زمان امام باقر (ع) زمان سرآغاز تفکر و تعلم و علم است. اگر می بینیم شیعه و بلکه اسلام به علم شناخته می شود، این مرهون حضرت باقرالعلوم است.
در مورد استفاضه و بهرمندی شیعه از علوم امام باقر (ع) تردیدی نیست، آیت الله بروجردی بر این نظر بوده؛ شیعیان تا قبل از امام باقر به فقه عامه و اهل سنت عمل می کردند.
هادی سروش در یادداشتی آورده است: زمان امام باقر (ع) زمان سرآغاز تفکر و تعلم و علم است. اگر می بینیم شیعه و بلکه اسلام به علم شناخته می شود، این مرهون حضرت باقرالعلوم است.
در مورد استفاضه و بهرمندی شیعه از علوم امام باقر (ع) تردیدی نیست، آیت الله بروجردی بر این نظر بوده؛ شیعیان تا قبل از امام باقر به فقه عامه و اهل سنت عمل می کردند.
علم مقدس است
اولین نگاهی که امام باقر به انسان منتقل می کند این است که نگاه شما به دانش و علم باید فراتر از مادیات باشد.
منصور صیقل می گوید از امام باقر (ع) شنیدم که گفتگوی علمی را درس معرفی نمود و درس را به عنوان یک نماز یادآور شد. / تَذَاکُرُ اَلْعِلْمِ دِرَاسَهٌ وَ اَلدِّرَاسَهُ صَلاَهٌ حَسَنَهٌ . (کافی / ۲۷)
نکته ابنجاست که هر علمی دارای قداست است، اما وقتی موضوع آن علم دارای مفاهیم متعالی و مقدسی باشد به تعبیر استاد مطهری؛ تقدس در تقدس است.
امام باقر و تبیین ورود علم به هویت آدمی
یکی از نکات مهمی که امام باقر بر آن تکیه دارد شناسائی مبدیی است که آدمی از او علم و دانش را فرا می گیرد، زیرا علم غذای روح آدمی هست و همانطوریکه غذا وارد بدن و در مرحله بعد عین بدن می شود و در نتیجه غذای سالم موجب صحت بدن، و غذای فاسد باعث مرض می گردد، علم وارد هویت روحی و روانی آدمی می شود و می تواند صحت و مرض تمام حقیقت انسان را رقم زند.
زید شحام از امام باقر در باره گفتار خدای عز و جل که در قرآن فرمود: باید انسان بخوراک خویش نظر داشته باشد، پرسید معنی خوراک چیست؟ فرمود: علمی را که فرا می گیرد نظر کند از چه کسی فرا می گیرد. / فِی قَوْلِ اَللَّهِ تَعَالَى فَلْیَنْظُرِ اَلْإِنْسٰانُ إِلىٰ طَعٰامِهِ (عبس/۲۴) قَالَ قُلْتُ مَا طَعَامُهُ قَالَ عِلْمُهُ اَلَّذِی یَأْخُذُهُ مِمَّنْ یَأْخُذُهُ . ( اَلْمَحَاسِن)
سخن عالمان جامعه باید منطبق بر اصول قرآنی باشد
امام باقر (ع) فرمود: هر نسبت و پیوند و خویشاوندی و پشت و پناه و بدعت و شبهه‌ای منقطع و نابود است؛.. جز آنچه قرآن آن را ثابت نموده باشد. / لَا تَتَّخِذُوا مِنْ دُونِ اللهِ وَلِیجَهً فَلَا تَکُونُوا مُؤْمِنِینَ فَإِنَّ کُلَّ سَبَبٍ وَ نَسَبٍ وَ قَرَابَهًٍْ وَ وَلِیجَهًٍْ وَ بِدْعَهًٍْ وَ شُبْهَهًٍْ مُنْقَطِعٌ إِلَّا مَا أَثْبَتَهُ الْقُرْآنُ. (الکافی، ج۱، ص۵۹)
در بیان دیگری امام باقر (ع) می فرماید: هر وقت من حدیثی به شما بگویم از من بپرسید تا از قرآن شاهدی برای آن نقل کنم. یعنی آنچه می گویم مستند به قرآن است. در همین جا بود که شخصی از امام باقر سوال نمود اینکه پیامبر از سه چیز نهی فرموده؛ قیل و قال و حرف بیهوده، تضییع و اسراف و افساد مال و نیز از زیادی سوال، این سه چیز در کجای قرآن است؟ امام باقر (ع) برای هر یک آیه از قرآن را تلاوت نمود؛ در مورد حرفهای بیهوده آیه؛ «لاخیر فی کثیر» است و در مورد اسراف و افساد اموال آیه؛ «لا توتوا السفهاء» است، و در مورد سوال و پرسش های متعدد آیه؛ «لاتسئلوا عن اشیاء» دلالت دارد. / اذا حدثتکم بشئ فاسالونی من کتاب الله ثم قال فی بعض حدیثه ان رسول الله ص نهی ان القیل و القال و فساد المال و کثره السوال. فقیل له یابن رسول الله این هذا من کتاب الله .. (کافی/۳۹)
عالمان و ضرورت شناخت زمان
یکی از ضروریات در علم و عالم این است که عالم و اندیشمند باید زمان و زبان را بشناسد تا بتواند تشخیص دهد با چه زبانی برای چه گروهی سخن بگوید.
این درست مشکل امروز جهان اسلام و عالمان دینی است که بسیاری از آنان نمی دانند و یا نمی توانند با زبانِ زمانِ خود سخن بگویند!
