گر چه حضور اسلام در چین، تاریخی همزمان با تاریخ اسلام دارد، اما به دلایل مختلفی، اسلام‌پژوهی و شیعه‌شناسی در این کشور، قدمت زیادی ندارد. آغاز سیاست‌های «درهای باز» در چین، فعالیت‌های پژوهشی در این موضوع را گسترش داد که حاصل آن انتشار کتابها، مقالات و پایان نامه‌های مقاطع کارشناسی ارشد و دانشگاهی درباره شیعه در این کشور بود.
پژوهش‌های شیعی در سرزمین چین در ۵ دسته کلی وضعیت شیعیان در کشور چین، شکل‌گیری مذهب و مبانی فقهی و کلامی شیعه، بررسی وضعیت استقرار شیعه در ایران با محوریت دوران صفوی، وضعیت شیعیان جنوب شرق آسیا و خاورمیانه و بررسی اندیشه‌های متفکران شیعی قابل دسته‌بندی است که در بخش نخست این نوشته، به معرفی برخی از آثار تالیف شده درباره این موضوعات پرداخته می‌شود.
معرفی پژوهشگران چینی که در موضوع شیعه، پژوهش‌ها و تالیفاتی انجام داده‌اند موضوع این نوشته است، اگر چه در یک بررسی اجمالی اسامی و آثار بیش از ۳۰ نفر از شیعه‌پژوهان چینی گردآوری شده، اما بدون شک معرفی کامل آثار مرتبط با شیعه در ظرفیت این نوشته نیست، اما نگارنده امیدوار است که معرفی اجمالی این شخصیت‌ها و آثار آنان، گام نخستین برای معرفی کامل آثار مرتبط با شیعه در چین باشد. به ویژه اینکه در طول سال‌های گذشته، برخی از فرقه‌های انحرافی و جعلی مانند بهائیت، توانسته‌اند تاثیراتی در این پژوهش‌ها داشته باشند که باید در نوشته دیگری به آن پرداخته شود.
با توجه به نقش زبان فارسی در توسعه فرهنگ شیعی در جهان، متاسفانه تعداد بسیار اندکی از شیعه‌شناسان چینی به این زبان مسلط هستند و این موضوع استفاده از منابع علمی برای تحقیقات آنان را محدود به کتابهای منتشر شده به زبان‌های عربی، انگلیسی و زبان‌های دیگر کرده است.
این موضوع در حالی است که برخی از این پژوهشگران، آثاری درباره دوران تاریخ معاصر ایران نوشته‌اند که تقریبا می‌توان گفت این آثار بدون استفاده از منابع فارسی ناقص و دارای اشکالات متعدد است، این در حالی است که از قرن چهاردهم تا قرن نوزدهم طلاب علوم دینی چینی برای فراگیری بخش زیادی از معارف اسلامی، موظف به یادگیری زبان فارسی بودند و برای استفاده از متون فقهی و کلامی، راهی جز یادگیری زبان فارسی نداشتند و بسیاری از کتابهای اسلامی در آن دوران به زبان فارسی نوشته می‌شد.
«وانگ خوای دا»
وی از آغازگران پژوهش درباره شیعه در دوران معاصر است. آقای وانگ تحقیقات گسترده‌ای در رابطه با اسلام و تشیع داشته است. از اولین تحقیقات وی در رابطه با تشیع می‌توان به مقاله «فرقه تشیع» منتشر شده در سال ۱۹۸۲ اشاره نمود. وی در سال ۱۹۹۲ به همراه نویسندگان دیگر کتاب «تاریخ اسلام» و در سال ۱۹۹۴ کتاب «فرقه‌های دین اسلام» را منتشر کرد که فصل سوم آن به مذهب تشیع اختصاص دارد. در این فصل تمامی فرق تشیع شامل امامیه، زیدیه، اسماعیلیه پرداخته و در انتهای فصل فرق علوی و علی اللهی را نیز معرفی کرده است.
«چن آن مینگ»
او در سال ۱۹۸۸ میلادی مقاله «خاستگاه تشیع» را نوشت، همچنین در رابطه با مقایسه مذاهب اسلامی با همدیگر و بیان وجه تشابه و تمایز آنها نیز مقاله‌ای در سال ۱۹۸۴ با عنوان «تفاوت فرقه شیعه با فرقه اهل سنت» منتشر کرد.
«جو شیه فن»
آقای جو از جمله محققان اسلام و تشیع است. او کتابی به نام «زبان خدا، معرفی اجمالی قرآن» را در سال ۱۹۹۴ منتشر کرد. همچنین مقاله وی با عنوان «تاریخ تحولات تشیع در ایران» در سال۲۰۰۶ به چاپ رسید. در این مقاله به بررسی مذهب تشیع و اوضاع سیاسی ایران از استقرار صفویان به بعد پرداخته شده است.
