دنیای امروز، دنیای حقوق است اما بسیاری از مهاجران، به دلیل عدم آگاهی از حقوق اولیه‌ی خود در کشور مقصد و یا کشورهای واسط، از ابتدایی ترین حقوق بشری نیز برخوردار نیستند...
دوست عزیز مهاجر؛
حال که تصمیم گرفته‌اید در کشوری غیر از سرزمین مادریتان اقامت گزینید، پیشنهاد می‌کنیم این جزوه را که به منظور کمک به شما و خانواده‌تان تهیه گردیده، مطالعه کنید. نکات کاربردی مطرح شده در این نوشتار می‌تواند به شما کمک کند با چالش‌های کمتری در مسیر پیش رویتان مواجه شوید و همچنین از عهده‌ی سختی‌ها و دردسرهای احتمالی، بهتر برآیید.
به امید آنکه هر جای این زمین پهناور که هستید، سالم، خوشبخت و موفق باشید.
بنیاد علمی فرهنگی محمد (ص)
اگر هنوز مهاجرت نکرده‌اید، بخوانید!
- پیش از هر چیز توجه داشته باشید مهاجرت یک تغییر بزرگ در زندگی است و اگر روحیه‌ی تغییرپذیری ندارید و یا پا به سن گذاشته‌اید و وابستگی‌ها و دلبستگی‌های عمیقی در سرزمین مادریتان دارید، روزهای سختی پیش رو خواهید داشت. چنانچه به هر دلیلی بر تصمیم‌تان برای مهاجرت مصرّ هستید، باید با آمادگی و انگیزه‌ی بالا، در این راه پر چالش قدم بگذارید تا آسیب کمتری ببینید.
- تنها بر اساس ظواهر و آوازهای دُهلی که از دور شنیده‌اید، اقدام به مهاجرت نکنید! بلکه با چشمانی باز و با علم به اینکه مهاجرت، سختی ها، محدودیت‌ها و هرینه‌های مادی و معنوی زیادی را به همراه خواهد داشت، تصمیم بگیرید. به خاطر داشته باشید تجربیات دوستان و اقوام‌تان که پیشتر مهاجرت کرده اند، در عین حال که می‌تواند بسیار ارزنده و کمک کننده باشد، می‌تواند گمراه کننده نیز باشد! زیرا آنها بر مبنای انگیزه، سلیقه، هدف و دیدگاه شخصی خود که لزوما با انگیزه و دیدگاه شما یکی نیست، به سوالات‌تان پاسخ می‌دهند.
- اگر در تصمیم‌تان مردد هستید، اقدام به مهاجرت نکنید. چراکه هنوز آمادگی و انگیزه‌ی کافی برای این کار را ندارید و در میانه‌ی راه با سَرخوردگی متوقف می‌شوید.
- تا جای ممکن از راههای قانونی برای مهاجرت اقدام کنید. جان و مال خود و خانواده‌تان را به دست قاچاقچیان به خطر نیندازید.
- تاثیرات مهاجرت تنها به شما محدود نمی‌شود، بلکه اطرافیان‌تان و لااقل یک نسل قبل و بعدتان را نیز متاثر خواهد نمود. چنانچه متاهل هستید، تکلیف خود را با همسر و فرزندان‌تان روشن کنید. اگر همگی و همزمان وارد مسیر مهاجرت می‌شوید، ببینید آیا آنها هم ظرفیت و انگیزه‌ی لازم برای این کار را دارند؟ و در صورتی که همزمان مهاجرت نمی‌کنید، مطمئن باشید دوری از خانواده برایتان قابل تحمل است و خللی در روند زندگی مهاجرتی‌تان ایجاد نمی‌کند. دوری از خانواده، می‌تواند آستانه‌ی تحمل مهاجر را در رویارویی با مشکلات و شرایط جدید، بسیار پایین بیاورد و موفقیت وی را تحت الشعاع جدی قرار دهد.
- در اولین فرصت، قوانین مربوط به مهاجران در کشوری که به عنوان مقصد مهاجرت خود انتخاب کرده‌اید را بررسی نمایید. بی اطلاعی از قوانین، توجیه و دلیل قابل قبولی برای در امان ماندن از عواقب قانون شکنی نیست و می‌تواند موجب ایجاد دردسرهای جدی شود.
