ادعیّه ای که در این ماه خواندن آنها توصیه شده، رشد فکری، علمی، اخلاقی و اجتماعی مسلمانان را قوّت می بخشد و آنان را به مصالح اجتماع و کوشش در قضای حوایج مردم، علاقه مند می سازد؛ و آتش حرص و آز را فرو می نشاند.

حضرت آیت ‌الله العظمی صافی گلپایگانی درسلسله مقالاتی با عنوان«اخلاق آموزی و اخلاق مداری در ماه رمضان»  این گونه آورده اند:

بسم الله الرحمن الرحیم
در این دنیای پرغوغا که بسیاری از مردم از فشار مادّیّات و مدنیّت (منهای انسانیّت) خسته شده و از سرگردانی هایی که توجّه به مادّیّات برای بشر فراهم نموده، به ستوه آمده و از رواج فساد اخلاق، فحشا و بی عفّتی و خدعه و نیرنگ رنج می برند، نیاز جامعه به معنویّات و اخلاق هر روز آشکارتر می شود.
یگانه راهی که بشر را به سرمنزل رستگاری می رساند، راه اسلام است. همان آیینی که تعالیم و برنامه های آن، همه‌جانبه و در هر عصر و زمان مترقّی ترین تعالیم است. همان دینی که معنویّت و روحانیّت آن، دل های بشر را تحت نفوذ گرفته و ماه رمضانش، وضع و اوقات کار و پیشه، اداره و برنامه زندگی و… را عوض می کند.
اسلام برنامه تسلیحات اخلاقی عمیقی از چهارده‌ قرن پیش به اجرا گذارده که اگر همه باهم همکاری کنند تا این برنامه از هر لحاظ اجرا شود، سطح اخلاق فاضله به میزان بی سابقه ای بالا خواهد رفت.
این برنامه تسلیحاتی اسلام در مقابل جنود خشم و شهوت، بی‌عفّتی و ناپاکی، جنایت و خیانت، حبّ مال و جاه، بی رحمی، حرص، حسد، ظلم و ستم، تجاوز به حقوق ضعفا، ضعف اعصاب و ضعف روح، ناتوانی اراده و آفات دیگر، همان برنامه ماه رمضان است.
البتّه اسلام برنامه های اخلاقی و اجتماعی دیگر، بسیار دارد که چون موضوع گفتار ما نمی باشد، بحث درباره آن را به فرصتی دیگر محوّل می کنیم.
برای ما توجّه به برنامه های ماه رمضان لازم و مفید است؛ زیرا می توانیم با برنامه های آن نقاط ضعف و نواقص امور خود را برطرف کنیم.
آری، ماه رمضان، ماه روزه، قرائت قرآن، دعا و ذکر خدا، توبه و اعاده حیثیّت، ماه کمک به مستمندان و صله رحم، ادب و حسن خلق بوده و دستوراتش به‌قدری جالب و ارزنده است که ارزش آن را با جواهرات و اموال این دنیا نمی توان سنجید. ثواب تمام اعمال حسنه و کارهای نیک در این ماه بیش از ماه های دیگر است.
قرائت قرآن مجید ـ به‌ویژه اگر با تأمّل در معانی آیات آن توأم باشد ـ ما را به معارف حقیقی و به عالم انسانیّت، آشنا کرده و امراض روحی را شفا می بخشد.
ماه رمضان و ادعیه
ادعیّه ای که در این ماه خواندن آنها توصیه شده، رشد فکری، علمی، اخلاقی و اجتماعی مسلمانان را قوّت می بخشد و آنان را به مصالح اجتماع و کوشش در قضای حوایج مردم، علاقه مند می سازد؛ و آتش حرص و آز را فرو می نشاند.
دعای «افتتاح»، معارف اسلام و عقاید حقیقی و حمد و سپاس خدا و کیفیّت صلوات و عرض ادب به محضر پیغمبر اکرم و ائمه طاهرین‌(علیهم‌السلام) را می آموزد.
