حضرت فاطمه معصومه(س) به‌عنوان کریمه اهل بیت(ع) از چنان عظمت روحی نزد پروردگار متعال برخوردارند که به تعبیر امام صادق(ع) می‌توانند کل شیعیان را در روز قیامت شفاعت کنند.
کی از امامان معصوم که به فراوانی اولاد و خیر کثیر کوثر فاطمی مشهور است، حضرت امام موسی کاظم(ع) است. یکی از دختران بافضیلت آن امام همام نیز حضرت معصومه(س) است که تاریخ نگاران نام ایشان را فاطمه ذکر کرده‌اند. با توجه به اینکه امام صادق(ع) پیش از ولادت امام کاظم(ع) از ولادت حضرت معصومه(س) خبر داده بودند، خاندان ولایت بیش از ۴۵ سال در انتظار به‌دنیا آمدن این بانوی والامقام بودند. حضرت معصومه(س) و امام رضا(ع)، هر دو از یک مادر به نام نجمه(ستاره) به‌دنیا آمده‌اند. احادیث و روایات نشان‌دهنده فضایل بسیار والا و مقام عصمت در این بانوی بزرگوار است. همچنین، برای زائران ایشان نیز بهشت الهی وعده داده شده است. در عظمت روحی این بانوی کریمه همین بس که امام صادق(ع) در مورد مقام شفاعت ایشان در روز قیامت فرموده‌اند: «و به شفاعت او(فاطمه معصومه)، همه شیعیانم وارد بهشت خواهند شد».
خیر کثیر چشمه کوثر فاطمی
فراوانی فرزندان نسل رسالت و ولایت، از موضوعات انکار ناشدنی است. حقیقت این است که خیر کثیر چشمه کوثر فاطمی، کوثری که خداوند سوره‌ای را به نامش نازل کرده، کلید حل مشکل است. اعجاز سوره کوثر در حسنین(ع)، یعنی فرزندان بی‌واسطه امام علی(ع) منحصر نبوده بلکه این معجزه جاوید در نسل‌های بعدی نیز جریان یافته است. یکی از امامان معصوم که به فراوانی اولاد مشهور است، حضرت امام موسی کاظم(ع) می‌باشند. درباره تعداد فرزندان امام هفتم در بین تاریخ نویسان اختلاف وجود دارد، اما همگی دست‌کم ۳۰ فرزند را برای ایشان ذکر نموده‌اند. یکی از دختران بافضیلت آن امام همام، حضرت معصومه(س) است که تاریخ نگاران نام ایشان را فاطمه ذکر کرده‌اند(۱).
ولادت پُربرکت
با توجه به اینکه امام صادق(ع) پیش از ولادت امام کاظم(ع) از ولادت حضرت معصومه(س) خبر داده بودند، خاندان ولایت بیش از ۴۵ سال در انتظار به‌دنیا آمدن این بانوی والا مقام بودند(۱). در مورد خبر این ولادت پر خیر و برکت توجه به احادیث زیر خالی از لطف نمی‌باشد:
قاضی نور الله شوشتری(شهید در سال ۱۱۰۹ ه . ق) در کتاب مجالس المؤمنین(ع) از امام صادق(ع) نقل می‌کند که آن حضرت فرمود: «آگاه باشید برای خدا حرمی است و آن حرم مکه است، برای رسول خدا حرمی است و آن مدینه است، برای امیرمؤمنان علی(ع) حرمی است و آن کوفه است و قم کوفه کوچک است. بدانید که بهشت دارای هشت در است که سه در آن از قم گشوده می‌شود. آنگاه فرمودند:«در قم بانویی از فرزندان من(یعنی نوه من) که نامش فاطمه دختر موسی بن جعفر است از دنیا می‌رود، بانویی که به شفاعت او در روز قیامت همه شیعیانم وارد بهشت می‌شوند»(۳).