ضرورت آگاهی از حقوق و تکالیف خود به عنوان مهاجر
در طول تاریخ، بشر همواره به دلائل گوناگون از جمله دوری از جنگ و نا امنی، قحطی و بلایای طبیعی، دستیابی به استانداردهای زندگی بهتر، رسیدن به سرزمین موعود (اتوپیا)، ... نقل مکان کرده است. پس از انقلاب صنعتی و خاصه بعد از جنگ جهانی دوم و نیاز مبرم به نیروی کار، سیل مهاجرت به سوی کشورهای توسعه یافته بیشتر و بیشتر شد. در دوران معاصر نیز به دلیل توسعه تکنولوژیها و خصوصا بعد از تاسیس شبکه‌های ماهواره ای و حضور اینترنت در زندگی، مردم کشورهای توسعه نیافته یا در حال توسعه، هر چه بیشتر با امکانات رفاهی کشورهای توسعه یافته و زندگی لوکس غربی آشنا شده و مهاجرت به آن کشورها به عنوان یک هدف و آرزوی جذاب برای بسیاری از مردمان کشورهای کمتر توسعه یافته شکل گرفت.
با افزایش متقاضیان مهاجرت، این پدیده روز به روز پیچیده تر و چالش برانگیزتر شد. چالش هایی که مهاجرت برای مهاجران و کشورهای مبدأ و مقصد ایجاد نمود، باعث پدید آمدن یک عزم بین المللی برای سر و سامان دادن به این پدیده‌ی جهانی گردید. یکی از مسائل مورد توجه در سطح بین الملل، تحقق حقوق مهاجران است. از آنجا که مهاجران، اقلیتی آسیب پذیرند و عموما با زبان، قوانین، عرف و رویه‌ی ملی کشور میزبان آشنایی ندارند، کمتر از شهروندان بومی می‌توانند از حقوق خود دفاع کنند. لذا به تدریج سازمان‌ها و گروههای متعددی ایجاد شدند تا از حقوق مهاجران دفاع کنند و مانع بروز رفتارهای غیر انسانی و تبعیض آمیز علیه مهاجران شوند. با این وجود، بسیاری از مهاجران نه از حقوق خود آگاهی دارند و نه از وجود سازمان‌ها و موسسات دولتی و غیر دولتی حمایت کننده از حقوق مهاجران مطلع هستند. به همین دلیل مشکلات و دردسرهای زیادی را متحمل می‌شوند تا آنجا که از حداقل حقوق انسانی هم بی بهره می‌مانند.
به عنوان نمونه، می‌توان به مهاجران شیعه‌ی افغانستانی که پس از دشواری‌های زیاد و عبور از ایران و ترکیه، خود را به کمپ‌های مهاجرین یونان رساندند، اشاره نمود. آنها در حالی روزهای سخت هجرت را در مضیقه‌های مالی، محرومیت فرزندان‌شان از تحصیل و انزوای مذهبی گذراندند که می‌توانستند با احقاق حقوق شان هیچ کدام از این سختی‌ها را متحمل نشوند. هیچیک از ایشان نمی‌دانستند واجد دریافت کمک هزینه هستند، می‌توانند در کمپ، مدرسه و مسجد تاسیس کنند و برای این کار از امکانات ویژه‌ی مهاجرین بهره مند گردند، و یا حتی بسته‌های بهداشتی و حمایت‌های درمانی ویژه‌ی ایام بیماری کرونا را که برای مهاجران در نظر گرفته شده بود، دریافت نمایند! در حالی که اگر از حقوق خود آگاه بودند و راه تعامل با مسوولین مهاجرتی را می‌شناختند، هیچ کدام از آن تلخی‌ها را - که تنها یک موردش محرومیت فرزندان‌شان از هرگونه امکان آموزشی در طول سه سال بود – متحمل نمی‌شدند.
از طرفی، به خاطر داشته باشید در کنار حقوقی که به عنوان مهاجر دارا هستید، تکالیف و وظایفی نیز در قبال دولت و کشوری که برای مهاجرت برگزیده‌اید دارید که چنانچه دانسته یا ندانسته آنها را انجام ندهید، دولت مربوطه می‌تواند نسبت به شما اعمال اقتدار نماید و مشکلاتی برایتان ایجاد شود.
به دلیل اهمیت بالای این موضوع، بر آن شدیم تا به اختصار و به صورت کاربردی نکاتی را پیرامون حقوق و تکالیف مهاجرین عرضه کنیم تا با مطالعه‌ی این نوشته‌ی مختصر، عزیزان مهاجر، اطلاعات اولیه ای نسبت به حقوق انسانی، مالی، شغلی، تحصیلی، بهداشتی و عبادی خود داشته باشند و با تعامل سازنده با مراکز و مسئولین کشورهای مقصد و واسط در صدد به دست آوردن حقوق خود برآیند.
