روزی امام علی(ع) بر خانه حضرت زینب (س) وارد شدند و فرمودند: «ای نور دیدگانم، از تو شنیدم که تفسیر «کهیعص» را می‌کردی؟» حضرت زینب(س) پاسخ دادند: «آری» امام علی(ع) فرمودند: «کهیعص اسرار مصیبتی است که بر عترت رسول خدا (ص) وارد می شود.»
تاریخ شیعه با نام افرادی عجین شده که علم، بصیرت و تقوای آنان سبب بارور شدن و زنده ماندن جریان اعتقادی است که بعد از رحلت رسول خدا (ص) با مهجوریت و ظلم افراد غاصب مواجه شده بود؛ نام آورانی که با علم و درایت خویش توانستند دژ محکم و سدیدی برای حمایت و یاری امام زمان خویش باشند.
همه شیعیان به نقش تاثیرگذار و بااهمیت حضرت زینب(س) در طول تاریخ شیعه اذعان دارند و مهم ترین نقش آفرینی حضرت را در وقایع قبل از عاشورا و بعد آن خلاصه می‌کنند؛ نام حضرت زینب(س) در اذهان شیعه با صبر و تبعیت از ولایت مترادف شده است.
صبر و ولایتمداری این بانوی بزرگوار را می توان ثمره وجود علم و حکمت الهی در وجود ایشان دانست؛ همچنان که آیات و احادیث بر این حقیقت تصریح کرده اند؛ به عنوان نمونه در سوره مبارکه کهف آیه 68 در داستان موسی (ع) و خضر به رابطه صبر و علم به نحو مفصل پرداخته شده است.
در داستان قرآنی همراهی موسی (ع) با خضر، موسی(ع) نتوانست حکمت رفتارهای به ظاهر عجیب خضر از قبیل سوراخ کردن کشتی، کشتن پسری نوجوان و ساختن بی مزد دیوار شهری که مردم آن به موسی و خضر آذوقه نداده بودند، درک کند و به همین سبب موجب اعتراض موسی (ع) نسبت به رفتارهای عجیب و غیرقابل فهم خضر شد. در حکایت داستان موسی و خضر در سوره کهف با آیه‌ای مواجه می شویم که به نقش علم در باروری صبر اشاره دارد؛ «وَ کَیْفَ تَصْبِرُ عَلى ما لَمْ تُحِطْ بِهِ خُبْراً» چگونه صبر می کنی در آنچه دانش تو احاطه نکرده است؟
رابطه علم و صبر در قرآن و احادیث
داستان قرآنی موسی و خضر حاکی از آن است که علم موسی (ع) به رتبه ای نرسیده بود تا بتواند حکمت رفتارهای به ظاهر عجیب خضر را درک کند، بنابراین از همراهی وی بازماند؛ در نتیجه این داستان قرآنی و ظاهر آیات می توان نتیجه گرفت که رابطه ای مستقیم میان علم با صبر و حلم است.
همچنین امام علی (ع) می فرماید: «الصّبر من الایمان کالرّأس من الجسد، و راس الصّبر البلاء و ما یعقلها إلّا العالمون»؛ صبر از براى ایمان، مانند سر است از براى جسد و رأس صبر بلاست. به این مرتبه و معنى صبر، نمىرسند مگر صاحبان علم. (1)
صبر و بردباری حضرت زینب (س) که زبانزد عام و خاص است و تبلور آن در روز عاشورا و پس از آن متجلی شد، از علم و معرفت آن حضرت سرچشمه می گیرد. ائمه معصومین در توصیف مقام و جایگاه علمی حضرت زینب (س) توصیفات عجیب و قابل تاملی دارند؛ در همین راستا علما نیز از مقامات علمی و جایگاه حدیثی آن حضرت روایت های متفاوتی را ذکر کرده اند.
نیابت خاص حضرت زینب (س) از سوی امام حسین(ع)
جناب حائری مازندرانی از شیخ صدوق نقل می کند که حضرت زینب (س) نیابت خاص از سوی امام حسین(ع) داشت و شیعیان برای حلال و حرام به ایشان رجوع می کردند تا آن که حضرت زین العابدین از مریضی نجات یافت.
توصیف شیخ صدوق از جایگاه علمی حضرت زینب (س) دلالت بر توان و قدرت فقهی ایشان دارد تا آنجا که در مدت زمانی کوتاه در مسائل شرعی، مرجعیت و زمام شیعه را در دست داشتند؛ لفظ نیابت خاص نیز نشان از وثوق و اعتمادی که ائمه معصومین به جایگاه علمی حضرت داشتند، دارد.
