امام هشتم(ع)دارای صفات، ویژگی ها و القابی هستند که هر کدام از این ویژگی ها به بخشی از صفات و خصوصیات امام رضا(ع) اشاره دارد.نوشتار زیربه مناسبت شهادت این ستاره هدایت تقدیم می گردد..
«رضا»
امام جواد(ع) در مورد این لقب امام هشتم(ع) فرمودند: «بدان جهت پدرم را رضا نامیدند که هم خداوند در آسمان ها و هم پیامبر(ص) و ائمه اطهار(ع) قبل و بعد از او از ایشان راضی بودند از امام (ع) سوال شد که مگر بقیه ائمه(ع) این گونه نبودند که پیامبر(ص) و دیگر اهل بیت(ع) از آن ها راضی باشند؟ حضرت فرمودند: «علاوه بر اینکه خداوند، پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) از پدرم راضی بودند، دشمنانش نیز از او راضی بودند، برخلاف بقیه اهل بیت(ع) که دشمنانشان از آن ها راضی نبودند».
«زکّی»
«زکی»، انسان طاهر و پاکیزه در مسیر خیر و خوبی است یعنی کسی که پاک از فساد است و فسادی در او راه ندارد لذا چون امام رضا(ع) پاک، شریف و محترم بودند، به این لقب نامیده شدند.
«زکّی» از ریشه زکاوت گرفته شده است.جمع کلمه زکی، ازکیاء است، بر اساس این لقب امام رضا (ع) پاک از همه آلودگی ها،گناهان و رذایل اخلاقی بوده و در واقع معصوم هستند به گونه ای که خطایی از او سر نمی زند و گناه و آلودگی در شخصیت، رفتار و گفتار او راه ندارد.
«عالم آل محمد(ص)»
عالم بودن ایشان بدان معناست که در عرصه های مختلف علمی و هدایتی ثامن‌الحجج(ع) اندیشمند و پرفسور جهان اسلام است، لقب عالم آل محمد(ص) و شهرت امام هشتم(ع) به برتری علمی به ویژه در دوران خود از آنجا نشأت می‌گیرد که مأمون عباسی که خود نیز دانشمند و از اهل علم بود و شخصیت دارای هوش و ذکاوت محسوب می شد، قصد داشت با برپا کردن جلسات مناظره نقطه ضعفی از امام به دست آورده و به ایشان از جهت منصب امامت توهین کند اما در نهایت این خلیفه عباسی و دیگران بودند که به علم حضرت رضا(ع) اعتراف کرده و او را به معنای واقعی شایسته لقب عالم آل محمد(ص) دانستند.
یک روایت آمده که امام کاظم(ع) به فرزندانش فرمودند: «این علی برادر شماست و او عالم آل محمد(ص) است پس هر چه سؤال دارید، از او بپرسید و هر چه را که برای شما می گوید آن را حفظ کنید، که شنیدم پدرم جعفر بن محمد(ع) چندین بار به من فرمود که این پسر عالم آل محمد(ص) است».
«سراج اللّه»
سراج به معنی چراغ بوده و این لقب به معنای چراغ هدایت است، یعنی امام(ع) چراغ خدا بوده و گمراهان را راهنمایی و سرگشتگان را به راه راست هدایت می‌کند. هشتمین خورشید امامت از آن جهت سراج الله لقب گرفته که محبان و ارادتمندان حضرتش با سپردن دست خویش به ایشان به سر منزل مقصود می رسند. پیامبر(ص) فقط راه و مسیر را نشان می دهد، اما امام معصوم(ع) باید دست مردم را بگیرد، در جاده زندگی ببرد و به مقصد برساند، از همین امام معصوم سراج و چراغ هدایت خداوند برای بندگان است.
بشر بدون چراغ هدایت راه نمی تواند به هدف برسد، برای آنکه ما در مسیر این چراغ های هدایت قرار گیریم رفتار و سیره حضرت رضا(ع) بهترین و مهم ترین برنامه است، چون امام وظیفه اش همین است که دست در دست ما را به مقصد برساند، پس اگر خود را به او بسپاریم با گام های محکم در سیر هدایت حرکت کرده ایم.
«رئوف»
رئوف به معنای بسیار مهربان بوده و کسی که در مهربانی سرآمد است، دلسوز است، یعنی فرد دلسوز نمی تواند ببیند به کسی رنج و سختی برسد و از درد دیگران ناراحت می شود و حتی ممکن است ایثار کند و دیگری را بر خود ترجیح دهد که این ها همه در صفت رأفت نهفته است.
