پژوهشگر تاریخ اسلام می‌گوید اگر توفیقات ام‌البنین و زندگانی پر سعادت حضرت عباس علیه‌السلام را می‌بینیم، اتصال به عترت را نتیجه بگیریم. فرزندانی که تحت چنین تربیتی قرار بگیرند، در بزنگاه‌های حساس به فریاد اسلام و جامعه اسلامی می‌رسند.
یکی از ستارگان درخشان تاریخ اسلام و نیز از بانوان گرامی خاندان عترت، حضرت ام‌البنین سلام‌الله علیها است. این بانوی رشید اسلام آنگاه که امام حسین(ع) بانگ رحل به سوی کربلا برای زنده نگه داشتن اسلام و سیره نبوی سر داد، چهار فرزند خویش را به همراه ایشان فرستاد و در نهایت همه این چهار فرزند در رکاب امام حسین علیه‌السلام به شهادت رسیدند.به مناسبت ایام شهادت حضرت ام‌البنین سلام‌الله علیها با حجت الاسلام «عباس جعفری فراهانی»، دبیر شورای کتاب مجمع جهانی اهل بیت(ع) و پژوهشگر تاریخ اسلام به گفت‌وگو نشستیم تا درباره برخی از شاخصه‌های این بانوی بزرگوار صحبتی داشته باشیم.
وی در بخش‌هایی از این گفت‌وگو می‌گوید: بانوان باید با شناخت زندگانی حضرت ام البنین، زندگی خود را جهت دهند؛ یکی از نکاتی که می‌توانند از سیره این بانو بهره بگیرند، دقت در ایمان حضرت ام البنین سلام الله علیها است. زمانی هویت ایمانی ایشان شکل گرفت که به خاندان عترت متصل شد و این ایمان روز به روز تکمیل‌تر شد.
* یکی از رویدادهای مهم تاریخ زندگانی امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) ازدواج ایشان با حضرت ام‌البنین است؛ در این باره توضیح می‌دهید؟
بسم الله الرحمن الرحیم؛ حضرت ام البنین سلام‌الله علیها که نام اصلی‌اش فاطمه بنت حزام مشهور به فاطمه کلابیه است، در خانواده‌ای اصیل و نجیب رشد یافت. زمانی که حضرت فاطمه سلام‌الله علیها به شهادت رسید، امیرالمؤمنین به عقیل فرمود: زنی را برایم پیدا کن که از خانواده‌ای نجیب و شجاع باشد و برایم فرزندی شجاع و قهرمان بیاورد. عقیل گفت: با فاطمه دختر حزام کلبی ازدواج کن که در میان عرب شجاع تر از پدرانش وجود ندارد؛ أنظر إلی امرأه قد ولدتها الفحول، لأتزوجها فتلد لی غلاما فارسا. فقال له: تزوج أم البنین الکلابیه، فإنه لیس فی العرب أشجع من آبائها».
درسهای جالب توجهی در این بیان حضرت است؛ مثلاً خانواده‌ها باید سعی کنند با خانواده‌هایی وصلت کنند که دارای اصالتند و به نجابت و پاکدامنی شهرت دارند؛ این امر سبب ایجاد نسلی نجیب و اصیل برای جامعه اسلامی می‌شود؛ چرا که محور تربیت خانواده بر دوش مادران است. بانویی که در خانواده اصیل و نجیب رشد یافته باشد، فرزندانی تربیت می‌کند که برای پیشرفت همه‌جانبه جامعه مفید خواهند بود؛ از دیگر سو، خانواده‌هایی که قصد دارند فرزند دختر خود را مزدوج کنند، باید به ایمان و تقوا و نیز اصالت آن مرد توجه داشته باشند.
بالاخره عقیل می‌رود و این بانوی گرامی را انتخاب می‌کند. حاصل این ازدواج، چهار فرزند می‌شود که حضرت عباس (ع) یکی از ایشان است.
آن بزرگوار به قدری با ادب بود که حاضر نشد به خاطر فاطمه زهرا (س) نام فاطمه را بر خود حفظ کند. در روایات آمده است، بعد از گذشت مدتی از ازدواج ام البنین با امیرالمؤمنین، بانو به حضرت پیشنهاد کرد او را به نام اصلی‌اش که فاطمه بود، صدا نزند، تا حسنین(ع) با شنیدن نام فاطمه به یاد مادرشان نیفتند. از این رو امام علی او را ام البنین [مادر پسران] نامید.