سحرگاهان خواندن دعاهای سحر مخصوصاً دعای «ابوحمزه ثمالی» انسان را در عوالمی ملکوتی و روحانی سیر می دهد و او را به افق اعلی صعود می دهد.
آنچه در این دعا درج است از موادّ لازم برای ترقّی روح، و از تمام موادّی که استفاده از آن برای تغذیه جسم و تربیت بدن احتیاج می باشد، گران بهاتر است. این دعا، برای تربیت روح و اصلاح امور اجتماعی و هدایت فکری، اعتقادی و تنظیم امور معیشت، مانند کتاب جامعی است که حاوی تمام دستورات بهداشتی جسم باشد؛ هرچند این مثال هم در معرّفی این دعا ناقص است.
تمام جملات این دعا، ارزنده و بااهمیّت است و هر بندی از آن ما را به یک یا چند وظیفه از وظایف انسانی، اجتماعی و اخلاقی متوجّه می سازد و از همه بالاتر، روحانیّت و حقیقتی است که خواننده در این دعا احساس می نماید.
ارشاد و تربیت در ماه رمضان
علما و گویندگان و خطبا بر منبرهای وعظ و ارشاد، توفیق هدایت و دعوت به دین و بیان احکام و تهذیب اخلاق را در این ماه بیشتر دارند.
در حقیقت باید گفت: ماه رمضان یک مؤسّسه تربیتی و ارشادی و مدرسه ای است که همه‌ساله تشکیل می شود و تعالیم آن عمومی و همگانی است. مدرسه ای که هم وظیفه آموزش‌وپرورش و هم وظیفه شهربانی خوب و مأموران امین انتظامات و هم وظیفه بهداری و هم عمران و آبادی و هم وظیفه سازمان های خیریّه و تعاون و نیکوکاری و هم راهنمایی های دینی و اجتماعی را انجام می دهد.
به‌طور قطع اگر بشر بخواهد با تمام وسایل مادی و بودجه های هنگفت و کلان چنین مدرسه ای بگشاید که روحانیّت و حقیقت آن را رهبری نماید، قادر نخواهد بود.
امّا به نیروی نفوذ کلمه یگانه رهبر بزرگ جهان بشریّت حضرت محمّد بن عبدالله، پیامبر اسلام‌‌ صلی الله علیه و آله، همه‌ساله این مدرسه و این دانشگاهی که صدها میلیون دانشجو دارد و شعبه های آن مساجد و خانه ها و اطاق ها و منازل مسلمین است، افتتاح و معلّمان روحانی از فراز منابر و درون مساجد به درس و راهنمایی و هدایت مردم انجام وظیفه می کنند.
اگر مسلمین به‌طور صحیح از این فرصت عالی برای تهذیب اخلاق و تحکیم مبانی ایمان و صداقت و صحّت عمل، بهره برداری نمایند، به‌طورقطع به موفقیّت های درخشانی نایل می گردند.
در این برنامه هیچ عیب و نقصی نیست و کامل تر از این برنامه تربیتی پیدا نمی شود؛ ولی متأسّفانه ما در استفاده از آن کوتاهی می کنیم.
روزه‌دار عزیز! ما می دانیم که در روزه داری فقط به طاعت پروردگار نظر داری؛ امّا بدان که روزه عبادتی است که مصالح و فواید آن بسیار است و فایده آن منحصر به تهذیب نفس و تمرین خودداری و ایستادگی و مقاومت در برابر تمایلات اهریمنی نفس سرکش و صفای باطن و نورانیّت ضمیر نیست.
نقش بهداشتی روزه
روزه از نظر بهداشت جسم و جلوگیری از بیماری ها و ازنظر علاج امراض هم، مفید و مؤثّر است و اگر انسان بخواهد از سلامت مزاج برخوردار شود، باید همه‌ساله این یک ماه را به رژیم اسلام در غذا و سایر تمتّعات عمل نماید.