حقوق شما در جایگاه یک مهاجر
بسیاری از مهاجران، به دلیل عدم آگاهی از حقوق اولیه‌ی خود در کشور مقصد و یا کشورهای واسط، از ابتدایی ترین حقوق بشری نیز برخوردار نیستند؛ و به سبب همین ناآگاهی، از داشتن امکانات رفاهی، بهداشتی، درمانی، تحصیلی، عبادی و فرصت‌های شغلی مناسب محروم مانده اند. حال آنکه دنیای امروز، دنیای حقوق است و روز به روز از سوی جوامع مختلف بر لزوم احقاق حقوق، خصوصا حقوق اقلیتها توجه و اهتمام بیشتری صورت می‌گیرد. لذا می‌توان از این فرصت، حداکثر حسن استفاده را در جهت تعالی و کیفیت زندگی مهاجران داشت.
* گام نخست: آگاهی
چنانچه مهاجرین از حقوق خود مطلع نباشند، طبیعتا قادر نخواهند بود درصدد مطالبه‌ی آن برآیند. لذا اولین گام در دستیابی به حقوق، آگاهی از آن است. به طور کلی مهاجران از دو دسته حقوق برخوردار هستند:
الف) حقوق عمومی که هر فرد به واسطه‌ی انسان بودن و فارغ از بحث مهاجر بودن یا نبودن داراست. این حقوق، زیر مجموعه‌ی حقوق بشر در حوزه‌های مدنی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی هستند و مورد تایید و حمایت مجمع عمومی سازمان ملل متحد می‌باشند.
ب) حقوق اختصاصی که مختص مهاجران و پناهندگان است و عموما به صورت معاهدات کلیدی از حقوق بین المللی عمومی مشتق شده و سازمان‌های بین المللی متعددی مدافع این حقوق هستند.
برخی از این حقوق، بین المللی هستند و برخی دیگر حقوقی هستند که هر کشور برای مهاجرین خود قائل شده و کشور به کشور متفاوت است.
به عنوان مثال، به صورت بین المللی حقوق و تسهیلات خاصی برای کودکان مهاجر مقرر گردیده ولی کشوری مثل کانادا حقوق ویژه تری برای کودکان در نظر گرفته و مثلا در مورد مهاجران قانونی ماهیانه مبلغی را به عنوان کمک هزینه کودک(Child Tax Benefit) به والدین دارای فرزند زیر 18 سال پرداخت می‌کند تا با کمک آن، بچه‌ها در رفاه بیشتر و با امکانات بهتر رشد کنند. و یا برای خانواده‌های صاحب فرزند زیر 18 سال با معلولیت‌های ذهنی یا جسمی شدید، کمک هزینه معاف از مالیات در نظر گرفته است. چنین حقوقی در کشورهای دیگر وجود ندارد.
لذا قویا توصیه می‌گردد در اولین فرصت و حتی پیش از مهاجرت، قوانین و حقوق مهاجران و اقلیتهای کشور مقصد را مطالعه کنید و در این مورد با وکلا و افراد مطلع گفتگو نمایید. همچنین برخی از این قوانین و حقوق به راحتی از طریق جستجو در اینترنت قابل دستیابی است.
(در مطلب «حقوق مهاجران در چارچوب قواعد حقوق بشر»، به برخی از حقوق بین المللی مهاجران اشاره شده است. همچنین به عنوان نمونه‌ای از حقوق داخلی کشورها می توانید به مطلب «حقوق کودکان مهاجر در آلمان» در همین سایت مراجعه فرمایید.)
دو نکته مهم:
ممکن است دولت‌های مختلف حقوق متمایزی را برای مهاجران به رسمیت بشناسند اما بر طبق تعهدات و کنوانسیونهای بین المللی که به امضای کشورهای مختلف رسیده حقوق بین الملل، بر قواعد و مقررات داخلی کشورها ارجحیت دارد و به همین دلیل کشورها و دولت هایی که حقوق بشر و میثاقین آن را قبول کرده اند، نمی‌توانند در خودداری از انجام تکالیفی که به موجب حقوق بین الملل در قبال مهاجرین بر عهده دارند، به قوانین و مقررات داخلی خود استناد کنند.