* نکته جالب توجهی که کمتر به آن پرداخته می‌شود، مادری ایشان برای برترین شیعیان عترت یعنی حضرت عباس است. درباره این مسئله بیشتر برای خوانندگان توضیح دهید؟
اگر بخواهیم از منظری توحیدی به این ماجرا نگاه کنیم، اینطور است که حضرت ام‌البنین سلام‌الله علیها از جانب خداوند توفیق یافت یکی از خوبان بشریت را مادری کند و این بانوی گرامی، حضرت عباس علیه‌السلام را امانتی الهی می‌دانست که باید او را در مسیر دفاع از حریم عترت علیهم‌السلام فدا کند.
بزرگواری که صاحب برترین شاخصه‌هایی است که یک شیعه باید داشته باشد. ایشان به صورت عملی تعهد نسبت به حریم امامت و ولایت را به منصه ظهور گذاشت. دقت عمل حضرت عباس علیه‌السلام در عمل به تعهد خویش نسبت به حریم اهل‌بیت علیهم‌السلام به قدری دقیق بود که امام صادق علیه‌السلام در زیارتنامه خویش ایشان را تحسین می‌کند؛ در واقع بهترین منبعی که می‌تواند معرّف این فرزند رشید ام البنین سلام الله علیها باشد، اوصاف امام صادق علیه‌السلام در حق ایشان است.
در فرازهایی از زیارتنامه حضرت عباس که منسوب به امام صادق (علیه‌السلام) است، می‌خوانیم: السَّلامُ عَلَیْکَ أَیُّهَا الْعَبْدُ الصَّالِحُ الْمُطِیعُ لِلّهِ وَ لِرَسُولِهِ وَلِأَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ وَالْحَسَنِ وَالْحُسَیْنِ صَلَّى اللّهُ عَلَیْهِمْ وَسَلَّمَ؛ سلام بر تو ای بنده شایسته فرمان‌بر خدا و رسول خدا و امیرمؤمنان و حسن و حسین درود خدا بر آنان باد.
عبد صالح بودن و نیز اطاعت از خدا، رسول‌الله و نیز امامان عصر خویش از نشانه‌های بارز حضرت عباس علیه‌السلام معرفی شده است. همچنین امام صادق علیه‌السلام در دیگر فراز، ایشان را وفادار به بیعتش و اجابت‌کننده دعوت خدا و نیز اطاعت‌کننده از والیان امرش یعنی اهل‌بیت علیهم‌السلام معرفی می‌کند؛ وَفى بِبَیْعَتِهِ وَاسْتَجابَ لَهُ دَعْوَتَهُ وَأَطاعَ وُلاةَ أَمْرِهِ.
اکنون که حدود 1400 سال از شهادت آن حضرت می‌گذرد، یاد او به عنوان وفادارترین یار امام حسین علیه‌السلام در تاریخ می‌درخشد و الگوی مناسبی برای شیعیانی است که قصد دارند عزم خویش را در مسیر امام عصر خویش ثابت کنند.
در کنار حضرت عباس علیه‌السلام که در کربلا به شهادت رسید، سه برادر ایشان نیز به این مقام دست یافتند. اینها افرادی‌اند که در دامان حضرت ام‌البنین و تحت تربیت امیرالمؤمنین علیه‌السلام به این مقام دست یافتند.
* اگر بخواهیم شاخصه‌های حضرت ام‌البنین را به عنوان بخشی از الگوی بانوان عصر حاضر معرفی کنیم، به چه شاخصه‌هایی می‌توان اشاره کرد؟
خواهران و مادران جامعه باید با شناخت زندگانی حضرت ام البنین، زندگی خود را جهت دهند؛ یکی از نکاتی که می‌توانند از سیره این بانو بهره بگیرند، دقت در ایمان حضرت ام البنین سلام الله علیها است. زمانی هویت ایمانی ایشان شکل گرفت که به خاندان عترت متصل شد و این ایمان روز به روز تکمیل‌تر شد. ایشان طعم ایمان را در همراهی با عترت دانست. بانوان ما نیز اینگونه باید رفتار کنند. حیات فرد و حیات جامعه در گروی اتصال به خاندان وحی است؛ آنجا که خداوند فرمود: «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا اسْتَجیبُوا لِلَّهِ وَ لِلرَّسُولِ إِذا دَعاکُمْ لِما یُحْییکُم...؛ اى کسانى که ایمان آوردهاید، چون خدا و پیامبر، شما را به چیزى فرا خواندند که به شما حیات مىبخشد، آنان را اجابت کنید.»