در مورد مهربانی و رأفت امام هشتم (ع) برخی عرفا می‌گویند، رأفت امام (ع) حسی است، یعنی وقتی انسان وارد حرم ایشان می شود، خودش این مهربانی و رأفت را حس می کند که چقدر مورد توجه حضرت قرار گرفته است.
امام(ع) رأفتی به گستردگی دایره محبان و ارادتمندانش دارد که هر کس در خانه اش بیاید دست خالی بر نمی گردد، دل ها متوجه ایشان شده وحوائج محبان برآورده می شود.
«صدیق»
کلمه صدیق به معنای کسی که همیشه صادق است و راست می گوید. و کسی که گفتارش را با کردار خویش تصدیق کرده است صدیق از دیگر صفات مهم امام رضا(ع) به شمار می رود، لقبی که شاید کمتر به گوش کسی خورده باشد اما این لقب از لحاظ سند اعتبار لازم را دارد؛ دلیل نامیدن لقب صدیق به امام هشتم(ع) این است که همان گونه که یوسف صدیق در کشور مصر با ولایت خودش کشوری را از قحطی نجات داد، امام رضا(ع) نیز در دوران خودشان این کشور آسیب زده اسلامی را در عرصه قحطی هدایتی واقعا نجات داده و از هدایت بهره مند کردند.
امام رضا(ع) توانستند با درایت و مدیریت در برابر ابرقدرتی مانند مأمون و برخی که بعد از شهادت امام کاظم(ع) واقفیه شدند شیعه را حفظ و مردم را هدایت کنند، از همین رو وجه تشابه یوسف نبی در عرصه اقتصادی و این یوسف یعنی ثامن‌الحجج(ع) در عرصه هدایتی و راهنمایی است.
«مکیّده‌الملحدین»
امام رضا(علیه السلام) بر اشتباهات و خطاهای مخفی ملحدان خطّ بطلان می کشید و تصورات آن ها را رد می‌کرد و این از طریق مناظره هایی بود که در کاخ عباسیان برگزار می شد و در جریان آن مناظرات، حضرت اصول اسلامی و ارزش های آن را تثبیت می کرد. از این رو به ایشان لقب «مکیّده الملحدین» داده شد.
«غریب‌الغربا»
از امیرالمؤمنین امام علی(علیه السلام) روایت شده که می فرمایند: «به زودی مردی از فرزندان من در خراسان به وسیله ی زهر کشته خواهد شد. ألا فَمَن زارَهُ فِی غُربَتِهِ غَفَرَ اللهُ لَه ذُنُوبَه؛ آگاه باشید کسی که در غربتش او را زیارت کند، خداوند گناهان او را بیامرزد».
امام رضا(علیه السلام) خود می فرمایند: «یدفننی فی بلاد غربهٍ إلّا مَن زارَنی فی غُربتی، وَجَبَت لَهُ زیارَتی یومَ القیامهِ»: مرا در بلاد غربت به خاک می سپارند. همانا هرکس مرا در این غربت زیارت کند، قطعاً من او را در روز قیامت زیارت می‌کنم.
برای عبارت «غربت» می‌توان معانی زیر را در نظر گرفت:
۱. غریب کسی است که از وطن خود دور افتاده باشد. بنابراین این وصف شامل امام رضا(علیه السلام)نیز می شود که مجبور شدند شهر مدینه را به تنهایی ترک کنند.
۲. غریب به معنی فردی است که از خانواده و نزدیکترین خویشان خود دور است.
۳. با استناد به فرمایش حضرت امیرالمؤمنین(علیه السلام) که «الغَریبُ من لیس لَهُ حَبیبٌ»، غریب کسی است که یار و دوست داری ندارد. امام رضا(علیه السلام) نیز سال های پایانی عمر با برکت خویش را در مرو در میان افرادی سپری کردند که هچ سنخیتی با ایشان نداشته و منافقانه اطراف ایشان جمع شده بودند.
۴. خود این غربت، این پرسش را در میان مردم به وجود می آورد که چرا امامی که به ظاهر مسند ولایت عهدی را دارا بودند، خود را غریب می خوانند؟ به دیگر سخن، غربت یعنی ابتلای امام(علیه السلام) به سیاست مزوّرانه ی مأمون که با نقشه ای حضرت(علیه السلام)را تحت الحفظ از وطن خویش حرکت داد تا تمامی رفتارها، فعالیت ها و اقدامات آن حضرت را کاملاً زیرنظر داشته باشد.
منبع: شفقنا