نکته‌ی مهم دیگر در بحث حقوق مهاجران این است که حقوق مهاجران باید بدون تبعیض اعمال شود و تفاوت‌های قومی، نژادی، مذهبی و سایر موارد نباید موجب نادیده انگاشته شدن حقوق و آزادی‌های مهاجرین در کشور میزبان گردد.
* گام دوم: تعامل موثر با مراکز ذیربط
اجازه‌ی ورود و یا پذیرش مهاجران به خاک یک کشور به معنای تضمین تمام حقوق مهاجران توسط کشور مربوطه نیست. به همین دلیل مهاجران باید پس از آشنایی با حقوق خود، به دنبال راهی باشند که آن حقوق را به دست آورند. برای این منظور، مهاجران باید قادر باشند با مسوولین و مراکز مربوطه به صورت اثربخش و مثبتی ارتباط موثر برقرار کنند و خواسته‌های به حق خود را مطالبه نمایند. طبیعتا استفاده از زبان مشترک جزو ضروریات یک ارتباط موثر است و مهاجرین باید یادگیری زبان کشور مقصد و یا زبان انگلیسی را در اولویت‌های خود قرار دهند تا بتوانند منظور خود را به درستی منتقل کنند و پاسخ دریافت شده را هم به خوبی بفهمند.
گاهی بهتر است برای تعامل با مراکز و مسوولین، نماینده‌ای از طرف گروه مهاجران انتخاب شود و مطالبه‌ی حقوق، نه به صورت شخصی بلکه از سوی یک جمع مطرح شود. این نماینده باید عاقل، فهیم، مطلع به قوانین، امین، هوشمند، با قدرت تعاملی بالا و مورد حمایت حداکثری کلونی مهاجران باشد و بتواند برای احقاق حقوق مهاجران، با مسوولان ذیربط ارتباط برقرار کند.
به عنوان نمونه‌ای موفق در این زمینه، به ماجرای مهاجران افغانستانی شیعه که در کمپ یونان به سر می‌بردند اشاره می‌گردد. این مهاجران همراه کودکان و سالخوردگان، ماهها بدون امکانات کافی و در شرایط سخت زندگی می‌کردند؛ در حالی که مهاجران دیگری در همان کمپ از امکانات مناسبی برخوردار بودند. وقتی به ایشان گفته شد آنها هم حقوقی دارند که می‌توانند آن را از مسوولین کمپ مطالبه کنند، تصمیم گرفتند از میان خود نماینده‌ای انتخاب کنند تا با مسوولین کمپ وارد مذاکره شود. فرد منتخب در حضور مسوولین با اشاره به این نکته که آنها همواره در کشور خود در سختی و تبعیض زندگی کرده اند و به امید برخورداری از حقوق اولیه‌ی انسانی تن به سختی‌های مهاجرت و ترک وطن داده اند، و گمان می‌کرده اند در اروپا با رفتارهای عادلانه تر و غیر تبعیض آمیز مواجه خواهند شد، ایشان را متقاعد نمود سر و سامانی به وضعیت نامطلوب آنها بدهند. صحبت‌ها و پیگیری‌های مستمر آن نماینده، به همراه اصرار و گوشزد کردن لزوم تامین حداقل حقوق مهاجران سبب شد مسوولین کمپ به تکاپو افتاده و به مهاجران شیعه‌ی افغانستانی اجازه‌ی ساخت مدرسه و مسجد دهند و بودجه‌ی مورد نیازشان را تامین کنند. به دنبال این رایزنی‌ها بسته‌های بهداشتی که هیچ گاه به آنها نرسیده بود به دستشان رسید. به کودکانشان سهمیه اسباب بازی و نوشت افزار تعلق گرفت و برای خانواده‌های نیازمند، کارت پول‌های چند یورویی در نظر گرفته شد. آنها با رایزنی و ارتباط موثر حتی موفق شدند برای دیگر اقلیتهای قومی نیز بستر تامین فضای آموزشی و بهداشتی فراهم سازند.
بنابراین، انتخاب نماینده و مطالبه‌ی حقوق از مسوولین، بسیار کارآمد خواهد بود.
نکته‌ی مهم بعدی این است که: در کشورهای توسعه یافته که معمولا مقصد اغلب مهاجرین هستند، موسسات غیر دولتی یا NGO های متعددی وجود دارند که به صورت بسیار جدی حامی حقوق مهاجرین و اقلیتها هستند. ارتباط تنگاتنگ با این موسسه‌های غیر دولتی در احقاق بسیاری از حقوق مهاجرین و خصوصا اقلیتهای قومی و مذهبی به شکل مشهودی کارآمد و اثر بخش است.