همچنین علامه مجلسی به سند خود از جمعی از اهالی ری نقل می‌کند که گفتند: به محضر امام صادق(ع) در مدینه رسیدیم و گفتیم: ما اهل ری هستیم، فرمود: «مرحبا به برادران ما از اهالی قم!». گفتیم: ما از اهالی ری هستیم، باز هم آن حضرت فرمود: «مرحبا به برادران ما از اهل قم!». به‌همین ترتیب امام صادق(ع) اهل قم را ستود. آن گاه فرمود: «برای خدا حرمی است و آن کوفه است و برای ما حرمی است و آن شهر قم است»، سپس فرمود: «و به زودی در قم بانویی از فرزندان من به نام فاطمه(معصومه) دفن شود کسی که مرقد او را زیارت کند بهشت بر او واجب می‌شود»(۴).
آنچه این انتظار را عمیق‌تر می‌کند آن است که مادر حضرت امام رضا(ع) و حضرت معصومه(س)، بانوی بزرگواری به‌نام حضرت نجمه(س) بود که در طول زندگی، دو فرزند بیشتر به دنیا نیاورد. امام رضا(ع) ۲۵ سال پیش از حضرت معصومه(س) چشم به‌جهان گشوده بود، بنابراین حضرت نجمه(س) و امام رضا(ع) در طول این مدت در انتظار آن بانوی گرامی به‌سر می‌بردند.
در سال، ماه و روز تولد حضرت فاطمه معصومه(س) اختلافات عمده‌ای وجود دارد که اصلی‌ترین عامل آن، خفقان حاکم بر ضد شیعیان و تقیه آن‌ها بود، پدیده‌ای که سایه سیاه آن بر زندگی تمام ائمه سایه افکنده بود. همچنین، منعکس نشدن تاریخ تولد و وفات بانوان اهل بیت(ع) عمومیت دارد، به‌طوری که تاریخ شهادت حضرت فاطمه(س)، مدفن حضرت زینب(س) ، تولد و وفات ام‌کلثوم(س)، مادران همه امامان از امام زین العابدین(ع) تا امام عصر(ع) و دختران امامان معصوم از امام حسن(ع) تا امام عسکری(ع) کاملاً ناشناخته مانده است. با این حال، در میان محققان درباره تولد حضرت معصومه(س) دو نظر وجود دارد: گروهی معتقدند تولد این بانوی بزرگوار در سال ۱۸۳ اتفاق افتاده، و گروهی معتقدند در سال ۱۷۳ به‌دنیا آمده‌اند. نظر دوم طرفداران بیشتری داشته و از ابهام کمتری برخوردار است(۱).
تولد از مادری پاکیزه نسب
همان‌گونه که قبلا اشاره شده است، حضرت معصومه(س) و امام رضا(ع)، هر دو از یک مادر به نام نجمه(ستاره) به‌دنیا آمده‌اند. در کتاب‌های تاریخی برای مادر حضرت ده‌ها نام و لقب ذکر شده است که عبارت است از: نجمه، تُکْتَم، طاهره، ام‌البنین، سمانه، خیزران و... . مادر حضرت فاطمه معصومه(س) در روزگار خود بهترین زنان بود، از همین روی و بر اساس رؤیای صادقه‌ای که حمیده، مادر امام کاظم(ع) دیده بود، نجمه را به عقد امام کاظم(ع) درآورد. حمیده خود بارها به امام کاظم(ع) درباره نجمه سفارش می‌کرد و می‌گفت: «پسرم! نجمه بانویی است که هرگز بهتر از او ندیده‌ام». این چنین شخصیتی، این قابلیت را داشت که بذر آسمانی هشتمین پیشوای شیعیان را در جان پاکش پرورش دهد(۱).
تشابه دو خواهر فداکار
در میان بانوان بیت رسالت و امامت دو بانوی آسمانی یعنی حضرت زینب کبری(س) و حضرت معصومه(س) دارای وجوه شباهت و قدر مشترک می‌باشند و هر دوی این بانوان بزرگوار دختر امام، خواهر امام و عمه امامند. هر دوی آنان مورد تکریم و تجلیل امامان معصوم واقع شده و زبان به مدح و ثنا و تعریف آنان گشوده‌اند، حضرت زینب(س) از سوی پدرش امیرالمؤمنین(ع)، برادرش امام حسین(ع) و پسر برادرش امام سجاد(ع) ستایش گردیده و حضرت معصومه(س) از جانب جد بزرگوارش امام صادق(ع) و برادر گرانقدرش امام رضا(ع) و فرزند برادرش امام جواد(ع) ستوده شده است.