ایشان در پرتو ولایت امیرالمؤمنین علیه‌السلام و اجابت خواست ایشان توفیق یافت محلی برای ورود نور برترین از شیعیان باشد؛ نوری که عالم‌گیر شد و ملقب به قمرالحسین شد. او نور خود را از امامش گرفت و به دیگران بهره رساند.
نکته دوم، در تربیت خانوادگی است. وقتی بانویی از جامعه ما با تکیه به مبانی اسلام سعی خود را در مسیر کسب آموزه‌های دین به کار میگیرد، همسری را انتخاب می‌کند که پایبند به آموزه‌های دین است؛ بنابراین فرزندان چنین خانواده‌ای برای همگان مفید خواهد بود.
نکته سوم، شجاعت ام البنین سلام الله علیها است. ایشان شجاع بود و فرزندانی شجاع تربیت کرد. چرا که بخشی از شجاعت، به صورت ارثی و بخش دیگر آموزشی است. فرزندی که در پای درس اهل علم بنشیند، عالم بار می‌آید. اگر با اهل تقوا همنشین شود، با تقوا می‌شود. حضرت عباس در خانودهای رشد یافت که همگان در کنار ایمان و تقوا، شجاع‌ترین مردان روزگار از اولین و آخرین بودند. همچنان که امام سجاد (علیه‌السلام) در خطبه مشهور خویش در کاخ یزید یکی از 6 خصلت خاندان وحی را شجاعت نامید و فرمود: «ای مردم، خداوند به ما 6 خصلت عطا کرده و ما را به هفت ویژگی بر دیگران فضیلت بخشیده است: به ما ارزانی داشت علم، بردباری، سخاوت، فصاحت، شجاعت و محبت در قلوب مؤمنین را؛ أَیُّهَا النَّاسُ أُعْطِینَا سِتّاً وَ فُضِّلْنَا بِسَبْعٍ أُعْطِینَا الْعِلْمَ وَ الْحِلْمَ وَ السَّمَاحَةَ وَ الْفَصَاحَةَ وَ الشَّجَاعَةَ وَ الْمَحَبَّةَ فِی قُلُوبِ الْمُؤْمِنِین.
اگر پدر و مادر فرزندان خویش را صحیح تربیت کنند و مراوده و نشست و برخاست آنها را با اهل علم و دیانت قرار دهند، به طور قطع چنین فرزندانی از جهت معنوی و علمی رشد می‌کنند و گلیم خود را می‌توانند از آب بیرون بکشند. تمام اینها باید منجر به اتصال به عترت شود. اگر توفیقات ام‌البنین را می‌بینیم، اگر زندگانی پر سعادت حضرت عباس علیه‌السلام را می‌بینیم، اتصال به عترت را نتیجه بگیریم. فرزندانی که تحت چنین تربیتی قرار بگیرند، در بزنگاه‌های حساس به فریاد اسلام و جامعه اسلامی می‌رسند که نمونه آن را در دفاع مقدس و ماجرای مدافعان حریم مشاهده کردیم. اگر شهید حججی‌ها تقدیم جامعه شدند، به طور قطع باید به خانواده او و تربیتش دقت کرد.
* مقداری که در زندگانی حضرت ام‌البنین سلام‌الله علیها به ویژه در مقطع قیام امام حسین علیه‌السلام نگاهی می‌اندازیم، شباهتی بین ایشان با مادران مدافعان حرم می‌یابیم. آیا این حس‌مان درست است؟
همان طور که اشاره کردیم، از ویژگی‌های بارز حضرت ام‌البنین سلام‌الله علیها زندگی برای امام و فداکاری در مسیر امامت بود؛ نشان به اینکه وقتی اسرا به مدینه بازگشتند، واکنش حضرت ام‌البنین جالب است؛ ایشان ابتدا از امام حسین علیه‌السلام سراغ میگیرد؛ چرا که فرهنگِ با اهل‌بیت علیهم‌السلام بودن و نصرت ایشان در پوست و خون و استخوان وی نفوذ کرده بود. ایشان اگر هم فرزندان خویش را برای یاری امام حسین علیه‌السلام رهسپار کرد، به خاطر همین فرهنگی بود که در ایشان نهادینه شده بود؛ حضرت ام البنین فرزندان خویش را برای دفاع از حریم امامت و ولایت فرستاد. او افتخار می‌کند که فرزندانش در مسیر امام حسین علیه‌السلام به شهادت رسیدند.