یادداشتی از دکتر رضا بیات
آذری اسفراینی شاعر قرن نهم هجری، یکی از ادیبانی است که بیشتر اشعار خود را به اهل‌بیت علیهم‌السلام اختصاص داده است و شاعری شیعی‌مذهب و آیینی‌سرا محسوب می‌شود. تصحیحی که تاکنون از دیوان او به چاپ رسیده، به تحقیق و کوشش دکتر محسن کیانی و عباس رستاخیز بوده که انتشارات مجلس شورای اسلامی آن را به چاپ رسانده است.
و اینک چاپ دیگری از این اثر روانۀ بازار شده که انتشارات نیستان با همکاری مؤسسه ادب‌پژوهی شیعی (سلیس) آن را منتشر کرده است. این مجموعه شامل اشعار ولایی آذری اسفراینی است که به کوشش دکتر مرضیه افخمی ستوده گزینش و شرح داده شده‌اند. معیار مؤلف در گزینش این اشعار، قوت ادبی و صبغۀ شیعی و آیینی آن‌ها بوده؛ لذا از 34 قصیدۀ دیوان، 20 قصیده، از 3 ترکیب‌بند، یک مورد و از 469 غزل، 7 غزل انتخاب شده است. وی در نگارش توضیحات، به شرح ابیاتی پرداخته که درک آن‌ها برای مخاطب دشوار بوده یا از نکات ارزشمند ادبی و اشارات قرآنی و حدیثی برخوردار بوده‌اند. همچنین برخی ایرادهای خوانشی چاپ پیشین را برطرف کرده و صورت صحیح و اصلاح‌شدۀ آن‌ها را در متن اثر آورده است.
با توجه به نتایج به‌دست‌آمده از بررسی‌های مؤلف که به شکلی مبسوط و با درج نمودار در مقدمۀ این کتاب آمده، آذری در بسیاری از ابیات، آیات قرآنی را با وجود اهل‌بیت علیهم‌السلام گره زده که این امر، نشان‌دهندۀ اطلاعات دینی و آگاهی او از تفاسیر قرآنی می‌باشد. همچنین زمانی که می‌خواهد حدیث یا واقعه‌ای تاریخی را نقل کند، سعی می‌کند سند صحیحی برای آن ارائه دهد یا حداقل راوی آن را معرفی نماید تا اعتبار کلامش نزد مخاطب بیشتر شود.
بنا به گفتۀ دکتر افخمی، آذری به 160 مضمون در اشعار منقبتی خود اشاره کرده است که پربسامدترین آن‌ها از نظر کمیت عبارتند از: تولّا، تبرّا، پند و اندرز، انتظار، برتری امام علی علیه‌السلام، بخشندگی آن حضرت، شجاعت و جنگاوری و علم ایشان. شایان ذکر است که شاعر به مضامینی که شاعران دیگر کمتر به آن پرداخته‌اند نیز توجه کرده است. از جمله: سقیفه، علائم آخرالزمان، شجاعت و جنگاوری امام زمان عجل‌اللّه‌تعالی‌فرجه الشریف و ارزشمندی سخنان امام رضا علیه‌السلام.
چند بیت از قصیدۀ 52 بیتی آذری اسفراینی در مدح امیرالمؤمنین (ع):
... در شب معراج او اَدنای خیرالمرسلین
سدره را اندر ولایت منتها پیداست کیست
گر ندانی آل عمران را رو از قرآن بخوان
درخور تعظیم و تاج اصطفی پیداست کیست
بر سپهر مکرمت بر اوج تعظیم و شرف
آفتاب آمد نبی، بَدرُالدُّجا پیداست کیست
در مقامی کانبیا و خلق در ماند به خود
روز محشر حامی جرم و خطا پیداست کیست
اندر آن میدان که شیران جمله روباه آمدند
در گهِ هیجا بسان اژدها پیداست کیست
گرچه اصحاب محمّد محترم بودند لیک
صاحبُ السّر در خلا و در ملا پیداست کیست
روبهند آنان‌که بهر جیفه حیلت کرده‌اند
در میان روبهان شیر خدا پیداست کیست ...
علاقه مندان جهت خرید کتاب به اینجا مراجعه کنند.