هر دو بانوی مکرمه علاقه شدیدی نسبت به برادر خویش(امام حسین(ع) و امام رضا(ع)) داشته و به خاطر این محبت به امام عصر خویش و در راستای صیانت از حریم ولایت ترک وطن نموده و رنج سفر را بر خود هموار نموده‌اند. هر دو بانوی بزرگوار زادگاهشان مدینه ولی مدفنشان در نقطه‌ای دور و در غربت واقع گردیده است. مضجع شریفشان زیارتگاه عاشقان خاندان پیامبر اکرم(ص) می‌باشد و مسلمانان از سرتاسر جهان با شور و اشتیاق به سوی مرقد مطهرشان در شام و قم می‌شتابند(۲).
صاحب فضایل والا
از ویژگی‌های حضرت معصومه(س) آگاهی داشتن به علوم اسلامی و نقل آن برای دیگران است. در فراز یکی از زیارتنامه‌های این بانوی بزرگوار می‌خوانیم: «السلام علیکِ یا فاطمه بنت موسی بن جعفر(ع) و حجته و امینه» «سلام برتو ای فاطمه دختر موسی بن جعفر(ع) و حجت و امین او». معنای این زیارتنامه آن است که این بانوی بزرگوار حجت و امانتدار پدرش امام کاظم(ع) می‌باشد که در این صورت ایشان حجت و امین خدا بوده و حجت و نشانه اسلام و حافظ امانت الهی می‌باشد.
همچنین این بانوی کرامت و بزرگواری از جمله راویان و محدثان حدیث ائمه معصومین(ع) به‌شمار می‌آیند. به‌عنوان نمونه می‌توان به دو حدیث که حضرت معصومه(س) در سلسله راویان آن می‌باشد اشاره کرد. علامه امینی می‌نویسد: فاطمه دختر امام رضا(ع) نقل می‌کند که دختران امام کاظم فاطمه معصومه(س) و زینب و ام‌کلثوم گفتند: «روایت کرد ما را فاطمه دختر امام صادق(ع) و او گفت روایت کرد مرا فاطمه دختر امام باقر از فاطمه دختر علی بن الحسین(ع) از فاطمه و سکینه دختران امام حسین(ع) از ام‌کلثوم(س)(دختر فاطمه زهرا(س)) و او از فاطمه زهرا(س) نقل کرد که آن بانوی بزرگوار فرمود: آیا فراموش کردید فرمایش رسول خدا(ص) را در روز غدیر که(به شما) فرمود: هر کس من مولی و رهبر او هستم پس علی(ع) مولا و رهبر اوست و نیز به علی فرمود: نسبت تو به من همانند نسبت هارون به موسی است»(۸).
همچنین نقل گردیده است که: فاطمه معصومه(س) از فاطمه دختر امام صادق(ع) و او از فاطمه دختر امام باقر(ع) و او از فاطمه دختر امام سجاد(ع) و او از فاطمه دختر امام حسین(ع) و او از زینب دختر امیرالمؤمنین(ع) و او از فاطمه زهرا(س) نقل می‌کند که رسول خدا فرمود: «الا من مات علی حبّ آل محمد مات شهیدا»«بدانید هر کس با محبت آل‌محمّد(ص) بمیرد شهید مرده است»(۹).
صاحب مقام عصمت
والاترین مقام عصمت از گناه و اشتباه مخصوص رسول اکرم(ص) و ائمه اطهار(ع) و حضرت زهرا(س) می‌باشد. امّا شخصیتی چون حضرت فاطمه معصومه(س) که اطاعت پروردگار کرده و دامن خویش را از رذایل اخلاقی مبرّا نموده و به درجه عالی از تقوا و طهارت رسیده است که در لسان عام و خاص فردی مصون از گناه به شمار می‌آید، برایش مقام طهارت قلبی متصوّر است. چنانچه در فرازی از زیارتنامه غیرمعروفه ایشان می‌خوانیم: «السلام علیکِ ایتها الطاهره الحمیده البره الرشیده التقیه النقیه»«سلام بر تو ای بانوی پاک و ستایش شده نیکوکردار و هدایت‌شده پرهیزگار وارسته»(۱۰). علاوه بر این سخن حضرت امام رضا(ع) که فرمودند: «من زار المعصومه(س) بقم، کمن زارنی»«هرکس فاطمه معصومه(س) را در قم زیارت کند مثل آن است که مرا زیارت کرده است» شاهدی بر مقام عصمت این بانوی بزرگ است.