گاهی اوقات با وجود مطالبه‌ی حقوق از سوی مهاجران، کارشکنی هایی توسط مسوولین مربوطه صورت می‌گیرد که با تعامل و رایزنی حل نمی‌شود. در چنین مواقعی شاید لازم باشد با کمک رسانه‌ها و فضای مجازی، اذهان عمومی را نسبت به شرایط نامطلوب و تبعیض آمیز موجود آگاه نمود و از طریق فشار افکار عمومی، ایشان را به برآورده نمودن خواسته‌های قانونی مهاجران واداشت. به عنوان مثال می‌توان از شرایط نابسامان کودکان یا سالخوردگان مهاجر و یا تضییع حقوقشان، عکس، فیلم و گزارش تهیه کرد و جهت جلب و بازتاب افکار عمومی در اختیار خبرگزاری‌ها و شبکه‌های تلوزیونی و اینترنتی مختلف و پر مخاطب قرار داد.
مسوولیت دولتها در قبال حقوق مهاجرین:
اصل جهانی بودن حقوق بشر[1] نشان می‌دهد که دولتها اعم از مبدأ، ترانزیت و مقصد همگی در حمایت از حقوق مهاجران مسئول هستند. اصولی که دولتها موظف به رعایت آن هستند عبارتند از:
1- اصل الزام آور بودن معاهدات[2]: از این جهت که معاهدات آزادانه تصویب شده و بین دول عضو مفاد آن بایستی مورد احترام و رعایت واقع گردد.
2- اصل عدم تبعیض[3]: بر این اساس بدون هیچ تمایزی مهاجران نیز مشمول حمایت‌های کلی و خاص قرار می‌گیرند. حمایت‌های کلی مانند فرآیند بازداشت، دسترسی به دادگاه‌ها و مراجع صالح در رسیدگی‌های قضایی. حمایت‌های خاص نیز شامل موارد مربوط به آیین‌های مهاجرتی و معیارهایی در خصوص اتحاد خانواده است.
3- اصل عدم بازگشت اجباری[4]: این اصل بیان می‌کند که هیچ دولتی نمی‌تواند مهاجران را به اجبار به مکانی باز گرداند که در آن تهدیدی برای وی وجود دارد. این اصل در کنوانسیون حقوق پناهندگان 1951 و همچنین کنوانسیون منع شکنجه اشاره گردیده است.[5]
4- اصل دیگری که در حقوق بین الملل عرفی تصدیق می‌گردد به وظیفه‌ی دولتها در پذیرش بازگشت اتباعشان از سایر کشورها مربوط می‌گردد. هر چند این اصل در هیچ یک از کنوانسیونهای چند جانبه وجود ندارد.
چنانچه حقوق مهاجران توسط دولت محل اقامت رعایت نشود، از آنجایی که افراد اصولاً نمی‌توانند به طور مستقیم از حقوق بین الملل بهره مند شوند، لذا خواه ناخواه دولت متبوعِ شخص مهاجر در مقابل دولت محل اقامت قرار می‌گیرد و حقوقی برای دولت متبوع در حمایت از اتباع خود ایجاد و مطرح می‌گردد.
تکالیف شما در جایگاه یک مهاجر:
حقوق و تکالیف، همواره با یکدیگر همراه هستند. نمی‌شود یک فرد یا گروه خاصی فقط دارای حقوق باشند و تکلیفی شامل حال شان نشود. به همین ترتیب مهاجران نیز فارغ از حقوقی که دارند، دارای تکالیف و وظایفی در قبال دولت و کشوری که برای مهاجرت برگزیده‌اند، هستند. توجه داشته باشید که دولتها می‌توانند نسبت به همه‌ی اشخاصی که در قلمروشان حضور دارند، اعم از تبعه یا مهاجر، اعمال اقتدار نمایند. مهاجران باید به اقتدار دولتها و قوانین و رویه‌های عملی که مشروعاً از این اقتدار ناشی می‌شود احترام بگذارند و قوانین ملی کشور میزبان را رعایت کنند.
