زیارت جامعه کبیره توسط امام هادی(ع) در پاسخ به درخواست فردی برای زیارت بلیغ و کامل امامان بیان شده است. این زیارت، از زیارت‌های مشهور نزد شیعیان است. مضمون زیارت جامعه کبیره، مقام امامت و شأن ائمه اطهار(ع) و وظایف شیعیان در مقابل آنهاست. اولین بار این زیارت، توسط شیخ صدوق روایت شد. شرح‌های فراوانی بر زیارت جامعه نوشته شده است.
در مقطع ابتدایی زیارت‌نامه، «السَّلامُ عَلَیکُمْ یا أَهْلَ بَیتِ النُّبُوَّةِ وَ مَوْضِعَ الرِّسَالَةِ وَ مُخْتَلَفَ الْمَلائِكَةِ(سلام بر شما اى اهل بيت نبوّت، و جايگاه رسالت،و عرصه رفت‌وآمد فرشتگان)» امام هادی(ع) این معانی را آورده‌است:
- خداوند متعال اهل بیت(ع) را به کرامت خود مخصوص کرده و آنان را پایگاه رسالت و محلّ رفت و آمد فرشتگان و محلّ نزول وحی قرار داده‌است.
- این کار خداوند از صفات کمالیه‌ای ناشی شده‌است که اهل بیت(ع) دارای آن بوده و به واسطه آن به قلّهای رسیده بودند که در بلندای آن، میان علم و حلم و کرامت و رحمت جمع نموده بودند.
- اهل بیت(ع) پایگاه رسالت خداوندی بوده‌اند. چراکه خداوند متعال آن‌ها را گذشته از رهبری مسلمانان، برای تصدّی منصب رهبری بشریت انتخاب کرده‌است.
امام هادی(ع) در فراز «اَلسَّلامُ عَلی اَئِمَهِ الهُدی وَ مَصابیحِ الدُّجی(سلام بر پيشوايان هدايت، و چراغ‌هاى تاريكى)» بر نکات ذیل تاکید می‌کند:
- اهل بیت(ع) پیشوایان هدایت‌اند و دیگر کسانی که از اهل بیت(ع) نیستند اما متصدّی امر امامت می‌شوند، مخالف خطّ هدایت بوده و جزو ائمۀ ضلال (پیشوایان گمراهی) محسوب می‌گردند. به همین دلیل است که معارف دین را جز از پیشوایان از اهل بیت پیامبر اکرم(ص) نباید گرفت و مسیر حرکت جز مسیر حرکت آنان نباید باشد.
- ائمه(ع) کسانی هستند که دارای عقل کامل بوده، پناهگاه مردم جهان و وارثان پیامبران بوده و آنان مَثَل اعلای انسانیت‌اند که دیگران باید به آن‌ها اقتدا کنند و صاحبان دعوت به بهترین کمالها هستند که دیگران باید دنباله‌رو آنان باشند.
- اهل بیت(ع) محلّ معرفت خدا و مسکن برکت خدا هستند. آنان معدن حکمت خداوند متعال، حافظان سرّ حضرت حقّ، حاملان علم کتاب او و جانشینان پیامبر او هستند.
- راه رسیدن به توحید کامل حق منحصراً ائمه(ع) هستند و این همان نکته مشهور در حدیث سلسلة الذهب است که ولایت راه رسیدن به قلعه توحید است.
- این دعوت‌کنندگان به سوی حقّ دارای چند ویژگی هستند که اصالت آن‌ها را در مسیر الهیشان روشن می‌کند:
- آنان دعوت‌کنندگان به سوی خدا و راهنمایان مردم به راه‌های رضایت و خشنودی حضرت احدیت‌اند.
- ائمه(ع) در راه اطاعت از اوامر خداوند متعال ثابت قدم هستند.
- به خداوند متعال محبّت تام و تمام دارند.
- در توحید خداوند متعال مُخلِص هستند.
- شعائر الهی از قبیل امر و نهی خداوند متعال توسّط آنان آشکار می‌شود.