در این مهم امام باقر (ع) چنین فرمود: ما تا زمانی که کسی از روش و مقاصد گفتار آگاه نباشد، او را فقیه و عالم نمی دانیم. و این بنا برگفته خدای عزّوجل است که فرمود : لَتَعرفنّهم فی لَحنِ القول [سوره محمد/۳۰]. آنان را در روش و مقاصد گفتار خواهی شناخت… / إنّا لا نَعُدُّ الرجل فقیهاً عالماً حتی یعرِفَ لحنَ القول و هو قولُ اللّه عزّوجلّ: «وَ لَتعرفَنَّهم فی لحنِ القول…( الحیات، ج ۲، ص. ۴۶۲)
امام باقر (ع) و علماء سوء
یکی معضلات عرصه علوم دینی؛ دانشمندان منفی و عالمان سوء هستند که اگر نگوییم به تعداد عالمان مثبت باید آنان در نظر گرفت ولی آنچنان کم هم نیستند!
یکی از رسالت های امام باقر (ع) توجه دادنِ جامعه دینی به حضور پر رنگ علماء سوء و دانشمندان منفی است که در تخریب دین و بلکه دنیای مردم ید طولایی دارند!
دانشمندان منفی و معرکه گیری در جامعه!
یکی از این نمونه های دانشمندان منفی کسانی هستند که دانش خود را بدون در نظر گرفتن نیازها و شرایط جامعه به عرصه می آورند و در نتیجه هر سخن سُستی را به زبان جاری می کنند و موجبات انحراف و یا تمسخر را رقم می زنند! و این نیست مگر یا با حکومت ها ساخت و باخت کرده و یا برای عوام فریبی این معرکه گیری را دارند!
عبد الله بن سلیمان گوید: مردی از اهل بصره که نامش عثمان اعمی بود به امام باقر(ع) عرض کرد: حسن بصری عقیده دارد کسانی که علم را کتمان کنند بوی تعفن شکمشان اهل دوزخ را اذیت می کند! امام باقر فرمود: اگر حرف او درست باشد بنابراین باید مومن آل فرعون منحرف و در نتیجه هلاک شده باشد [در صورتی که قرآن او را بکتمان ایمان می ستاید] از زمان بعثت نوح (ع) علم پنهان بوده است. حسن بصری بهر راهی که خواهد برود! بخدا علم جز در این خاندان یافت نشود. / إِنَّ اَلْحَسَنَ اَلْبَصْرِیَّ یَزْعُمُ أَنَّ اَلَّذِینَ یَکْتُمُونَ اَلْعِلْمَ یُؤْذِی رِیحُ بُطُونِهِمْ أَهْلَ اَلنَّارِ فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ ع فَهَلَکَ إِذَنْ مُؤْمِنُ آلِ فِرْعَوْنَ مَا زَالَ اَلْعِلْمُ مَکْتُوماً مُنْذُ بَعَثَ اَللَّهُ نُوحاً ع فَلْیَذْهَبِ اَلْحَسَنُ یَمِیناً وَ شِمَالاً فَوَ اَللَّهِ مَا یُوجَدُ اَلْعِلْمُ إِلاَّ هَاهُنَا . (کافی/ ۳۳)
عالمانِ بی خاصیت!
نقطه مقابل عالمانِ معرکه گیر ، عالمان ساکت و بی خاصیت است!
اینان نیز مورد دیگری از عالمان سوء هستند که بحث در رابطه با آنان در خور بازگشایی یک فصل مجزاست.
اجمالا تقدیم دارم که دسته از عالمان دینی هستند که در صغری و کبری چیدن و بحث های تئوری راه انداختن و تشکیل کلاس و تربیت شاگرد و نوشتن کُتب علمی بسیار موفق جلوه گری می کنند، اما در وادی تحقق عینی و استفاده میدانی از علوم دینی هیچ خاصیتی از خود نمایان نمی کنند! راز رمز این روش سودجویانه ی این دانشمندان دینی را امام باقر (ع) بزیبایی شناسائی و مورد مو شکافی قرار می دهد و می فرماید:
«نظایر احبار و رهبان را ببین، احباری که کتاب خدا را از مردم کتمان و تحریف کرده و با تمام این احوال، سودی از کارشان نکرده و راه به جایی نبردند. اکنون مانند آنها در این امت اند، کسانی که الفاظ قرآن را حفظ کرده و حدود آن را تحریف می کنند. آنها با اشراف و بزرگان هستند. زمانی که رهبران هوا پرست متفرق شوند، آنها با کسانی هستند که دنیای بیشتری دارند. فهم آنها در همین حد است. / فَاَعْرِفْ أَشْبَاهَ الْأَحْبَارِ وَ الرُّهْبَانَ الَّذِینَ سَارُوا بِکِتْمَانِ الْکِتَابِ وَ تَحْرِیفِهِ فَمَا رَبِحَتْ تِجَارَتُهُمْ وَ مَا کَانُوا مُهْتَدِینَ، ثُمَّ اَعْرِفْ أَشْبَاهَهُمْ مِنْ هَذِهِ الْأُمَّهِ الَّذِینَ أَقَامُوا حُرُوفَ الْکِتَابِ وَ حَرِّفُوا حُدُودَهُ، فَهُمْ مَعَ السَّادَهِ وَ الْکِبَرَهِ، فَاِذَا تَفَرَّقَتْ قَادَهُ الْأَهْوَاءِ کَانُوا مَعَ أَکْثَرِهِمْ دَنِیّاً وَ ذَلِکَ مُبَلِّغُهُمْ مِنَ الْعِلْمِ» (روضه کافی)
در این موضوع عناوین مهم دیگری در بیانات حضرت باقرالعلوم (ع) دیده می شود که در مجال دیگری به بررسی آن خواهیم نشست. ان شاء الله
منبع: شفقنا