از جمله تکالیف مهاجران خودداری از اقداماتی است که تهدیدی علیه نظم عمومی که نقض قوانین و حقوق سایرین باشد را در بر بگیرد. مهاجران باید آشنا به قوانین، عرف و ارزش‌های جامعه ای باشند که به آن می‌پیوندند و به آنها احترام بگذارند.
یاد گرفتن زبان و فرهنگ جامعه میزبان و سازگاری با آن از ازرش‌های جامعه میزبان بوده و می‌تواند توسط کشورها یک الزام برای مهاجران قرار بگیرد. این تکالیف ممکن است در چارچوب الزامات ورود به یک کشور در قوانین داخلی درج شود.
شما به عنوان یک مهاجر باید به علائق معمول ملتی که مهمان آنها شده‌اید، توجه داشته باشید و فرهنگ اخلاقی جامعه‌ی میزبان را بپذیرید. در همین راستا، به این نکته‌ی مهم توجه داشته باشید که هیچ کس نسبت به نگاه سنگین و خیره‌ی یک آقا به یک خانم حس مثبتی ندارد. اما متاسفانه برخی مهاجران مسلمان، مرتکب این رفتار ناپسند و زننده، می‌شوند. شاید یکی از دلایل آن، تغییر محیط و قرار گرفتن‌شان در محیطی بسیار متفاوت از کشور مبدأ که عموما بانوان با پوشش اسلامی در جامعه حضور داشته‌اند، باشد. به هر حال، دلیلش هر چه که باشد، بازتاب خوشایندی در جامعه بین الملل ندارد و چنین رفتارهای بی مسوولانه‌ای وجهه‌ی مهاجران مسلمان را نزد جامعه‌ی میزبان، به شدت خراب می‌کند.
مهاجران مقیم از عوارض گمرکی یا مالیات‌های داخلی معاف نیستند، مگر آنکه از مصونیت دیپلماتیک برخوردار باشند.
در صورت حمله دشمن به کشور محل اقامت، مهاجر در صورت کمک به دشمن به خاطر خیانت محاکمه می‌شود.
غالباً مهاجر ملزم به ثبت نام خود نزد مقامات اداری است.
مهاجران همانند اتباع داخلی کشور میزبان، ملزم به انجام وظایف شهروندی برای حفظ جامعه ای که در آن زندگی می‌کنند هستند و باید در مقابل امراض مسری، آتش سوزی، فجایع طبیعی و دیگر خطراتی که ناشی از جنگ نیستند، به وظایف شهروندی آن کشور عمل کنند.
آزادی و اموال مهاجر ممکن است به طور موقت برای حفظ نظم عمومی، رفاه اجتماعی و امنیت جوامع محلی یا دولت محدود شود.
مهاجر نباید در امور سیاسی دولت محل اقامت خود مداخله نماید و چنانچه بین دولت محل اقامت و دولت متبوعش جنگی رخ دهد، موظف است در اقدامی که به طور آشکار موجبات موفقیت دولت متبوعش می‌شود، مشارکت نکند.
همچنین مهاجران باید آداب و رسوم و سنن علمی و تاریخی و مذهبی مردم کشور محل اقامت را محترم بشمارند.
مهاجر در قبال اعمالی که در کشور محل اقامت انجام می‌دهد، مسئول است. لذا ممکن است به سبب جرایمی که در سرزمین دولت میزبان یا کشتیها یا هواپیماهای ثبت شده در آن کشور مرتکب شده است، مجازات گردد.
مهاجران اجازه ندارند با انجام اعمالی به مناسبات دوستانه میان کشور محل اقامت و هر کشور خارجی دیگر خدشه وارد کنند.
مهاجر نباید نظم و امنیت عمومی کشور محل اقامت خود را بر هم بزند. همچنین مهاجر نباید علیه استقلال یا امنیت کشور محل اقامت جرمی را مرتکب شود، حتی اگر محل ارتکاب جرم در خارج از کشور محل اقامت باشد. در غیر اینصورت تعقیب و مجازات خواهد شد و این حق به صورت بخشی از حق دفاع مشروع کشورها محسوب می‌گردد.
هر دولتی در مورد پذیرش مهاجران با توجه به مصلحت خود تصمیم می‌گیرد و حق دارد شرایطی را در مورد پذیرش آنها وضع نماید و معیارهای پذیرش مهاجران یا ممانعت از ورود آنها را در قوانین مهاجرت خود درج نماید. شخص مهاجر که در کشوری پذیرفته می‌شود، چنانچه شرایط دولت میزبان را مراعات ننماید، دولت مزبور می‌تواند وی را اخراج کند.
