دارند و اغلب اعضایش مسلمان هستند. دولت چین متهم است از سال ۲۰۱۷ به این‌سو بین هشتصدهزار تا دو میلیون نفر از اویغورها و دیگر اقلیت‌های مسلمان را در قالب یک سیستم فراگیر سرکوب زندانی کرده است. این زندانی‌ها که تحت عنوان اردوگاه‌های بازآموزی زیرنظر هستند، به‌گفته مایک پنس، معاون رئیس‌جمهور آمریکا گرفتار سیستمی شده‌اند که «تلاشی حساب‌شده برای خفه کردن فرهنگ اویغور و پاکسازی ایمان مسلمانان آن سامان» را دنبال می‌کند.
ارکین می‌داند که در صورت بازگشت به چین با چه خطراتی مواجه خواهد شد. پدر او که ژورنالیست و تهیه‌کننده تلویزیون است، چندی پیش دستگیر و به چند سال زندان محکوم شده. مادرش هم که دبیر ریاضی‌ست، در یکی از اردوگاه‌های دولتی که برای اسکان اویغورها شکل گرفته‌اند گرفتار آمده است. عرفات ارکین حدود دو سالی می‌شود که از هیچ‌کدام از آن‌ها خبری ندارد.
در پاسخ به سرکوب شدید و خون‌بار دانشجویان معترض در میدان تیان‌آن‌من توسط حزب کمونیست چین، کنگره آمریکا و دولت جورج بوش تلاش کردند تا از دانشجویان چینی که در آن زمان در آمریکا در حال تحصیل بودند، حمایت کنند. درپی این تصمیم در سال ۱۹۹۲ در قالب برنامه‌ای با نام «طرح حمایت از دانشجویان چینی» به دانشجویانی که در آن زمان تحصیل‌شان به پایان می‌رسید اجازه اقامت در آمریکا داده شد. ظرف یک‌سال بعد، بیش از چهل‌ویک هزار چینی شهروند آمریکا شدند و این تعداد ظرف هجده ماه به پنجاه‌وچهار هزار تن رسید.
حالا سه دهه بعد از آن روزها فعالان اجتماعی و سیاسی بر این باورند که کنگره و دولت ترامپ باید برای حمایت از اویغورها نیز چنان راهی را بروند. به گفته نوری تورکل، مدیر و بنیان‌گذار سازمان حقوق بشر اویغورها «در حال حاضر دانشجویان اویغور پرتعدادی در آمریکا در حال تحصیل هستند و می‌دانند که خانواده‌هاشان در چین زندانی شده‌اند». سوفی ریچاردسون مدیر بخش چین در سازمان ناظر حقوق بشرمی‌گوید که «همه می‌دانند که حمایت از اویغورها این روزها لازم و واجب است». این سازمان اوایل امسال تهدیدات دولت چین علیه حقوق اویغورها را «یکی از بدترین سرکوب‌ها از ماجراهای میدان تیان‌آن‌من به این‌سو » ذکر کرده است. چین البته زندانیان پرشمار و نظارت همه‌جانبه دولت بر اویغورها را تلاشی در جهت «مبارزه با تروریسم» عنوان می‌کند.
از نظر تاریخی اویغورها همواره در استان ژین‌جیانگ اکثریت نسبی داشته‌اند، اما در سال‌های اخیر دولت چین با افزودن گروه‌های جمعیتی دیگر و راندن اویغورها از این استان غنی از منابع طبیعی ترکیب جمعیتی منطقه را دگرگون کرده است. البته دولت در توجیه این کار آن را در راستای ارتقای استانداردهای زندگی در منطقه می‌داند، ولی مقامات حقوق بشر سازمان ملل این اقدام را «سرکوب شدید قوانین بین‌المللی» نامیده‌اند. در ماه مارچ امسال، مایکل کوزاک، رئیس دپارتمان حقوق بشر در سنای آمریکا به رسانه‌ها گفت که «از دهه ۱۹۳۰ به این‌سو سرکوبی در این حد و اندازه رخ نداده است»!
به‌گفته تورکل «ویغورهای آمریکا مدام با آزار و اذیت‌های فراوانی از سوی دولت چین مواجهند. به‌خصوص که آن‌ها می‌ترسند مقامات دولت و حزب اعضای خانواده‌شان را در چین آزار دهند. ترس دیگر اویغورهای آمریکا از این است که چون در چین هرگونه ارتباطی با خارج از کشور با بدگمانی و تردیدهای زیادی مواجه است، ارتباط برقرار کردن با خانواده‌شان ممکن است اعضای خانواده را درگیر ریسک بی‌فایده‌ای کند- و به این دلیل عامدانه خودشان را از آن‌ها دور نگه می‌دارند». این خود دشواری دیگری است که اویغورهای خارج‌نشین با آن مواجهند؛ و اگر این را در کنار ممنوعیت انتقال پول از استان ژین‌جیانگ به خارج از کشور قرار دهیم (که موجب شده دانشجویان اویغور بیشترشان از پس پرداخت هزینه‌های زندگی و تحصیل برنیایند) قرار دهیم، دشواری‌هایی که این اقلیت در چین و حتی در آمریکا با آن مواجهند، خود را بیشتر و بهتر نشان می‌دهد. در این شرایط سفارت‌خانه و کنسولگری‌های چین هم از ارائه خدماتی چون تمدید پاسپورت و مواردی از این دست خودداری کرده و به این دانشجویان پیشنهاد بلیتی یک‌سره به مقصد چین را می‌دهند؛ که به‌گفته نوری تورکل «حدس زدن این‌که سرنوشت دانشجوی اویغوری که با بلیتی یک‌سره به چین بازمی‌گردد، چه خواهد شد، چندان دشوار نیست»!
