مروری بر کهن ترین اشعار فاطمی از قرن نخست تا قرن هشتم هجری

( قسمت چهاردهم: ربیع در علی نامه ، قرن پنجم هجری)

نویسنده: مسعود بسیطی

آنگاه که کرّوبیان ندای لَولاک لَما خَلَقت الاَفلاک[1] شنیدند دانستند که جملگی ریزه خوار خوان رحمت عالمیانند. اما به گاهی که ندای لَولا فاطمه لَما خَلَقتُکُما[2] برخاست پی بردند که فاطمه ام ابیها و سرّی است عظیم که همه خلق از شناخت و معرفتش دور و بریده شده اند.[3] فاطمه حقیقت «لیله قدر» است.[4] لیله ای که اگر خدای جلیل معرفتش را به حبیب خود عطا نفرموده بود، رسول اعظم نیز، شامل «و ما ادریک ما لیله القدر» بود.

فاطمه ام ابیهاست،[5] مادر و ریشه پدر! آن هم پدری چون صاحب مقام لولاک. مادرْ ریشه همه خوبی هاست. مادری چون ام ابیها که محبوبه خداست. رضایتش رضایت حق و غضبش غضب خداست.[6] کوثر رسول است و اُمّ الائمه بتول. شفیعه روز جزاست[7] برای همه محبانش و هم او فاطمه است؛ چرا که تمامی دوستانش بریده شده از آتش دوزخند.[8] پدرش حبیب خداست و مادرش سلام داده شده خدا خدیجه غَرّاست.

نخست مادح فاطمه خداست. سپس جبراییل و آنگاه ستوده شده خدا محمد (ص).

جایگاه سِرُ الله الاعظم فاطمه؛ چنان رفیع بود که به فرموده صادق آل محمد: هیچ پیامبری به مقام اولوالعزمی نرسید، جز با اقرار به افضلیت فاطمه و قبول ولایت او و فرزندانش بر خود.[9] بدین منوال در طول تاریخ افراد بسیاری با تبعیت از خدا و رسول در مدح فاطمه اشعاری در جایگاه رفیع سِرالله الاعظم سرودند. اما متاسفانه به دلیل بغض کسانی که خدا بر ایشان مغضوب علیهم است و حسادت حاسدانش در طول تاریخ بسیاری از اشعار فاطمی از میان رفته و به دست ما نرسیده است.

اینک به عنوان انجام وظیفه برآن شدیم ذریعه ای از اقیانوس لایتناهی مقام فاطمی جاری سازیم و با قطره ای از اقیانوس مدایح و اشعار فاطمی، شبنمی بر جان تشنه محبان و خدمتگزاران فاطمه و فرزندانش نهاده باشیم.

در این مقاله تلاش شده تا اشعار یافت شده در مدح و محبت بانوی عالمیان از قرن نخست تا قرن هشتم هجری به ترتیب همراه معرفی مختصری از شاعران فاطمی در اختیار علاقه‌مندان قرار گیرد. باشد تا رضایت قلب مقدس این مادر غریب را جلب نماید و مرهمی بر جان خسته یگانه وارث و منتقمش مهدی موعود عجل الله فرجه الشریف باشد.

"اَللّهم عَجل فَرجه وَ سهّل مَخرجَه"

ربیع شاعر علی نامه

علی نامه، کهن‌ترین منظومه حماسی شیعی شناخته شده از نیمه دوم قرن پنجم هجری است و موضوع آن جنگ های جمل و صفین و مناقب و معجزات و کرامات حضرت علی علیه السلام است که شاعری شیعه اثنی عشری به نام ربیع، آن را در بیش از یازده هزار بیت در بحر متقارب مثمن محذوف (مقصور) سروده و در ماه ذی حجه سال 482 هجری به پایان آورده است. دست­نویس منحصر به فرد علی نامه متعلق به کتابخانه موزه قونیّه(ترکیه) است.

 کتابت این نسخه در اواخر قرن ششم و یا هفتم و هشتم حدس زده شده است. چاپ عکسی منظومه علی نامه با مقدمه دکتر محمدرضا شفیعی کدکنی و محمود امیدسالار به همت مرکز پژوهشی میراث مکتوب با همکاری نهادهای دیگر به نحوی مطلوب در سال 1388 انتشار یافت.

.

ابیاتی که می‌خوانیم، مربوط به زمانی است که مردم عثمان را کشته‌اند و حال به دنبال تعیین خلیفۀ بعدی هستند. پس از مطرح شدن یکی دو نام و رد شدن آنها، یکی از جمع مردم، ویژگی‌های خلیفۀ مطلوب را این چنین بر می‌شمرد:

اَبَر دین تقی و نقی به امام
که تا کار دین از وی آید تمام

سخی باید و عالم و چیره‌دست
امام وفا‌پیشه و دین‌پرست

3 دگر آن که ز آل پیمبر بود
به فضل از همه خلق برتر بود

چنین آمد از قوم یکسر جواب
که این است بی‌شک طریق صواب

ولیکن چنین کس به عالم درون
به‌جز مرتضی نیست ایدر کنون

6 امام انام است و جفت بتول
مر او را وصی کرده بر دین رسول

به علم و وفا آدم دیگر است
به گوهر اَبا مصطفی هم‌سر است

خدای جهاندار او را «ولی»
«اسد» خواند مادرش و احمد «علی»

شاعر در 20 بیت از این کتاب، حضرت علی (ع) را با عنوان "جفت بتول" نام برده است و این مورد را به عنوان یک فضیلت برای امیرالمومنین علی علیه السلام  نام برده است.

در بیت 6 نمونه ای از این ابیات آمده است.

همچنین در قسمتی از بخش هفتم از حرب صفین در گفتگویی بین ابن عباس و عمروعاص چنین آمده است:

بگفتش چه گویی تو اندر بتول

بگفتا که بد جان پاک رسول

بگفت آن گهی عمرو، آن جان خویش

کرا داد احمد؟ جواب آر پیش

بدو عمرو گفتا به حکم نبی

نبد جفت آن جان وی جز علی

علی نامه ص 335 ابیات 7484-7486