دولت میزبان می‌تواند مهاجران را به جهت جرمی که علیه امنیت و استقلالش مرتکب شده اند ولو جرم در خارج از سرزمین دولت مزبور انجام شده باشد، در سرزمین خود مورد تعقیب و بازداشت قرار دهد.
چند نکته‌ی مهم و کاربردی در بحث حقوق مهاجران و اقلیتها
- تاکید بر هویت تاریخی و فرهنگی: امروزه عموم مردم و دولتها تبعیض را کاری نادرست و زشت می‌شمارند و نسبت به آن عکس العمل نشان می‌دهند. پس چنانچه شما قدرت اقناع مسوولین و یا NGOهای حامی حقوق مهاجرین و اقلیتها را مبنی بر اینکه اقلیتی مورد تبعیض هستید _ مانند قوم هزاره یا اقلیت علویان ترکیه_ هستید، داشته باشید، سریعتر و بیشتر از امکانات آن کشور بهره مند خواهید شد. برای تحقق این امر، ضروری است هویت فرهنگی و تاریخی خود را به عنوان یک ایرانی، یک افغانستانی، یک هزاره،یک شیعه یا ... بشناسید و قادر باشید از موضع مردم شناسانه و یا فرهنگ تاریخی و هویتی و هنری، خود را معرفی کنید. در حالی که متاسفانه شاهدیم که اکثر مهاجرین شیعه به دلیل بی هویتی یا حتی فرار از هویت ملی یا قومی اصلی خود واجد جایگاه مناسبی در کشورهای مقصد نمی‌شوند.
- حمایت بیشتر از اقلیت قومی در مقایسه با اقلیت دینی: معمولا حساسیت نهادهای حامی حقوق بشر واقع در کشورهای اروپایی و آمریکایی در حمایت از حقوق اقلیتهای قومی بیشتر از اقلیتهای دینی و مذهبی است. بنابراین، چنانچه مثلا شما یک مهاجر هزاره‌ی شیعه‌ی افغانستانی هستید و برای مطالبه‌ی حقوق خود به موسسات مربوطه مراجعه می‌کنید، بهتر است خود را «هزاره» یعنی یک اقلیت قومی معرفی کنید تا یک شیعه که اقلیت مذهبی محسوب می‌شود.
- تاکید بر حفظ فرهنگ و زبان مادری: حفظ فرهنگ، آداب و رسوم و زبان مادری جزو حقوق مهاجران است. دیر یا زود فرزندان‌تان زبان کشور میزبان را به خوبی شهروندان آنجا یاد خواهند گرفت و با فرهنگ کشور جدید آشنا می‌شوند. پس بیش از آنکه نگران یادگیری زبان جدید باشید، نگران فراموشی زبان مادری و کم رنگ شدن فرهنگ و آداب و رسوم فعلی خود باشید. برخی والدین این اشتباه را مرتکب می‌شوند که به دلیل سختی هایی که در کشور خود داشته اند و برای اینکه هر چه زودتر از آن فضا بریده شوند و با شرایط جدید وفق پیدا کنند، فرزندان شان را از آموزش زبان فارسی باز می‌دارند. برخی هم به صورت افراط گرایانه صحبت به زبان فارسی در خانه را کنار می‌گذارند و با هدف روان تر شدن در زبان جدید، اعضای خانواده را مجبور می‌کنند فقط با زبان انگلیسی یا زبان کشور میزبان با هم گفتگو کنند. در حالی که در کمترین حالت، خواندن و نوشتن به زبان‌های متعدد یک مهارت ارزشمند است که می‌تواند در آینده موقعیت‌های بهتری برای فرزندتان ایجاد کند.
