نزدیک به ۳ هزار حدیث باواسطه و بی‌واسطه از امام کاظم(ع) تنها در کتاب «مسند الامام الکاظم» جمع آوری شده است، احادیثی که نشان از تلاش این امام همام(ع) برای احیای تشیع و گسترش آموزه‌های ناب اسلامی دارد و این مهم به وسیله انجام مناظره و گفت وگو با خلفای عباسی و دانشمندان غیرمسلمان صورت می‌گرفت.
دوران امامت موسی بن جعفر(ع) در ۲۰ سالگی و پس از شهادت امام صادق(ع) از ۱۴۸ قمری آغاز شد. این دوران با خلافت چهار تن از خلفای عباسی هم‌زمان بود. حدود ۱۰ سال از امامت او در خلافت منصور (۱۳۶-۱۵۸ قمری)، ۱۱ سال در خلافت مهدی عباسی (۱۵۸-۱۶۹ قمری)، یک سال در خلافت هادی عباسی (۱۶۹-۱۷۰ قمری) و ۱۳ سال در خلافت هارون (۱۷۰-۱۸۳ قمری) سپری شد. مدت امامت موسی بن جعفر (ع) ۳۵ سال بود و با شهادت او در ۱۸۳ قمری امامت به فرزندش، امام رضا(ع) منتقل شد. (۲)
مهم‌ترین اتفاقات و اقدامات دوران امامت امام کاظم(ع)
الف) انشعاب در شیعه: در دوره امامت موسی بن جعفر(ع)، فرقه‌های اسماعیلیه، فطحیه و ناووسیه شکل گرفت. هر چند در زمان حیات امام صادق(ع)، زمینه انشعاب در شیعه فراهم شده بود اما انشعابی در میان آنان رخ نداد. اما با شهادت امام صادق و آغاز امامت موسی بن جعفر(ع)، شیعیان به فرقه‌های مختلفی منشعب شدند. (۳)
ب) فعالیت غالیان(افراطیون): در دوره امام کاظم(ع)، غالیان نیز فعال بودند. در این دوره فرقه بشیریه شکل گرفت که منسوب به محمد بن بشیر از اصحاب امام موسی بن جعفر(ع) بود. او در زمان حیات امام، دروغ‌هایی به آن ایشان نسبت می داد. (۴)
ج) مناظره‌ها و گفت وگوها: مناظرات و گفت وگوهایی از امام کاظم(ع) با برخی از خلفای عباسی و دانشمندان غیرمسلمان گزارش شده است. باقر شریف قرشی هشت گفت وگو از امام کاظم(ع) با عنوان مناظرات آن حضرت گرد آورده است. امام کاظم(ع) با مهدی عباسی مناظره‌هایی درباره فدک و نیز حرمت خمر در قرآن انجام داده است. با هارون عباسی نیز مناظراتی داشته است. از آنجا که هارون می‌خواست خویشاوندی پیامبر(ص) با خود را نزدیک‌تر از نسبت او با موسی بن جعفر (ع) نشان دهد، امام کاظم(ع) در حضور هارون به نزدیک‌تر بودنِ انتساب خویش به پیامبر(ص) تصریح کرد. گفت وگوهای موسی بن جعفر (ع) با عالمان ادیان دیگر نیز معمولا در پاسخ به پرسش‌های آنان صورت گرفته که در پایان به گرویدن آنان به اسلام انجامیده است. (۵)
د) قیام علویان: دوران زندگانی موسی بن جعفر(ع) با دوران قدرت گرفتن عباسیان و قیام‌های متعدد از طرف علویان علیه آنان هم‌زمان بود. عباسیان با شعار طرفداری و حمایت از اهل‌بیت(ع) به قدرت رسیدند، اما طولی نکشید به دشمنی سخت برای علویان تبدیل شدند و بسیاری از آنان را کشتند یا به زندان انداختند. سخت‌گیری حاکمان عباسی بر علویان سبب شد تا شماری از علویان سرشناس دست به قیام بزنند. قیام نفس زکیه، تشکیل حکومت ادریسیان و قیام شهید فخ از آن جمله بود. قیام فخ در ۱۶۹ قمری در دوره امامت موسی بن جعفر (ع) و خلافت هادی عباسی به وقوع پیوست. (۶)
ه) زندان: امام کاظم(ع) در طول دوران امامتش چندین بار به وسیله خلفای عباسی احضار و زندانی شد. نخستین‌بار در زمان خلافت مهدی عباسی، امام (ع) را به دستور خلیفه از مدینه به بغداد منتقل کردند. هارون نیز ۲ بار امام را زندانی کرد. زمانِ دستگیری و زندان اول در منابع ذکر نشده اما دومین بار در ۲۰ شوال ۱۷۹ قمری در مدینه دستگیر و در هفتم ذی الحجه در بصره در خانه عیسی بن جعفر زندانی شد. بنا به گزارش شیخ مفید، هارون در ۱۸۰ قمری در نامه‌ای به عیسی بن جعفر، از او خواست امام را به قتل برساند اما او نپذیرفت. امام (ع) را پس از مدتی به زندان فضل بن ربیع در بغداد منتقل کردند. امام کاظم(ع) سال‌های پایانی عمر خود را در زندان‌های فضل بن یحیی و سندی بن شاهک گذراند. (۷)
و) شهادت: واپسین روزهای عمر امام کاظم(ع) در زندان سندی بن شاهک سپری شد. شیخ مفید گفته است که سندی به دستور هارون الرشید امام را مسموم کرد و امام سه روز پس از آن به شهادت رسید. شهادت ایشان ۲۵ رجب ۱۸۳ هجری در بغداد رخ داده است. درباره زمان و مکان شهادت امام کاظم (ع) نظرات دیگری هم وجود دارد. (۸)
منابع:
۱.منتهی الآمال ج ۲ ص ۳۳۵ چاپ هجرت، تابستان سال ۱۳۷۷
۲. جعفریان، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، ص۳۷۹-۳۸۴.
۳.نوبختی، فرق الشیعه، ص۶۶-۷۹.
۴.حاجی‌زاده، «جریان غلو در عصر امام کاظم(ع)»، ص۱۱۲.
۵. مجلسی، بحارالانوار، ج۱۰، ص۲۴۴-۲۴۵.؛ ابن شهر آشوب، المناقب، ج۴، ص۳۱۱-۳۱۲.؛ صدوق، توحید، ص۲۷۰-۲۷۵.
۶. کلینی، الکافی، ج۱، ص۳۶۷.
۷. قمی، الانوار البهیه، ص۱۹۲–۱۹۶.
۸. مفید، الارشاد، ج۲، ص۲۱۵.
ماخذ: ایرنا