«وانگ پینگ»
پایان نامه دکتری او با موضوع «روابط خارجی صفویان» نوشته شده است. در این پایان نامه به بررسی روابط خارجی سیاسی، فرهنگی و اقتصادی صفویان با دولت های دور و نزدیک خود پرداخته شده است. او در سال ۲۰۰۹ «روابط خارجی صفویان با گورکانیان» و مقاله‌ای با عنوان «مسئله اقوام ایرانی در قرن ۱۶ و ۱۷» را منتشر کرد. گرچه رویکرد رساله مذهب تشیع نیست، اما درباره یک دولت شیعی و یک دوره تاریخی تشیع نوشته شده است.
«مین ون جیه»
اگر چه پژوهش‌های زیادی در موضوعات فقه شیعه توسط شیعه‌شناسان چینی انجام نشده، ولی «مین ون جیه» متن کوتاهی از علامه طباطبایی در رابطه با «متعه» را ترجمه و در مقاله‌ای با عنوان «منشاء متعه در مذهب تشیع» در سال ۲۰۰۲ منتشر شده است. وی همچنین مقاله «متفکر بزرگ معاصر شیعه، علامه طباطبایی» در سال ۲۰۰۴ منتشر کرده است.
«چنگ تونگ»
«مفهوم مشروعیت و تشیع در ایران، از ورود مغولان تا استقرار صفویه» عنوان پایان نامه وی است که در سال ۲۰۰۳ در دانشگاه پکن از آن دفاع کرده است. وی این دوره مهم از تاریخ ایران را نقطه عطف در تاریخ سیاسی و مذهبی ایران می‌داند. نویسنده با بررسی لایه‌های مختلف جامعه ایران پس از مغول به چگونگی شکل‌گیری و انتخاب مذهب تشیع در ایران پرداخته است. همچنین مقاله وی با عنوان «بررسی تشیع دوازده امامی» در سال ۲۰۰۸ منتشر شد که بررسی تاریخ عصر حضور امامان و مبانی اعتقادی شیعه پیرامون دوازده امام پرداخته است.
مهترین تفاوت آثار «چنگ تونگ» نسبت به دیگر شیعه‌پژوهان در کشور چین آن است که با توجه به تسلط وی به زبان فارسی، وی در کنار منابع عربی و انگلیسی از منابع فارسی نیز در پژوهش‌های خود استفاده می‌کند و این کار ویژگی خاصی به آثار او داده است.
«لین خوان پینگ»
خانم «لین» آثار مختلفی در مورد تاریخ معاصر ایران نوشته که موضوعاتی مانند اصلاحات رضاخان، رابطه ایران و دنیای اسلام، ایران قرن بیستم و دیگر موضوعات را شامل می‌شود. همچنین وی در مقاله «شکل‌گیری و ساختار نهاد مرجعیت تقلید در تشیع و اهمیت آن» دلایل فقهی و کلامی شیعه برای تقلید از مرجعیت و نیز روند شکل‌گیری آن و در نهایت تحکیم جایگاه آن بعد از انقلاب ایران را بررسی کرده است. این مقاله در سال ۲۰۰۰ منتشر شده است.
در یک بررسی کوتاه، حدود ۲۰۰ کتاب و پایان نامه در مقاطع دکتری و کارشناسی ارشد می توان یافت که در طول دهه‌های گذشته توسط شیعه‌شناسان چینی تدوین شده است. اگر چه این پژوهش‌ها، دارای نقدهای محتوایی و علمی است اما بدون شک، این حجم از تولیدات، نشانگر اهتمام خاص مراکز آکادمیک کشور چین به موضوع تشیع است.
کتاب‌شناسی شیعه‌پژوهان چینی:
کتابهای شیعه پژوهان چینی را می توان به دو گروه عمده تقسیم بندی کرد: تعداد اندکی از این کتابها، تالیفاتی است که توسط شیعه شناسان کشورهای دیگر تالیف و در این کشور ترجمه شده است به عنوان مثال موسسه ادیان جهانی آکادمی علوم اجتماعی چین کتابی با عنوان «اسلام شیعی» در سال ۱۹۸۳ گردآوری و ترجمه کرده است.
مهمترین کتاب شیعی که بعد از ترجمه در چین منتشر شده، کتاب شریف «نهج البلاغه» است که در سال ۲۰۰۳ توسط انتشارات فرهنگ مذهبی در این کشور ترجمه شده است. در سال ۲۰۱۵ میلادی نیز به همت جامعه المصطفی (ص)، ترجمه چینی کتاب «صحیفه سجادیه» در این کشور منتشر شد.