- بهره مندی از خدمات ویژه‌ی مهاجران: در برخی کشورها (مانند کانادا) سازمان‌هایی هستند که به صورت رایگان و یا با هزینه ای ناچیز خدمات متعددی در زمینه‌های کاریابی، ثبت نام فرزندان در مدرسه، آشنایی با خدمات محلی، ثبت نام در کلاس‌های زبان رایگان و ... به تازه واردین ارائه می‌دهند. حتما از وجود چنین سازمان‌هایی پرس و جو کنید و از خدمات ارزشمندشان بهره مند شوید. (برای مشاهده‌ی فهرست سازمان‌های خدمات رسان به تازه مهاجرین در کانادا به آدرس اینترنتی زیر مراجعه کنید: Canad.ca/newcomerservices برخی از این سازمان‌ها خدمات خود را به زبان فارسی هم ارائه می‌دهند. مانند: Welcome Centerو Settlement.org)
- فرصتی برای معرفی فرهنگ و اعتقادات: در برخی کشورها به راحتی می توان با تعامل با مراکز دولتی یا NGO ها، مدرسه، مسجد و مراکز دینی و فرهنگی تاسیس نمود و حتی تمام یا بخشی از هزینه های آن مراکز را از طریق شهرداری یا دولت محلی تامین کرد. این امکان، فرصتی بی نظیر در اختیارتان قرار می دهد که علاوه بر تقویت فرهنگ و باورهای دینی خانواده و سایر مهاجرانِ هم کیش خود، مزیت های دین و فرهنگ خود را به دیگر مردم جهان بشناسانید. شایسته است همسایگان مان ما را به عنوان یک مسلمان ایرانی یا افغانستانی انسان هایی حق پذیر، خیرخواه، متعهد به اخلاق و پایبند به قوانین بشناسند.
- لزوم اتحاد و همدلی و پرهیز از تفرقه و تک روی: متاسفانه، به عکس توصیه‌های بسیار زیاد قرآن و پیشوایان دینی مان مبنی بر اتحاد و همدلی با یکدیگر و دوری از تفرقه، از ضعفهای عمده‌ی مهاجرین شیعه خصوصا مهاجرین ایرانی و افغانستانی، عدم روحیه‌ی تعامل و کار جمعی با یکدیگر است. نبود این همدلی باعث عقب ماندگی و محرومیت زیاد شیعیان از بسیاری حقوق جمعی شان در کشورهای مهاجرپذیر گردیده است. لذا اکیدا توصیه می‌کنیم با دوری از رفتارهای خود خواهانه و غیر توسعه یافته و پرهیز از تک روی و همچنین با تشکیل انجمنهای دینی و فرهنگی و انتخاب مدیران مطلع و هوشمند و ائتلاف با گروهها و انجمنهای همسو حد اکثر استفاده را از حقوق و مزایای کشور مقصد بنمایید.
- دستگیری در کشور ثالث: اگر شخص پناه جو در مسیر سفر به کشور مقصد، در کشور ثالثی (غیر از سرزمین مادری و کشور مقصد) توسط پلیس دستگیر شود، دلایل و مدارک او مبنی بر اینکه قصد مهاجرت و پناهندگی به کشور دیگری را داشته، معمولا مورد قبول واقع نمی‌شود. لذا کارهای بررسی پناهندگی و بازپرسی از فرد در همان کشور دستگیر شده انجام می‌شود.
تدوین کننده: بنیاد علمی فرهنگی محمد (ص)
مطالب مرتبط
حقوق مهاجران در چارچوب قواعد حقوق بشر
سازمان‌های بین المللی مدافع حقوق مهاجران
اسناد بین المللی در زمینه حمایت از حقوق مهاجران
منشور حقوق اساسی اتحادیه اروپا
اعلامیه مربوط به حقوق اشخاص متعلق به حقوق اقلیتهای ملی یا قومی، دینی و زبانی
[1]Universality of Human Rights
[2]Pacta Sunt Servanda
[3]Non-Discrimination
[4]Non-Refoulement
[5] ماده‌ی 33 کنوانسیون وضعیت پناهندگان این اصل را در خصوص پناهندگان مورد تأکید قرار داده است:
"هیچ یک از دول طرف قرارداد نبایستی پناهنده را به مرزهای سرزمینی بازگرداند که زندگی یا آزادیش بر مبنای نژاد، مذهب، تابعیت یا عضویت در گروه خاص یا داشتن اعتقادی تهدید شود."
ماده‌ی 3 کنوانسیون منع شکنجه در این مورد مقرر می‌دارد:
"هیچ یک از کشورهای طرف متعاهد این کنوانسیون نسبت به اخراج، بازگردان یا استرداد افراد به کشوری که دلایل متقن در خصوص شکنجه شدن فرد در آن کشور وجود دارد مبادرت نخواهد کرد. برای تشخیص وجود مبانی و دلایل برای چنین احتمالی، مقامات صلاحیتدار کلیه ملاحظات لازم من جمله در صورت قابل اعمال بودن، وجود نقض مستمر، فاحش، آشکار یا دسته جمعی حقوق بشر در آن کشور را مد نظر قرار خواهند داد."
