عید فطر یکی از اعیاد مهم در بین مسلمانان است؛ زیرا در این روز پس از یک ماه بندگی و اطاعت خداوند، بندگان پاداش خود را از خداوند طلب می‌کنند و امام باقر (ع) نیز در این رابطه از پیامبر اکرم (ص) نقل کرده است:  اول روز شوال (روز عید فطر) منادی ندا می‌دهد: ای مومنان صبحگاهان برای گرفتن عیدی و جایزه خود بروید.

در این روز، روزه گرفتن حرام و پرداخت فطریه واجب است همچنین در روایات در رابطه با فضیلت و اهمیت این روز نکات متعددی ذکر شده است و در مفاتیح الجنان نیز برای آن اعمال مختلفی مانند احیای شب، نماز شب ویژه شب عید فطر و قرائت برخی ادعیه مطرح شده است.

از جمله اعمالی که برای روز عید فطر ذکر شده به شرح زیر است:

اول؛ پرداخت فطریه

در روایات بیان شده است که پیش از نماز عید، زکات فطره را جدا سازید؛ اگر دسترسی به مستحق دارید بپردازید، وگرنه کنار بگذارید.

زکات فطره برای هر نفر یک صاع (حدود سه کیلو) از گندم یا مواد غذایی دیگر که در آن شهر غذای غالب مردم محسوب می‌شود، است.

زکات فطره واجب موکد و شرط قبولی روزه ماه رمضان است و خداوند نیز در قرآن آن را مقدم بر نماز (عید) شمرده و می‌فرماید: «قَد اَفلَحَ مَن تَزَکّی وَ ذَکَر اسمَ رَبّهِ فَضَلی» به یقین آنکه زکات دهد و یاد پروردگارش را کند سپس نماز بخواند، رستگار است.

دوم؛ غسل

وقت آن پس از طلوع سپیده‌دم تا زمان به جا آوردن نماز عید است، چنان‌که در روایتی آمده است: چون خواستی غسل کنی بگو:

«اللّٰهُمَّ إِیماناً بِکَ وَتَصْدِیقاً بِکِتابِکَ وَاتِّباعَ سُنَّةِ نَبِیِّکَ مُحَمَّدٍ صَلَّی اللّٰهُ عَلَیْهِ وَآلِه «

سپس «بسم الله» بگو غسل کن و هنگامی‌که از غسل فارغ شدی بگو:

«اللّٰهُمَّ اجْعَلْهُ کَفَّارَةً لِذُنُوبِی وَ طَهِّرْ دِینِی، اللّٰهُمَّ أَذْهِبْ عَنِّی الدَّنَسَ»

سوم؛ افطار کردن

افطار کردن پیش از نماز عید و در اول روز از اعمالی است که برای عید فطر بیان شده است همچنین گفته شده بهتر است که با خرما یا شیرینی باشد و شیخ مفید نیز بیان کرده است: خوردن مقدار کمی از تربت سیدالشهدا که از هر دردی شفاست، مستحب است.

چهارم؛ خواندن نمازعید

در روایات بیان شده است برای نماز عید فطر جامه نیکو پوشیده و بوی خوش به کار برده شود همچنین مستحب است نماز عید زیر آسمان و روی زمین بدون فرش واقع شود.

نماز عید فطر دو رکعت است:

در رکعت اول سوره‌های «حمد» و «اعلی»

پس از سوره «حمد» و «اعلی»، «پنج تکبیر» بگو و بعد از هر تکبیری دست به قنوت بردار و بگو:

اللّٰهُمَّ أَهْلَ الْکِبْرِیاءِ وَالْعَظَمَةِ، وَأَهْلَ الْجُودِ وَالْجَبَرُوتِ، وَأَهْلَ الْعَفْوِ وَالرَّحْمَةِ، وَأَهْلَ التَّقْویٰ وَالْمَغْفِرَةِ، أَسْأَلُکَ بِحَقِّ هٰذَا الْیَوْمِ الَّذِی جَعَلْتَهُ لِلْمُسْلِمِینَ عِیداً، وَ لِمُحَمَّدٍ صَلَّی اللّٰهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ ذُخْراً وشَرَفاً وَمَزِیداً أَنْ تُصَلِّیَ عَلَیٰ مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ وَأَنْ تُدْخِلَنِی فِی کُلِّ خَیْرٍ أَدْخَلْتَ فِیهِ مُحَمَّداً وَآلَ مُحَمَّدٍ، وَأَنْ تُخْرِجَنِی مِنْ کُلِّ سُوءٍ أَخْرَجْتَ مِنْهُ مُحَمَّداً وَآلَ مُحَمَّدٍ صَلَواتُکَ عَلَیْهِ وَعَلَیْهِمْ أجْمَعِین. اللّٰهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ خَیْرَ مَا سَأَلَکَ مِنْهُ عِبادُکَ الصَّالِحُونَ، وَأَعُوذُ بِکَ فِیهِ مِمَّا اسْتَعاذَ مِنْهُ عِبادُکَ الصَّالِحُونَ.

پس «تکبیر ششم» را بگو و به رکوع برو و پس از رکوع و سجود برای رکعت دوم برخیز و پس از سوره «حمد»، سوره «شمس» را بخوان، سپس «چهار تکبیر» بگو و پس از هر تکبیری دست به قنوت بردار و همان دعا را بخوان؛ چون فارغ شد «پنجمین تکبیر» را گفته و به رکوع رو و نماز را به پایان برسان و پس از سلام تسبیح حضرت زهرا (س) را بخوان.

پنجم: دعای ندبه

سید ابن طاووس فرموده که چون از دعا فارغ شوی، به سجده رو و بگو:

أَعُوذُ بِکَ مِنْ نارٍ حَرُّها لَایُطْفَأ، وَجَدِیدُها لَایَبْلیٰ، وَعَطْشانُها لَایَُرْویٰ.

پس گونه راست را بر زمین گذار و بگو:

إِلٰهِی لَاتُقَلِّبْ وَجْهِی فِی النَّارِ بَعْدَ سُجُودِی وَتَعْفِیرِی لَکَ بِغَیْرِ مَنٍّ مِنِّی عَلَیْکَ بَلْ لَکَ الْمَنُّ عَلَیَّ.

سپس گونه چپ را بر زمین گذار و بگو:

ارْحَمْ مَنْ أَساءَ وَاقْتَرَفَ وَاسْتَکانَ وَاعْتَرَفَ.

آنگاه به حال سجده برگرد و بگو:

إِنْ کُنْتُ بِئْسَ الْعَبْدُ فَأَنْتَ نِعْمَ الرَّبُّ، عَظُمَ الذَّنْبُ مِنْ عَبْدِکَ فَلْیَحْسُنِ الْعَفْوُ مِنْ عِنْدِکَ یَا کَرِیمُ.

پس «صد مرتبه» بگو:

الْعَفْوَ الْعَفْوَ