در طول دهه های اخیر، کتاب‌هایی که با موضوع تشییع در چین تالیف شده، رشد بسیاری زیادی داشته است و در یک جستجو می‌توان به لیست حدود ۲۰۰ عنوان کتاب در این باره دست یافت. از کتاب‌هایی که توسط شیعه شناسان چینی تدوین شده اند می توان به کتابهای «تاریخ اسلام در ایران» تالیف «وانگ یوجی» منتشر شده توسط انتشارات «رین مین نینگشیا» در سال ۲۰۰۶ میلادی اشاره کرد. موضوع این کتاب بررسی عمیق توسعه و تحول تشیع در ایران از منظر سیاسی است. علویان ترکیه نیز موضوع کتاب «سنت و واقعیت: اسلام و مسلمانان در ترکیه» اثر «سون ژین یو» است که توسط انتشارات مینزو در سال ۲۰۰۱ میلادی منتشر شده است.
همچنین کتاب «ظهور اسلام گرایی مدرن شیعه» تالیف «وو بینگ بینگ» با محور تشریح تاریخ، نظام دینی و اندیشۀ سیاسی شیعه، ظهور و توسعۀ اسلام گرایی مدرن شیعی در ایران، عراق و لبنان با تمرکز بر فعالیت‌ها و اندیشه های سیاسی سه رهبر مذهبی مشهور شیعه از جمله امام خمینی(ره)، شهید محمد باقر صدر و امام موسی صدر است.
کتاب «شیعۀ اسلامی در خاورمیانۀ معاصر» نوشته «وانگ یو جیه» توسط انتشارات شین یانگ در سال ۲۰۰۱ میلادی منتشر شد که این کتاب، مروری کوتاه بر نفوذ سیاسی شیعیان در ایران، لبنان، عراق و سایر کشورهای خلیج فارس است.
از دیگر اسامی نیز می توان به کتاب «کتابهای اسلام سیاسی معاصر خاورمیانه: مشاهدات و تأملات» تالیف «چئو هونگ» منتشر شده توسط انتشارات علوم اجتماعی چین در سال ۲۰۰۱ میلادی و همچنین کتاب «سیاست مدرن و اسلام از انتشارات آکادمیک علوم اجتماعی» نوشته شده توسط «لیو جینگ هوا» و «دونگ فانگ شیائو» با موضوع بررسی اندیشه های امام خمینی (ره) اشاره کرد.
به اسامی شیعیان شناسان چینی که در این سلسله مقالات نام و آثار آنها معرفی شد می توان اسامی افرادی مانند «لیو یوئه چین»، «چن ان مینگ»، «مو شیانگ یون»،«وانگ پینگ»، «وانگ یو جیه»، «جو زنگ چوان»،«لی چینگ»،«چن گانگ»،«لی یانگ» و ده‌ها نام دیگر را نیز افزود.
بررسی دقیق آثار تولید شده با محوریت شیعه در چین، می تواند نیازهای تبلیغی در این کشور برای تبلیغ تشییع و نیز نیازهای علمی و پژوهشی مراکز آکادمیک علاقمند به پژوهش در کشور چین را نمایان کند.
پایان‌نامه‌های دکتری :
در سال‌های گذشته برخی از دانشجویان دانشگاه‌های مختلف چین به تناسب رشته های تخصصی خود، پایان‌نامه‌های دکتری خود را به شیعه و مسائل مرتبط با آن در ایران اختصاص داده اند. در میان این پایان‌نامه‌ها، موضوعات سیاسی روز، برجسته شده است. به عنوان نمونه ای از این پایان‌نامه‌ها می توان به این افراد و موضوعات اشاره کرد :
۱- پایان‌نامه دکتری «وو بینگ بینگ» با موضوع «تشیع، ظهور اسلامی گرایی مدرن»
۲- پایان نامه دکتری «وانگ یو جیه» با موضوع «تشیع و اوضاع سیاسی معاصر خاورمیانه»
۵- پایان نامه دکتری «وو چنگ» با موضوع «تحقیقی درباره اندیشه امام خمینی(ره) و حکومت فقیهان»
۶- پایان نامه دکتری «لی فو چوان» با موضوع «از حاشیه به مرکز، توسعه سیاسی شیعیان لبنان»
به این فهرست نیز اسامی افراد دیگری را می توان افزود. همچنین اسامی افرادی که پایان نامه کارشناسی ارشد آنان با موضوع تشییع، ایران و نقش شیعه در منطقه خاورمیانه تدوین شده است نیز قابل افزودن به فهرست است.
منابع:
مقاله: شیعه پژوهی در چین، تالیف:پروفسور لیو جیا فونگ
کتاب: دایره المعارف چین ، تالیف: وان یائوبین، انتشارات دایره المعارف استان سی چوان
ایران به روایت چین باستان، ترجمه: عباس تشکری، مؤسّسه روابط بین المللی وابسته به وزارت امور خارجه
سید علی اصغر حسینی
منبع:ابنا