مؤلّف کتاب «روزه و نفس» می گوید: روزه از نظر صحّی و بهداشتی، وسیله ای برای تطهیر بدن از سموم ضارّه و از غذاهای غیر لازمه می باشد.
دکتر روبرت بارتلو می گوید: «شکّی نیست که روزه از وسایل مؤثّر در نجات از میکروب های مضرّه است.»
دکتر عبدالعزیز سلیمان می گوید: »روزه در موارد بسیاری مورد استفاده و طریق علاج است و در حالات بیشتری سبب حفظ صحّت و سلامت بدن است.» وی پس از آن می گوید: «حکمت بسیاری از اوامر دینی با پیشرفت علم ظاهر می شود و از آن جمله در مورد روزه ظاهر شده است؛ که در حالات بسیاری مفید و نتیجه‌بخش و در حالات دیگر علاج منحصربه‌فرد است.»
سپس مواردی را که روزه به‌عنوان علاج تجویز می شود (مانند: اضطرابات مزمنه امعاء و التهاب حاد و مزمن کلیه و امراض قلب) را ذکر کرده و می گوید: «روزه در هرسال، یک ماه بهترین وسیله پیش‌گیری از جمیع امراض است که در حقیقت این بیان همان ترجمه حدیث معروف «صُومُوا تَصِحُّوا» است.
دکتر ظواهری می گوید: «کَرَم ماه رمضان شامل بیماران بیماری های جلدی نیز شده است؛ زیرا بعضی امراض جلدی با روزه بهبود می پذیرد.» وی بعد از یک سلسله تحقیقات علمی درباره امراض جلدی می گوید: «بهترین علاج برای این حالات، خودداری و امساک (روزه داری) از طعام و نوشیدنی هاست.»
سپس، نظرات علمی خود را راجع به تأثیر روزه در جلوگیری از افزایش میکروب های ضارّه اظهار داشته و می گوید: «ماه روزه، ماه استراحت از این سموم و ضررهای آن می باشد.» او امراضی را معرّفی می کند که «روزه» علاج آنها شناخته شده است.
بعضی از دانشمندان مطّلع می گویند: روزه وسیله حفظ‌الصحّه و علاج امراضی است که تمدّن و رفاه‌پرستی، سبب پیدایش یا انتشار آن شده و هرچه وسعت دایره تمدّن بیشتر شود، رژیم روزه داری اسلام بیشتر لزوم پیدا می کند و سرّ اینکه اسلام از سایر ادیان به روزه بیشتر اهمیّت داده، این است که اسلام آخرین شریعت آسمانی است؛ و در زمانی آمده که امراض به‌واسطه افراط در خوش‌گذرانی و خوش‌خوراکی، روزافزون بوده است.
بنا به ‌نقل یکی از کتب علمی، تازه ترین نظرات علم بهداشت این است که: بر هر شخصی خصوصاً سالمندان واجب است در هر هفته یک روز یا در هر ماه یک هفته را روزه بگیرند؛ و بهتر این است که در سال، یک ماه روزه بدارند.
یکی از مشهورترین مراکز بهداشتی دنیا، مرکز بهداشتی دکتر هنریج لاهمان در «سدن سکسونیا» است. در این مرکز صحّی، بیماران را با روزه معالجه می کنند و علاوه ‌براین، مراکز دیگر مانند: مرکز بهداشتی دکتر برشریز و دکتر مولر و… نیز وجود دارد که به این روش، به معالجه بیماران مبادرت می‌ورزند.
یکی از پایه های علاج در این مراکز، پاک‌کردن جسم بیمار از فضولات زائده بر حاجت جسم است که اسباب سستی فعّالیّت سایر اعضا می شود و دیگری، فرصت استراحت‌دادن به اعضا و جهاز هاضمه است.