جایگاه حضرت زینب در نقل تاریخ شیعه
پس از علم فقه، جایگاه علمی حضرت را می توان در نقل تاریخ شیعه جستجو کرد؛ در تبیین این جایگاه علمی می‌توان گفت همه احادیث و روایات اهل بیت ارزشمند و گرانقدر هستند، اما برخی روایات که بنیان و اساس ماهوی شیعه را تشکیل می دهند از ارزش و اهمیت بیشتری برخوردار هستند که به عنوان نمونه می توان به حدیث غدیر و خطبه فدک اشاره کرد که نقل و استماع آن در زمان خلفا جرم بود و مجازات های سنگینی را در پی داشت.
حضرت زینب (س) از جمله افراد اهل علمی بودند که با تلاش های خود توانستند میراث شیعه را به نسل های بعد منتقل کنند.
ابوالفرج در رابطه با جایگاه حضرت زینب در میان مفسران و علمای قرون اولیه اسلامی، مرتبه علمی ایشان را چنین توصیف می کند: «ابن عباس [از سرشناسان علم تفسیر در قرون اولیه اسلام است] روایات و احادیث حضرت زهرا(س) را از حضرت زینب(س) نقل می کند؛ از جمله حدیث فدک.»
همانا حضرت زینب (س) احادیث فراوانی از مادرش زهرا (س) روایت کرده است
و نیز شیخ طبرسی می فرماید: «همانا حضرت زینب (س) احادیث فراوانی از مادرش زهرا (س) روایت کرده است.» سخن شیخ طبرسی و دیگر علمای بزرگ اسلام دال بر راوی حدیث بودن ایشان، نشان از آن دارد که حضرت زینب (س) از علوم نبوی و علوی به طور کامل بهره بردند و از آن سیراب شدند.
دیگر علوم اسلامی که حضرت زینب (س) در آن مورد تایید اهل بیت قرار گرفتند، علم تفسیر قرآن بود؛ علم تفسیر قرآن آن طور که بر همگان روشن و بدیهی است رابطه ای مستقیم و تنگاتنگ با علم حدیث دارد و از این جهت می‌توان حضرت زینب (س) را نه تنها دخت گرامی علی (ع) خواند، بلکه باید ایشان را از شاگردان مکتب پدر دانست که در علوم تفسیر قرآن مورد تایید و تثبیت حضرت قرار گرفتند.
نقش حضرت زینب در بالا بردن سطح فهم و سواد زنان در جامعه
همچنین علامه سید نور الدین جزایری در کتاب خصائص زینبیه ذکر می‌کند، زمانی که امام علی(ع) در کوفه اقامت داشتند، حضرت زینب (س) در خانه اش جلسات تفسیر قرآن برای زنان برگزار می کردند؛ روزی امام علی(ع) بر خانه آن بانوی بزرگوار(س) وارد شدند و فرمودند: «ای نور دیدگانم، از تو شنیدم که تفسیر «کهیعص» را می‌کردی؟» حضرت زینب(س) پاسخ دادند: «آری» امام علی(ع) فرمودند: «کهیعص اسرار مصیبتی است که بر عترت رسول خدا (ص) وارد می شود.»
روایت علامه سید نورالدین جزایری نشان از آن دارد که آن بانوی بزرگوار در بالا بردن فهم و سطح سواد زنان در جامعه تاثیر بسزایی داشت و تلاش می کرد جامعه نسوان را با معارف و علوم الهی آشنا کند.
سخنان اهل بیت در معرفی ساحت علمی حضرت زینب (س) بسیار رساتر و بلیغ تر است تا آن جا که می توان به شأن خاص علمی آن حضرت واقف شد؛ امام سجاد (ع) در جمله ای آن بانوی بزرگوار را این گونه خطاب قرار می دهند: «یا عمّة، أنت بحمد اللّه عالمة غیر معلّمة، و فهمة غیر مفهّمة»؛ ای عمه، شکر خدا که تو عالم بدون معلمی و فهمیده بدون آموزگاری.
کلام حضرت سجاد (ع) به عقیده برخی از علما دلالت بر آن دارد که دختر امیرالمومنین(ع) محدثه‌ای بوده که به ایشان الهام می شده و علم آن بانوی بزرگوار جزو علوم لدنی و آثار باطنی است.
صبر بر دستورات الهی اعم از انجام دادن واجبات و ترک محرمات و صبر مصائب نیازمند علم و معرفتی است که فرد مومن را یاری دهد؛ به همین سبب در احادیث اهل بیت تاکید بسزایی به یادگیری علم و احادیث اهل بیت شده است؛ چرا که علم و عمل دو بال حرکت برای مومن هستند و هر کدام که مفقود شود امکان حرکت به سوی تعالی میسر نمی شود.
پی نوشت:
1.مصباح الشریعة / ترجمه و شرح عبد الرزاق گیلانی/ ص544
منبع:https://snn.ir/
