حق کسى که آموزش تو را به دست گرفته، این است که او را بزرگ بدارى و در هنگامى که با او نشسته اى او را گرامى بدارى و به سخنان او به خوبى گوش فرا دهى...

امام زین العابدین می فرماید:«وَ أَمَّا حَقُّ سَائِسِکَ بِالْعِلْمِ فَالتَّعْظِیمُ لَهُ وَ التَّوْقِیرُ لِمَجْلِسِهِ وَ حُسْنُ الاِسْتِمَاعِ اِلَیْهِ وَ الاِْقْبَالُ عَلَیْهِ وَ الْمَعُونَهُ لَهُ عَلَى نَفْسِکَ فِیمَا لاَ غِنَى بِکَ عَنْهُ مِنَ الْعِلْمِ بِأَنْ تُفَرِّغَ لَهُ عَقْلَکَ وَ تُحَضِّرَهُ فَهْمَکَ وَ تُزَکِّیَ لَهُ قَلْبَکَ وَ تُجَلِّیَ لَهُ بَصَرَکَ بِتَرْکِ اللَّذَّاتِ وَ نَقْصِ الشَّهَوَاتِ وَ أَنْ تَعْلَمَ أَنَّکَ فِیمَا أَلْقَى اِلَیْکَ رَسُولُهُ اِلَى مَنْ لَقِیَکَ مِنْ أَهْلِ الْجَهْلِ فَلَزِمَکَ حُسْنُ التَّأْدِیَهِ عَنْهُ اِلَیْهِمْ وَ لاَ تَخُنْهُ فِی تَأْدِیَهِ رِسَالَتِهِ وَ الْقِیَامِ بِهَا عَنْهُ اِذَا تَقَلَّدْتَهَا وَ لاَ حَوْلَ وَ لا قُوَّهَ اِلاَّ بِاللَّهِ».

«حق کسى که آموزش تو را به دست گرفته، این است که او را بزرگ بدارى و در هنگامى که با او نشسته اى او را گرامى بدارى و به سخنان او به خوبى گوش فرا دهى و با تمام وجود به او روى آورى، و به او کمک کنى تا دانشى را که بدان نیاز دارى به تو ارزانى دارد. به این گونه که خرد خود را براى او خالى کنى و آماده دریافت مطالب او باشى و دل خود را براى او پاکیزه گردانى و با کنار نهادن لذّتها و کم کردن شهوتها، چشم خود را براى او تیزبین گردانى و بدانى در آنچه که به تو آموخته است، پیام آور او نسبت به کسانى باشى که ناآگاهند و چون آن رسالت را که به گردن گرفته اى به خوبى انجام دهى».

به گزارش شفقنا، حضرت آیت الله العظمی سبحانی در اثر خود با عنوان «شرح رساله حقوق سیدالساجدین» در مقام شرح حق هفدهم از منظر امام سجاد(ع) با عنوان حق معلم و آموزگار مرقوم می دارند: «از کلمات امام، نکاتى استفاده مى شود:

1. وظیفه شاگرد آن است که معلم را تکریم کند و حضور او را ارزشمند بداند.
2. به سخنان او به خوبى گوش دهد و با تمام وجود، متوجه او باشد.
3. در آموختن چیزى که از آن چاره اى نیست از معلم کمک بگیرد.
4. راه آن این است که با عقل و هوش تمام، و قلب پاک به او توجه کند و راه رسیدن به این هدف این است که زیاده خواهى را در زندگى ترک گوید.
5. این را بداند آنچه او آموخته است در واقع نماینده او نسبت به دیگران است که آنها را نیز آموزش دهد. طبعاً باید آنچه را که آموخته است به خوبى ادا کند و به وظایف نمایندگى عمل نماید.

***

امام سجاد(علیه السلام) این سخنان را در محیطى مى گوید که قبل از اسلام، شمار دانش آموختگان آنان از تعداد انگشتان تجاوز نمى کرد زیرا قریب یک صد سال قبل از آن در مدینه فقط یازده نفر و در مکه فقط هفده نفر باسواد بودند.([۱]) اسلام درباره علم و عالم به اندازه اى سخن گفته است که مرحوم علاّمه مجلسى روایات آن را در مجلد دوم از بحارالانوار جمع کرده است. نخستین آیه اى که بر رسول گرامى(صلى الله علیه وآله وسلم) نازل مى شود آیه خواندن است:(اقرأ باسم ربّک الذى خلق…).

در قرآن مجید در میان سوگندهاى مختلف، به قلم هم سوگند یاد مى کند و مى فرماید:(ن والقلم ومایسطرون). در حدیثى که به رسول خدا منسوب است ارزش سه کار را به اندازه اى مى داند که از حجابهاى عالم بالا عبور کرده و به حضرت حق مى رسند و مى فرماید:

«ثلاثه تخرق الحجب وتصل إلى ما بین یدى الله: ۱. صریر اقلام العلماء، ۲. ووطء أقدام المجاهدین، ۳. و صوت مغازل المحصنات.([۲])

سه چیز است که حجاب ها را پاره مى کند و به مقام ربوبى مى رسد: صداى خامه دانشمندان، پاکوبى مجاهدان در میدان نبرد، صداى نخ ریسى زنان پاکدامن.

مقصود این است که صداى خامه دانشمندان به قدرى ارزشمند است که به مقام ربوبى مى رسد و پذیرفته مى شود.

تا اینجا توضیح آنچه که در تحف العقول آمده است پایان مى یابد ولى در کتاب مکارم الاخلاق که رساله امام سجاد(علیه السلام)را آورده، اضافاتى دارد که یادآور مى شویم:

1. وأن لا ترفع صوتک علیه.
2. ولا تجیب أحداً یسأله عن شیء حتى یکونَ هو الذی یُجیب.
3. ولا تحدّث فی مجلسه أحداً.
4. ولا تغتاب عنده أحداً.
5. وأن تَدفعَ عنه إذا ذُکر عندک بسوء .
6. وأن تَستر عیوبَه وتُظهر مناقبه.
7. ولا تُجالس له عدوّاً.
8. ولا تُعادى له ولیاً، فإذا فعلت ذلک شهدتْ لک ملائکه الله بانّک قصدته وتعلمت علمه لله جلّ اسمُه لا للناس».([۳])

در این بخش  از سخنان، امام(علیه السلام) براى دانش آموز نسبت به استاد وظایفى را بازگو فرموده که به ترجمه آنها مى پردازیم:

1. صدایت را بر او بلند نکنى.
2. اگر کسى سؤالى از معلم کرد تو پاسخ نگویى و صبر کنى تا خود استاد پاسخ بگوید.
3. در پیشگاه او، درباره کسى سخن نگویى.
4. هرگز در محضر او غیبت نکنى.
5. اگر در خارج از مجلسى کسى از استاد عیب جویى کرد، دفاع کنى.
6. معایب او را پنهان سازى و خوبى هاى او را آشکار سازى.
7. با دشمن او نشست و برخاست نکنى.
8. با دوستان او دشمنى نکنى.

اگر چنین کردى فرشتگان خدا گواهى مى دهند که تو براى خدا نزد او علم آموخته اى نه براى مردم.

[۱].  فتوح البلدان:۲/۵۷۹ـ۵۸۰.

[۲].  الشهاب فی الحکم والأدب، ص ۲۲.

[۳]. مکارم الأخلاق، تحقیق آل جعفر، نشر جماعه المدرسین، قم، ج۲، ص ۳۰۰ـ ۳۰۱

منبع: شفقنا