زیارت بانوی کرامت
بنابر روایات متواتر از اهل‌بیت(ع)، شهر قم شهر شیعیان، حرم فرزندان آنان، پناهگاه فاطمیان، سالم‌ترین شهرها و آشیانه آل‌محمد(ص) است. امام صادق(ع) فرموده است: «خدا دارای حرمی است که آن مکه است و پیامبرش حرمی دارد که مدینه است و امیرالمؤمنین هم حرمی دارد که کوفه است و ما هم دارای حرمی هستیم که قم است و به‌زودی بانویی از فرزند من در آنجا دفن می‌شود که نامش فاطمه(س) است هر کس او را زیارت کند بهشت بر او واجب می‌شود(۵). راوی می‌گوید این فرمایش حضرت زمانی بود که هنوز امام موسی بن جعفر(ع) به‌دنیا نیامده بود. امام جواد(ع) نیز در مورد زیارت حضرت معصومه(س) فرموده‌اند: «من زار عمتی بقم فله الجنه»«کسی که عمه‌ام را در قم زیارت کند اهل بهشت است»(۶).
علّامه بزرگوار محمد باقر مجلسی(ره) از امام رضا(ع) روایت می‌کند که خطاب به سعد بن سعد اشعری فرمود: «یا سعد عندکم لنا قبر؟»«ای سعد! از ما قبری در نزد شما هست؟» سعد می‌گوید: عرض کردم فدایت گردم، آیا قبر فاطمه دختر حضرت موسی بن جعفر(ع) را می‌فرمایید؟ فرمود: «آری، هر کس او را زیارت کند در حالی‌که عارف به حق او باشد، بهشت از آن اوست. پس هرگاه کنار قبر او آمدی، در نزد بالای سرش بایست و ۳۴ مرتبه اللّه اکبر، ۳۳ مرتبه سبحان اللّه و ۳۳ مرتبه الحمد للّه بگو، آنگاه بگو السلام علی آدم صفوة اللّه تا پایان زیارت شریفه»(۷).
صاحب مقام شفاعت
یکی از معقتدات مسلمانان موضوع شفاعت است. در رأس شافعان روز قیامت، رسول خدا(ص) و ائمه اطهار(ع) قرار دارند که این اقتضای آبرومندی آنان در پیشگاه پروردگار متعال است. به‌جز این بزرگان، منسوبین خاندان وحی و حتی پیروان مخلص آنان نیز می‌توانند به اذن پروردگار شفاعت کنند. بنابر روایات متعدد حضرت فاطمه زهرا(س) از شخصیت‌های شفاعت‌کننده نزد پروردگار است. در روایتی از امام باقر(ع) اینگونه آمده است که فرمود ایشان به جابر فرمود: «ای جابر واللّه که فاطمه(س) شیعیان و محبان خود را آن گونه که پرندگان دانه‌های خوب و سالم را از میان دانه‌های بد جدا می‌نمایند، انتخاب می‌کند(۱۱).
بعد از صدیقه طاهره(س)، از جمله بانوانی که صاحب یکی از بزرگ‌ترین مقام‌های شفاعت می‌باشد، حضرت فاطمه معصومه(س) می‌باشند. امام صادق(ع) در این زمینه فرموده‌اند: «تدخل بشفاعتها شیعتی الجنه باجمعهم»«و به شفاعت او(فاطمه معصومه)، همه شیعیانم وارد بهشت خواهند شد»(۱۲).
و نیز در زیارت این بانوی معظمه می‌خوانیم: «یا فاطمهة اشفعی لی فی الجنه»«ای فاطمه برای من نزد خدا درباره بهشت شفاعت کن» و این خود نشان‌دهنده مقام و مرتبه آن شافع روز جزاست.