غالباً این روش علاج، در امراض مهمّی مثل: اضطراب هضم، امراض قلب و کبد و کلیه و بالارفتن فشارخون، مؤثّر واقع شده است.
پس ای روزه دار عزیز! قدر خود را بدان و فرق خود را با روزه‌خواران جاهل و شکم‌پرست که بی‌عذر شرعی روزه‌خواری می کنند، بشناس.
متوجّه باش که تو نیرومند و قوی هستی! تو هستی که سرسختانه و با احاطه بر امیال نفسانی، پیروز شده و کشوری را که قهرمانان زورمند و پیلتن از فتح آن عاجز شده اند، فتح کرده ای!
روزه، رمز صبر و بردباری بشر می باشد. کدام صبر بالاتر از صبر بر گرسنگی و تشنگی است که سفره غذاهای لذیذ گسترده باشد و انسان یک لقمه از آن را به دهان نزدیک نبرد و قَدَح آب خنک حاضر باشد و با غلبه بر تشنگی، شکیبایی ورزد و آب نیاشامد.
این نیروی ایمان است که می تواند به جان آدمی چنین صبر و ثبات بخشد و هرجا که خواست خواهش های نفس را کنترل کند و او را به نظم و ترتیب و حفظ مقرّرات و انضباط عادت دهد.
این روزه‌داران بودند که با عدّه کم، قشون های بسیار را شکست دادند و ممالک و کشورهای زیادی را فتح نمودند. همین روزه‌داران بودند که با دست خالی، امّا با دلی پر از ایمان و فضیلت و با سلاح صبر و استقامت و اسلحه ای که ماه رمضان به آنان عطا کرده بود، صفوف سپاهیان مسلّح دنیا را از هم شکافتند؛ و در میادین جنگ، درحالی‌که روزه دار بودند، شربت شهادت می نوشیدند.
روزه‌دار پاک‌دل! تمام این فواید در مقابل ثواب و اجرهایی که برای روزه مقرّر شده و در برابر تقرّبی که روزه دار به درگاه آفریدگار جهان حاصل می کند و معنویّت و وسعت روح و نشاطی که در خود احساس می کند، ناچیز است.
روزه‌دار موفّق و بااراده! حال که در دانشگاه الهی (ماه رمضان) به یادگرفتن اصول عالی انسانیّت و ریاضت نفس و قدرت اراده اشتغال داری، همه دروسی را که در این مدرسه به تو می دهند، خوب به ‌خاطر بسپار و آنها را در زندگی خود به‌کار گیر؛ و بدان که تمام احکام اسلام ـ دینی که من و تو به آن افتخار داریم ـ همین قِسم است و سعادت بشر در گرو عمل به این دین است.
بیا در این ماه رمضان، تصمیم بگیر و تلاش کن هر قدر که می توانی به اسلام، به قرآن، به هدف عالی پیامبر و امامان علیهم‌السلام، به توسعه فرهنگ و معارف اسلامی، به تهذیب اخلاق جوانان و نسل حاضر، کمک کنی، و دِین خود را به دین اسلام ادا کرده و خود نیز فردی صالح و شایسته، خیرخواه، خدمتگزار جامعه و مواظب وظایف دینی ات باش!
جوانان ارجمند! سالمندان بزرگوار! اساتید دانشگاه و شخصیّت های کشوری و لشکری! هرکه و در هر مقامی که هستید ماه رمضان را احترام کنید و خود را در معرض نسیم های رحمتی که در این ماه همواره در وزش است، قرار دهید. خود را به برادران دینی خود نزدیک کنید تا همه با هم، همفکر و همرنگ، پیوند اتّحاد خود را محکم و استوارتر سازید. به امّید خدا و به انتظار همّت مسلمانان آگاه و غیرت‌مردان آزاده و پاک‌دل و ترقّی‌خواه.

منبع: شفقنا