- آنان هیچگاه در کلام و گفتار و همچنین در عمل از امر خداوند متعال پیشی نمی‌گیرند.
در ادامه زیارت به اصلیترین عناصر فکری تشیع اشاره می‌کند:
- ایمان به اینکه جز خدای یکتا خدائی نیست و از هر گونه شریک منزّه است.
- ایمان به اینکه حضرت محمد(ص) بنده خاصّ و برگزیده و رسول پسندیده خداوند است.
- ایمان به اینکه امامان شیعه نیز دارای مقام عصمت و کرامت هستند.
در فرازهایی از این زیارت به جنبه‌های عملی رفتار ائمه اطهار این چنین اشاره شده‌است:
- برقرار داشتن عهد و میثاق الهی و محکم نمودن پیمان طاعت آن ذات اقدس.
- نصیحت کردن مردم و خیرخواهی برای آنان در آشکار و پنهان برای رضای خدا.
- دعوت مردم به راه حقّ به وسیله برهان و حکمت و پند و موعظه نیکو.
- ایثار دائم در راه خداوند با گذشتن از جان و صبر کردن بر ناملایمات.
- برپاداشتن نماز و پرداخت زکات و عمل کردن دائم به سایر عبادات و حدود دین اسلام.
- حفظ شریعت اسلامی به جهت سالم ماندن از تحریف.
- تسلیم در برابر قضا و قدر الهی.
- تأکید بر وحدت راه پیامبران و تصدیق پیامبران گذشته.
فراز دیگر این زیارت «فالراغب عنکم مارق واللازم لکم لاحق والمقصر فی حقکم زاهق (روگردان از شما خارج از دين، و ملازمِتان ملحق‌شونده‌ی به شما، و كوتاهى‌كننده در حقّتان قرينِ نابودى است)» به عاقبت گروه دوستداران اهل بیت(ع) و دشمنان اهل بیت(ع) می‌پردازد و دوستداران را اهل سعادت و دشمنان را اهل شقاوت معرفی می‌کند.
در فقرات «فَبَلَغَ الله بِکُمْ اَشْرَفَ مَحَلِّ الْمُکَرَّمینَ وَاَعْلی مَنازِلِ الْمُقَرَّبینَ وَاَرْفَعَ دَرَجاتِ الْمُرْسَلینَ» این نکات را بیان می‌کند:
- ضرورت ایمان به رجعت ائمه و بر پا شدن دولت آنان.
- اهمّیت زیارت قبور ائمه(ع).
- اهمّیت ایمان به رجعت.
- ضرورت آمادگی دائم برای کمک رسانی به دولت آنان تا اینکه آن دولت در سرتاسر زمین حکم فرما شود.
- ضرورت بیزاری جستن از دشمنان آنان.
- خوشحالی مؤمنین به آنچه خداوند متعال به دست اهل بیت(ع) روزی آنان گردانیده‌است.
- وحدت مسلمانان به صورت صحیح، جز تحت لوای اهل بیت(ع) تحقّق نخواهد یافت.
- ایمان به اهل بیت(ع) امری عاطفی نبوده بلکه باید از سر بیداری، ادراک، تحقیق و پژوهش باشد.
- فراز پایانی دلالت دارد بر این که جایگاه پیامبر و آلش در پیشگاه الهی مختص به خود آنهاست به همین جهت شفاعتشان مقبول خداست و مقرب‌تر از آنان در همه هستی شفیعی نیست و این که امام هادی(ع) می‌گوید اگر می‌یافتم آنان را شفیع قرار می‌دادم نشانگر این است که نیست. اللَّهُمَّ إِنِّی لَوْ وَجَدْتُ شُفَعَاءَ أَقْرَبَ إِلَیک مِنْ مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَیتِهِ الْأَخْیارِ الْأَئِمَّةِ الْأَبْرَارِ لَجَعَلْتُهُمْ شُفَعَائِی .
منبع:ویکی شیعه