تاریخ رحلت
ورود این بانوی بزرگوار و دلیل هجرت به ایران و ماجراها و سرگذشت ایشان در این سفر خود بحث مستقلی می‌طلبد که در نوشتارهای بعدی به‌طور مفصل در مورد آن بحث خواهیم نمود. اما لازم بذکر است که حضرت معصومه(س) ۱۶ یا ۱۷ روز در شهر قم بیمار و بستری بودند تا از دنیا رحلت نمودند. نظر به اینکه حضرت معصومه(س) دهم یا دوازدهم ربیع الثانی رحلت نموده و ۱۶ روز در شهر قم زیسته‌اند، نتیجه می‌گیریم که ورود آن بانوی بزرگوار به شهر قم تقریبا در روز ۲۳ ربیع الاول سال ۲۰۱ هجری قمری بوده است(۴).
نتیجه‌گیری
بعد از مرقد مبارک و پرعظمت حضرت امام رضا(ع)، دومین مرقدی که در ایران از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است، حرم حضرت معصومه(س) می‌باشد. علاوه بر این دو حرم مبارک اهل‌بیت(ع)، ایران اسلامی سرتاسر و در هر نقطه‌ای از خود شاهد حضور امام‌زادگان جلیل‌القدری می‌باشد که همانند ستارگانی در خاک ایران می‌درخشند. مردم ایران خود از بدو ورود اسلام به ایران محبت عجیبی به اهل‌بیت(ع) از خود نشان داده و مزار هرکدام از این امام‌زادگان تاکنون ملجا عاشقان و عارفان و علاقمندان به اهل‌بیت(ع) به‌شمار می‌روند. هم‌چنانکه در شهر مقدس قم نیز وجود این بانوی باعظمت باعث ایجاد نورانیت و برکات زیادی شده و اینکه امروزه این شهر تبدیل به بزرگ‌ترین قطب علمی جهان تشیع و اسلام ناب محمدی(ص) شده، بدون شک از برکات این کریمه اهل‌بیت(س) به‌شمار می‌رود.
اهمیت به بقاع متبرکه اهل‌بیت(ع) و امام‌زادگان در جای جای کشور عزیزمان یکی از نکات بسیار مهمی در هدایت دینی و اسلامی ساکنان همان منطقه به‌شمار می‌رود. خوشبختانه در سال‌های اخیر با همت مسئولان ذی‌ربط توجه جدی‌ای به بقاع متبرکه امام‌زادگان در جهت بازسازی، توسعه حرم، شناساندن هرچه بهتر آن‌ها به مردم و اقداماتی از این قبیل شده است که خود جای تشکر و قدردانی داشته و امید است این حرکت همچنان با قوت ادامه یابد تا این حرم‌های مبارک پناه‌گاهی برای عاشقان اهل‌بیت(ع) و چراغ‌های پرنور هدایتی برای جامعه باشند، انشاءالله.
یادداشت از: تقی قاسمی خادمی، فعال و پژوهشگر قرآنی
منابع:
۱. گلبرگ - آذر ۱۳۸۴، شماره ۶۹ - آفتاب عصمت(ولادت حضرت معصومه علیهاالسلام)
۲. پاسدار اسلام - اسفند ۱۳۸۷ و فروردین ۱۳۸۸ - شماره ۳۲۷ و ۳۲۸ - پگاه پاکی(گذری بر فضایل و مکارم حضرت فاطمه معصومه(س) و شهر قم)
۳. شوشتری، قاضی نور الله، مجالس المؤمنین(ع).
۴. شمیم یاس - اردیبهشت ۱۳۸۶، شماره ۵۰ - شهپر عفت/ نگاهی به وفات حضرت معصومه(س).
۵. بحار، ج ۶۰، ص ۲۱۶.
۶. سفینة البحار، ج ۲، ص ۳۷۶.
۷. کریمه اهل‌بیت(س)، ص ۱۳۱، به نقل از بحار، ج ۱۰۲.
۸. الغدیر، علامه امینی، ج ۱، ص ۱۹۶.
۹. کریمه اهل بیت، ص ۷۷ به نقل از آثار الحجه، ص ۸.
۱۰. فروغی از کوثر، انتشارات زائر، ص ۴۲.
۱۱. بحارالانوار، ج ۸، ص ۵۲.
۱۲. سفینه البحار، ج ۲، ص ۳۷۶.
منبع: ایکنا