جالب این‌که این دانشجویانی که با چنین دشواری‌هایی سروکله می‌زنند، امروز باید با دشواری‌های حاصل از قوانین مهاجرتی دولت ترامپ و البته سیل پناهندگان و درخواست‌های پناهندگی که در مرزهای جنوبی آمریکا راه افتاده است، هم، رودررو شوند؛ که موجب شده درخواست‌های پناهندگی اویغورها در حال حاضر مدت‌های مدیدی در نوبت مانده و آن‌ها مجبور به تحمل شرایط در بلاتکلیفی محض شده باشند. مدیر و بنیان‌گذار سازمان حقوق بشر اویغورها می‌گوید که «کمک دولت آمریکا به تسهیل شرایط این اقلیت تحت ستم نه تنها وظیفه‌ای انسانی است، بلکه یک پیام روشن و صریح خطاب به دولت چین هم به‌شمار می‌آید- که برخوردها و سرکوب دولت و حزب کمونیست در قبال مسلمانان چین پذیرفتنی نیست».
حالا سه دهه بعد از آن روزها دیگر از اتحاد جماهیر شوروی و جنگ سرد و مواجهه شرق و غرب خبری نیست. تانک‌ها و اسلحه‌ها و سربازان هم از سطح شهرها دور شده و جایشان را به برنامه‌هایی چون جمع‌آوری اطلاعات ژنتیکی مخالفان و اقلیت‌ها داده‌اند (که همین چند وقت پیش گزارشی مفصل درباره این برنامه در شفقنا منتشر شد). بله؛ ظاهر ماجراها تغییر کرده و متدهای برخورد هم ممکن است متفاوت از آن روزها باشند. اما اصل ماجراها و برنامه‌های سرکوب و نظارت سفت‌وسخت همان است که در روزهای میدان تیان‌آن‌من و حتی دورتر، در روزهای انقلاب فرهنگی هم بود. اما چرا در قبال این رخدادها و نسل‌کشی آشکاری که در سال‌های اخیر صورت گرفته، اجماع بین‌المللی خاصی به‌وجود نیامده و دولت‌ها و حتی مردم اویغورها را مقابل دولت سرتاپا مسلح و تجهیزشده چین تنها و بی‌یاور گذاشته‌اند؟
ظاهرا به‌نظر می‌رسد خشونت و سرکوب دولت چین علیه دانشجویان دموکراسی‌خواه در ماجرای میدان تیان‌آن‌من، در قیاس با اوضاع این روزهای اویغورها، برای آمریکا و دیگر دولت‌های غربی دراماتیک‌تر و جذاب‌تر بوده و برای همین هم کشته‌شدن چندصد یا در نهایت چندهزار دانشجوی معترض سیل محکومیت از سوی اکثیریت مطلق دولت‌های جهان آزاد را موجب شد، اما این روزها با فجایعی چندین و چند برابر غرامت‌هایی که در آن میدان معروف رخ داد، بسیاری از دولت‌ها و حتی مردم ساکت نشسته و روند دردناک ماجراها را نظاره می‌کنند. ماجراهایی که به‌گفته نوری تورکل مواردی چون هدف قرار دادن و ویران کردن و سوزاندن مساجد، هجوم به مراسم کفن‌ودفن و عزاداری مسلمانان و دیگر رسم و رسومات اقلیت اویغورها را نیز شامل می‌شود. آیا وقتش نرسیده ملت‌ها و دولت‌های جهان علیه این ظلم و ستم آشکار به‌پا خیزند و اعتراضات خود را نسبت به این پاکسازی آشکار نژادی با دولت چین در میان گذارند؟ آیا ایالات متحده آمریکا و دیگر دولت‌های دنیای آزاد که بعد از ماجراهای میدان تیان‌آن‌من که به کشته شدن جمع کثیری از دانشجویان چینی به‌دست دولت چین انجامید؛ از دانشجویان چینی که خارج از این کشور تحصیل می‌کردند، حمایت و از آن‌ها محافظت کرد، نباید حالا، حدود سی سال بعد از آن ماجرا، این ماجرا را یک‌بار دیگر تکرار کنند؟ اویغورها می‌گویند که زمانش رسیده ازی آن‌ها هم چنین حمایت‌هایی صورت بگیرد.
منبع: شفقنا
